Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑gray3

Definicja kosmetyku

Kosmetyki to produkty stosowane do pielęgnacji skóry twarzy i ciała, głównie o działaniu ochronnym przed szkodliwymi czynnikami środowiska naturalnego, oczyszczającym i upiększającym.

1

Produkt kosmetyczny oznacza każdą substancję lub mieszaninę przeznaczoną do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała.

Indeks dolny Źródło: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych Indeks dolny koniec

Składniki kosmetyków można podzielić na:

  • Składniki bazowe – rozpuszczalniki dla pozostałych składników (woda, etanol, -tłuszcze, talk);

  • Składniki czynne (aktywne) – składniki warunkujące działanie kosmetyków;

  • Składniki dodatkowe (pomocnicze) – umożliwiające uzyskanie zakładanej formy preparatu (np. emulgatory), utrzymujące trwałość i skład chemiczny (konserwujące i antyoksydanty), barwiące i nadające określony zapach.

bg‑gray2

Składniki bazowe

1
Woda, H 2 O  (oksydan, monotlenek diwodoru)

Stanowi głowny składnik kosmetyków o działaniu nawilżającym, jest obojętna dla skóry.

Gliceryna, C 3 H 8 O 3 (propano‑1,2,3‑triol)

Nawilża i zmiękcza naskórek, poprawiając jego elastyczność. Posiada właściwości higroskopijne. Wchodzi w skład kremów nawilżających. Gliceryna chroni skórę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Likwiduje zmarszczki, wygładza, napina i ujędrnia skórę. Zmniejsza spierzchnięcia i zrogowacenia, które znajdują się na skórze łokci i kolan. Jest odpowiednia na popękane pięty. Żele pod prysznic, wzbogacone w glicerynę, są doskonałe do mycia skóry. Gliceryna zostawia bowiem na niej warstwę ochronną przed wysychaniem i traceniem wilgoci. Działa odżywczo na włosy, zwłaszcza te suche i zniszczone.

Glikol propylenowy, C 3 H 8 O 2 (propano‑1,2‑diol)

Glikol w niższych stężeniach przyczynia się do zwiększenia nawilżenia skóry, ułatwia złuszczanie warstwy rogowej naskórka, przy jednoczesnej regulacji procesu jego rogowacenia oraz usunięciu blizn i przebarwień. Jest jednocześnie konserwantem, emulgatorem i rozpuszczalnikiem.

Wazelina

To mieszanina węglowodorów z pogranicza stałego i ciekłego stanu skupienia stosowana w środkach zabezpieczających ciało przed czynnikami fizycznymi, stosowana jako składnik kremów, mleczek, maści, szminek, kredek, pudrów. Niezbędna do natłuszczania i masażu skóry.

Parafina

Parafina, czyli mieszanina węglowodorów o długich łańcuchach węglowych, jest pozyskiwana z ropy naftowej, wygładza skórę, nadaje jej ładny wygląd, lekko nabłyszcza, zabezpiecza przed oddawaniem wody, nie jełczeje, jest głównym składnikiem olejków dla niemowląt, ale niestety może zatykać pory tworząc środowisko rozwoju bakterii beztlenowych. Zatrzymuje wilgoć w skórze. Podczas zabiegów parafinowych ciepło wnika głęboko do tkanek, dzięki czemu krew szybciej krąży, a pory skóry otwierają się, co przyczynia się do lepszego wchłaniania preparatów pielęgnacyjnych. Wykorzystywana do produkcji szminek, kredek, kremów, mleczek oraz do okładów i masek parafinowych.

Etanol, C2H5OH

Ułatwia stworzenie i utrzymanie gładkiej konsystencji kosmetyku. Jest także substancją, która ułatwia penetrację innych składników w głąb skóry. Jest składnikiem toników alkoholowych, płynów po goleniu, wcierek do włosów, szamponów. Alkohol etylowy stosowany jest również do produkcji perfum i wód toaletowych.

R1bAI0DNnhqHt
Alkohol etylowy występuje w perfumach.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
bg‑gray2

Składniki czynne (aktywne)

W skład kosmetyków wchodzą substancje promieniochronne (filtry), które chronią przed promieniowaniem UV, pochłaniają (witaminy: C i E) bądź rozpraszają i odbijają promieniowanie UV ( ZnO , TiO 2 ). Znajdziemy też substancje antybakteryjne (S, Ag, H 3 BO 3 , ZnO ), substancje złuszczające i polerujące w pastach do zębów i peelingach ( Ca 3 (PO 4 ) 2 , Mg 3 (PO 4 ) 2 , CaCO 3 , NaCl ), substancje nawilżające, wnikające do skóry właściwej i zatrzymujące wodę w tej warstwie (glicerol/gliceryna, sacharydy, aminokwasy), a także substancje konserwujące i antyoksydanty (przeciwutleniające), utrzymujące skład kosmetyku przez określony czas, zapobiegające rozwojowi drobnoustrojów oraz utlenianiu się (jełczeniu) substancji tłuszczowych (kwas mrówkowy, kwas propionowy, witamina E). Z kolei w farbach do włosów, szminkach, pomadkach, cieniach do powiek, lakierach do paznokci, znajdziemy substancje barwiące (C, Cu, Au, Al, ZnO , TiO 2 , hennę, sok z orzecha włoskiego). W mydłach, perfumach, wodach toaletowych, dezodorantach i środkach czystości znajdziemy też dodatki zapachowe (alkohole (heksan‑1-ol), ketony, aldehydy, estry, węglowodory, olejki miętowe, różane, wyciągi z owoców, goździków, wydzielin zwierząt – ambra, piżmo).

1
Tlenek cynku, ZnO

Ma właściwości kryjące, jest dodawany do pudrów, kremów, zasypek. Działa gojąco ściągająco oraz przeciwtrądzikowo, wykorzystuje się go w maściach. Odbija promieniowanie, dlatego jest stosowany w kremach z filtrem.

Nadtlenek wodoru (woda utleniona), H 2 O Indeks dolny 2

Ma silne właściwości utleniające i dezynfekujące. Wykorzystywany jest przy rozjaśnianiu włosów, jako środek odkażający rany, w wybielaczach, pastach do zębów, dezodorantach.

Tlenek glinu, Al2O3

Jest higroskopijny, hamuje wydzielanie potu, jest stosowany w preparatach przeciw potowych i dezodorantach, używany do pudrów, zasypek, pomadek.

Wodorotlenek glinu, AlOH3

Jest higroskopijny, stosowany w preparatach przeciw poceniu się, ma właściwości ścierne jest używany jako składnik past do zębów.

Tlenek krzemu(IV), SiO2

Charakteryzuje się dużą chłonnością, jest wykorzystywany jako środek czyszczący i polerujący w pastach do zębów.

Wodorotlenek potasu, KOH

Jest używany do produkcji mydeł w płynie, kremów.

Kwas siarkowy(IV), H2SO4

Jest stosowany do produkcji surowców i półproduktów kosmetycznych: substancji zapachowych, środków piorących, myjących, dezynfekujących, kremów i mydeł przeciwtrądzikowych.

Kwas azotowy(V), HNO3

Służy do produkcji innych surowców kosmetycznych na przykład azotanu(V) srebra(I), nitrocelulozy, estrów zapachowych. Jego niewielkie pozostałości w kosmetykach mogą powodować poparzenia i zwęglenia skóry.

Alantoina, C4H6N4O3

Alantoina to pochodna mocznika, jej nazwa systematyczna to (2,5‑dioksoimidazolidyn‑4-ylo)mocznik. Stosowana jest jako środek ściągający w kosmetykach przeciwtrądzikowych, do golenia i dezodorantów. Działa pobudzająco na proces regeneracji komórek. Wygładza skórę i przyspiesza gojenie ran.

Stearynian glinu, C18H37AlO4

Stosowany jest jako składnik dezodorantów i pudrów do stóp. Posiada właściwości dezodorujące i ściągające, reaguje z nieprzyjemnie pachnącymi zasadowymi związkami, które znajdują się w pocie.

Tłuszcze
  • Olej migdałowy posiada znakomite właściwości nawilżające, pomaga łagodzić podrażnienia, stany zapalne. Stosowany jest także do delikatnego oczyszczania starzejącej się, suchej skóry w postaci różnych kremów, mleczek lub śmietanek migdałowych, mydeł, a także w różnych formach makijażu

  • Olej arganowy Szybko się wchłania, dogłębnie nawilża, bogaty w witaminę E działa przeciwzapalnie.

  • Olej kokosowy silnie nawilża, doskonały krem na zmarszczki, przyspiesza gojenie się ran, działa przeciwtrądzikowo, nieuczulający, wzmacnia włosy, zmywa makijaż, dobrze wpływa na kondycję rzęs.

Do składników czynnych przynależą również witaminy.

1
Witamina A

Stosowana w preparatach kosmetycznych do pielęgnacji ciała, regenerujących i ochronnych, w leczeniu zaburzeń dermatologicznych przy nadmiernym rogowaceniu i łuszczeniu się skóry. Warunkuje wzrost, rozwój i funkcjonowanie komórek naskórka, przewodu pokarmowego i oddechowego. Zwiększa barierę ochronną skóry przed wpływem czynników zewnętrznych (temperatura, promieniowanie UV).

R1PN6wxMxNfg4

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

Wzór strukturalny retinolu, głównej postaci aktywnej witaminy A.

Witamina DIndeks dolny 3

Stosowana w kremach odchudzających, preparatach przeciwko łysieniu, paradontozie, łamliwości paznokci, łojotokowi.

R17k2FJ1QAI7J

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

Wzór strukturalny witaminy DIndeks dolny 3 (cholekalcyferolu).

Witamina E

Poprawia ukrwienie skóry, wspomaga leczenie trądziku i łojotokowego zapalenia skóry. Odżywia skórę. Ma działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Wygładza i nawilża skórę. Stosowana jest w kosmetykach przeciwzmarszczkowych, odżywczych i regenerujących, a także do kąpieli oraz w kremach o działaniu promieniochronnym. Unieszkodliwia wolne rodniki powstające w metabolizmie komórkowym, które są odpowiedzialne za starzenie się organizmu. Poprawiają ukrwienie skóry, wzmacniają tkankę łączną i kontrolują wykorzystanie tlenu w komórkach. Niedobór tej witaminy powoduje zbyt szybką utratę wody.

RzBzzHlURNboJ

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

alfa‑Tokoferol.

Witamina BIndeks dolny 5

Korzystnie wpływa na kondycję skóry. Reguluje pracę gruczołów łojowych, błon śluzowych, przyspiesza gojenie się ran, zmniejsza stany zapalne skóry. Niedobór tej witaminy powoduje wypadanie włosów.

RhgZkWi7A6ANo

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

Pantenol

Łatwo przenika przez naskórek. Łagodzi poparzenia słoneczne, podrażnienia i zaczerwienienia skóry. Zmniejsza swędzenie i powoduje lepsze nawilżenie skóry. Wpływa korzystnie na gładkość, grubość i siłę włosa, zapobiega rozdwajaniu końcówek, zapobiega siwieniu i opóźnia proces starzenia.

R12i4dKNcEi34

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

Witamina C

Nadaje skórze elastyczności, sprężystości i gładkości. Przyśpiesza gojenie oparzeń. W kosmetykach często występuje pochodna witaminy C. Stosowana jest głównie w kremach i maseczkach do usuwania płytkich zmarszczek, stymulujących syntezę kolagenu oraz chroniących przed promieniowaniem UV. W mieszaninie z witaminą E stanowi antyutleniacz tej witaminy.

RboKkplIfd26Q

Indeks dolny Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna Indeks dolny koniec

Kwas L‑askorbinowy.

bg‑gray2

Składniki dodatkowe – pomocnicze

1
Emulgatory

Większość kosmetyków należy do emulsjiemulsjaemulsji, czyli mieszanin, w której substancja nierozpuszczalna jest rozproszona w drugiej z dodatkiem emulgatoraemulgatoremulgatora. Jego zadaniem jest utrzymanie trwałości emulsji. Przykład emulsji, w której ciecz organiczna jest rozproszona w wodzie, nosi nazwę emulsji typu olej w wodzie - O/W. Inny typ emulsji, w którym woda jest zdyspergowana w oleju, zapisujemy skrótowo jako W/O.

Rc1Ak8KyAk4sk
Przykład emulsji typu woda-olej i olej-woda
Źródło: Adam Rędzikowski, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/, licencja: CC BY-SA 3.0.

Sposobem na utrwalenie emulsji i zmniejszenie napięcia międzyfazowego cieczy jest dodatek w postaci emulgatorów, które są zbudowane z części , tzw. ,,hydrofilowejhydrofilowośćhydrofilowej głowy”, i części , tzw. „ hydrofobowegohydrofobowośćhydrofobowego ogona”. Ze względu na swoją amififilową budowę, mają zdolność do modyfikowania napięcia powierzchniowego na granicy faz układu cieczy.

Emulgatory (surfaktanty), dzięki swojej specyficznej  budowie, tworzą monowarstwę molekularną na powierzchni zdyspergowanych cząsteczek, przez co uniemożliwiają łączenie się zdyspergowanych cząstek w większe agregaty. W taki sposób stabilizują emulsję.

R1TPnJ9iny1hF
Budowa micel dla emulsji typu O/W i W/O
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady emulgatorów:

  • lanolina;

  • wosk żółty;

  • wosk bielony;

  • octylodekanol, oleinian decylu;

  • lecytyna;

  • stearynian magnezu.

Zagęstniki

Niezbędne do stabilizacji kremu i zachowania przez niego właściwej konsystencji i odpowiednich parametrów aplikacyjnych oraz wilgotności.

Przykłady:

  • wosk mikrokrystaliczny;

  • glicerol;

  • siarczan(VI) magnezu;

  • chlorek sodu.

Perfumy

Stosowane są w celu nadania kosmetykowi odpowiedniej kompozycji zapachowej.

Przykłady:

  • geraniol;

  • nerol;

  • limonen;

  • cytronelol;

  • cytronelal;

  • hydroksycytronelal.

Konserwanty

Konserwanty stosowane są dla trwałości kosmetyków i bezpieczeństwa ich stosowania. Bez nich w kosmetykach rozwijałyby się grzyby i pleśnie. Konserwanty są o wiele mniej szkodliwe niż bakterie, pleśnie i grzyby, które mogą się namnożyć w kosmetykach pozbawionych ochrony. Większość konserwantów jest bardzo silnie działającymi substancjami, dlatego mogą powodować reakcje alergiczne. Dodatkowo trwają badania nad ewentualnym związkiem z niektórymi chorobami nowotworowymi.

Przykłady konserwantów:

  • kwas propionowy;

  • kwas benzoesowy;

  • kwas salicylowy;

  • fenylometanol;

  • bronopol.

bg‑gray1

Niebezpieczne składniki chemiczne kosmetyków

Częstymi powikłaniami zdrowotnymi na skutek stosowania kosmetyków, opartych na bazie szkodliwych substancji, są problemy z włosami, skórą, paznokciami oraz poważne alergie skórne, takie jak wysypka, nowotwory i guzy, pękanie naczynek krwionośnych czy choroby układu nerwowego.

1
Silikon

Silikony są stosowane w droższych produktach kosmetycznych. Mają postać bezbarwnych i bezwonnych olejów lub wosków. Dają poczucie gładkości i wyrównują niedoskonałości. Są dodawane do kremów nawilżających, baz i fluidów pod makijaż, a także do produktów do pielęgnacji i stylizacji włosów. Poprzez codzienne używanie kosmetyków z silikonami istnieje ryzyko, że włosy staną się szorstkie, łamliwe, suche, ze skłonnością do puszenia się i trudne w układaniu. Na etykietach można je rozpoznać po następujących końcówkach: -methicone, -siloxane, -silanol i -silicone.

Laurylosiarczan sodu, SLS (ang. Sodium Lauryl Sulfate), C 12 H 25 SO 4 Na (dodecylosiarczan(VI) sodu)

Jest to często używana substancja w kosmetykach, która bardzo dobrze się pieni i odtłuszcza. Jest tania, dlatego tak wielu producentów nagminnie jej używa. Znajdziemy ją przede wszystkim w produktach przeznaczonych do mycia samochodów, płynach do mycia naczyń, preparatach do prania dywanów oraz kosmetykach konwencjonalnych, np. żelach pod prysznic, mydłach lub szamponach. Po kąpieli skóra staje się wysuszona, a nawet podrażniona i ściągnięta, za co jest odpowiedzialny SLS. SLS zmniejsza napięcie między wodą a tłuszczem, rozszczelnia naturalną hydrolipidową barierę ochronną naskórka, przez co dochodzi do uciekania wody przez naskórek, a tym samym utraty jędrności skóry.

R1RNbMlsUQlCl
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Triklosan, C 12 H 7 Cl 3 O 2 (5‑chloro‑2-(2,4‑dichlorofenoksy)fenol)

Występuje w pastach do zębów, mydłach antybakteryjnych, płynach do płukania ust, płynach do zmywania naczyń, dezodorantach, kremach, balsamach, żelach, lakierach do włosów i innych. Triklosan powoduje nowotwory. W momencie, gdy chlorowana woda z kranu spotyka się z pastą, zachodzi reakcja, w wyniku której powstaje rakotwórczy chloroform. Producenci past do zębów twierdzą, że triklosan jest pożyteczny, bo pomaga zmniejszyć osadzanie się płytki nazębnej i zabija bakterie w 99%. W rzeczywistości uszkadza dziąsła oraz może przyczynić się do owrzodzenia jamy ustnej.

Parabeny

Stosowane są w przemyśle kosmetycznym jako konserwanty. Występują w antyperspirantach, dezodorantach, kremach, olejkach, mleczkach do smarowania ciała, żelach pod prysznic, szamponach, perfumach, podkładach i pudrach czy pomadkach do ust, a także w wielu kosmetykach przeznaczonych dla dzieci. Zadaniem parabenów jest przeciwdziałanie powstawania rozwoju drobnoustrojów i pleśni. Dzięki zastosowaniu parabenów wyroby mają przedłużoną żywotność do spożycia i mogą długo leżeć na półkach sklepowych, zachowując przy tym swoją świeżość i ładny wygląd. Parabeny jednak mogą powodować raka piersi. Prawdopodobnie przedostają się do organizmu przez skórę przez nadmierne stosowanie dezodorantów i antyperspirantów. Na etykiecie występują pod nazwą: Methylparaben, Ethylparaben, Isopropylparaben, Propylparaben, Butylparaben, Benzylparaben, Glutaraldehyde, Hexamidine‑Diisethionate, Phenol, Phenyl Mercuric Acetate, Phenyl Mercuric Borate, Benzetonium Chloride.

Syntetyczne zapachy

Syntetyczne zapachy są stosowane we wszystkich typach produktów kosmetycznych. Są tańszym odpowiednikiem naturalnych zapachów, pochodzących z roślin. Łatwo wchłaniane kumulują się w organizmie i powodują silne reakcje alergiczne.

Słownik

emulsja
emulsja

(łac. emulgeo „doję”) dwufazowy układ dyspersyjny dwóch niemieszających się wzajemnie cieczy – polarnej i niepolarnej; układ termodynamicznie nietrwały; kinetycznie trwałe emulsje można jedynie otrzymać w obecności emulgatora; emulsja jest szczególnym przypadkiem układu koloidalnego

emulgator
emulgator

związek chemiczny (lub mieszanina), który umożliwia powstanie emulsji oraz zapewnia jej trwałość. Gromadzi się na powierzchni granicznej, prowadząc do powstania trwałych miceli; emulgatory można podzielić na cztery grupy: anionowo czynne, kationowo czynne, niejonowe i stałe; w naturze ważnym emulgatorem jest lecytyna, rozpraszająca drobiny tłuszczów w wodnych roztworach białek i węglowodanów

micela
micela

(łac. mica „okruszyna”) zorientowany na kształt kuli zespół cząsteczek związku powierzchniowo czynnego (surfaktantu) w roztworze

hydrofilowość
hydrofilowość

właściwość substancji, polegająca na zdolności jej cząsteczek (lub ich części) do oddziaływania z rozpuszczalnikami polarnymi, głównie z wodą bądź grupami polarnymi innych związków; cecha makroskopowa materiałów, obrazująca ich zdolność do zwilżania wodą

hydrofobowość
hydrofobowość

właściwość substancji, która polega na niezdolności jej cząsteczek (lub ich części) do oddziaływania z rozpuszczalnikami polarnymi, głównie z wodą bądź grupami polarnymi innych cząsteczek; cecha makroskopowa materiałów obrazująca ich brak zdolności do zwilżania przez wodę

Bibliografia

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1987.

Kaczyński J., Czaplicki A., Chemia ogólna, Warszawa 1974.

Litwin M., Styka – Wlazło S., Szymońska J., Chemia ogólna i nieorganiczna, Warszawa 2002.