Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP) - największy w Polsce okręg przemysłowy znajdujący się w północnej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w województwie śląskim, ogarnia również jednostki przemysłowe Małopolski - Zagłębie Dąbrowskie i część Zagłębia Krakowskiego. Na południowym zachodzie graniczy z Rybnickim Okręgiem Węglowym. Obejmuje 14 dużych miast skupionych w środkowej części województwa śląskiego (konurbacja górnośląska): Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze i otaczające je uprzemysłowione tereny. Powierzchnia okręgu to ok. 3,2 tysiąca kmIndeks górny 2². Obszar ten zamieszkuje ok. 3,5 mln ludzi (ponad 1000 osób na kmIndeks górny 2²), w tym ok. 2,8 mln to ludność miejska. Podstawą rozwoju GOP‑u są złoża węgla kamiennego eksploatowane na większą skalę od XVIII w. Większość kopalń skupia się w centralnej części GOP‑u (między Gliwicami a Dąbrową Górniczą). Dzięki bogatym złożom węgla kamiennego rozwinęły się tu paliwochłonne gałęzie przemysłu, zwłaszcza hutnictwo żelaza, energetyka i przemysł koksowniczy.

Huty żelaza z obszaru GOP‑u dostarczają około połowy krajowej produkcji surówki żelaza i stali. Największe znajdują się w Dąbrowie Górniczej (Katowice, Bankowa), Chorzowie (Kościuszko, Batory), Świętochłowicach (Florian), Zawierciu (Zawiercie), Gliwicach (Łabędy), Sosnowcu (Cedlera), Rudzie Śląskiej (Pokój), Łaziskach Górnych (Łaziska) oraz Katowicach (Ferrum, Baildon). Po 1945 roku zbudowano kilka wielkich elektrowni (Miechowice, Halemba, Łagisza), rozbudowano też elektrownię Łaziska. Elektrownie GOP‑u wytwarzają ok. 15% krajowej produkcji energii elektrycznej. Przemysł koksowniczy i gazowniczy jest rozwinięty w zachodniej części okręgu, gdzie wydobywa się węgiel gazowo‑koksowy.

W rejonie Bytomia, Tarnowskich Gór i Zawiercia występują złoża rud cynkowo‑ołowiowych, eksploatowane w trzech kopalniach. Huty cynku i ołowiu GOP‑u (główne ośrodki to Katowice i Miasteczko Śląskie) dostarczają ok. 80% produkcji krajowej. W XIX w. był to najważniejszy okręg produkcji cynku na świecie. Ze względu na produkcję hutniczą rozwinął się tu przemysł elektromaszynowy, produkujący głównie ciężkie odlewy, maszyny górnicze i maszyny dla hutnictwa, konstrukcje stalowe, urządzenia transportowe, środki transportu (samochody osobowe, wagony kolejowe i tramwajowe), wyroby elektrotechniczne i precyzyjne. Główne ośrodki miejskie to: Katowice, Zabrze, Gliwice, Bytom, Sosnowiec, Tychy, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Dąbrowa Górnicza, Chorzów. Duże znaczenie ma również przemysł materiałów budowlanych, spożywczych, chemicznych (głównie w Chorzowie, Gliwicach, Tarnowskich Górach, Tychach) oraz włókiennictwo (Sosnowiec).

RqUgoBrI6rYha

Zdjęcie przedstawia teren, na którym stoi zakład pracy. Ma kilka konstrukcji przypominających kominy. Wokół zakładu rosną lasy.

Obecnie trwa powolny proces restrukturyzacji przemysłurestrukturyzacja przemysłu restrukturyzacji przemysłu GOP‑u, zwłaszcza górnictwa węglowego. W 1993 roku na obszarze okręgu utworzono 4 spółki węglowe (koncerny): Nadwiślańska grupująca 8 kopalń (w tym 7 po restrukturyzacji w 1997 r.), Gliwicka — 8 (w tym 6 po restrukturyzacji), Rudzka — 8 (4 po restrukturyzacji), Bytomska — 12 (8 po restrukturyzacji) i Katowicki Holding Węglowy — 11 (9 po restrukturyzacji). Likwidowane są lub łączone mniej wydajne kopalnie, m.in. do 1999 roku zakończono wydobycie w kopalniach: Saturn, Sosnowiec, Grodziec, Morcinek, Porąbka‑Klimontów, Poręba (część kopalni Bielszowice), Jowisz, Siemianowice, Paryż, Pstrowski. Obecnie w likwidacji są: Andaluzja, Powstańców Śląskich, Wawel (część kopalni Pokój), Niwka‑Modrzejów i inne. Lata 1998–2002 to lata całkowitej likwidacji piętnastu kopalń i częściowej likwidacji dziewięciu. W 2002 roku w miejsce spółek węglowych utworzono jeden koncern pod nazwą Kompania Węglowa.

GOP należy do regionów największego w Polsce zagrożenia ekologicznego. Emisja pyłów i gazów wynosi ok. 21% emitowanych w kraju zanieczyszczeń powietrza. 32% wytwarzanych na obszarze GOP‑u ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadza się do wód powierzchniowych bez oczyszczania, dotyczy to zwłaszcza zasolonych wód kopalnianych. Olbrzymie zmiany zachodzą w środowisku geograficznym w wyniku szkód górniczych — tworzą się rozległe wyrobiska, hałdy i zapadliska powstałe w wyniku tąpnięć. Sieć kolejowa GOP‑u jest najgęstsza w Polsce, służy głównie do przewozów towarowych, a przewozy pasażerskie są obsługiwane głównie przez komunikację miejską. GOP stanowi silnie rozbudowany węzeł kolejowy, z którego rozchodzi się dwanaście linii kolejowych. Ważną drogą wodną jest Kanał Gliwicki łączący GOP z Odrą.

R14wRYYmDADbw

Zdjęcie przedstawia liczne kontenery wraz z dźwigiem, służącym do ich przenoszenia.

Restrukturyzacja przemysłu to ogół przemian w gospodarce prowadzących do zmiany struktury gałęziowej przemysłu, przy zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych i modernizacjimodernizacjamodernizacji ciągów produkcyjnych. Dotyczy zarówno aspektów ekonomicznych, jak i społecznych oraz środowiskowych. Więcej informacji na temat restrukturyzacji i jej skutków znajdziesz w lekcji „Skutki restrukturyzacji przemysłuDRHdDZ6bMSkutki restrukturyzacji przemysłu”.

Restrukturyzacji podlegają w największym stopniu okręgi surowcowe, w których dominowały tradycyjne gałęzie przemysłu (górnictwo, hutnictwo, przemysł włókienniczy). Na przykład w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, gdzie koncentrował się przemysł ciężki, zamyka się nierentowne kopalnie, huty o przestarzałym cyklu produkcji czy działające przy tych obiektach elektrownie. Na terenie zlikwidowanych przedsiębiorstw powstają mniejsze prywatne zakłady przemysłowe cechujące się większą wydajnością pracy, często z udziałem kapitału zagranicznego. Ogranicza się też rozwój przemysłów energochłonnych oraz materiałochłonnych i jednocześnie zwraca się uwagę na przestrzeganie norm ekologicznych. Podstawowymi problemami w restrukturyzacji GOP‑u są wysokie potrzeby finansowe oraz niskie kwalifikacje pracowników.

Województwo śląskie, na terenie którego znajduje się GOP, posiada prawie 10% wszystkich obiektów dziedzictwa przemysłowego w Polsce. Te walory były solidną podstawą do stworzenia produktu turystycznego, który określany jest jako turystyka przemysłowa. Obiekty poprzemysłowe GOP‑u to zwłaszcza obiekty powstałe w wyniku górnictwa węgla kamiennego, surowców skalnych, kruszców oraz piasków podsadzkowych. Są to: szyby i sztolnie kopalniane, wieże ciśnień, muzea górnictwa i inne obiekty. Niewątpliwie jednymi z najpiękniejszych podziemnych atrakcji turystycznych w Polsce są: Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach, a także Skansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu. Między Katowicami, Chorzowem a Siemianowicami Śląskimi założono Park Kultury i Wypoczynku. Wokół GOP‑u powstaje również leśny pas ochronny, zagospodarowany dla wypoczynku krótkoterminowego. Na terenie obiektów poprzemysłowych okręgu odbywają się również koncerty, pokazy czy wernisaże (np. w katowickiej Galerii Szyb Wilson).

Głównym i palącym problemem restrukturyzacyjnym i modernizacyjnym Górnego Śląska jest utrata konkurencyjności górnictwa stanowiącego podstawę lokalnej gospodarki. W górnictwie Dolnego Śląska w 2016 roku pracowało ponad 70 tys. osób. Po przyłączeniu Polski do Unii Europejskiej GOP przyłączył się do łańcucha dostaw kontynentalnego centrum przemysłowego znajdującego się wzdłuż Renu. Umożliwiło to zachowanie przemysłowego charakteru tego regionu. Niekorzystne warunki geologiczne i rosnące koszty pracy i wydobycia powodują ciągłe zmniejszanie się wydobycia węgla kamiennego. Oprócz spadku znaczenia węgla kamiennego, obszar GOP‑u zmaga się z szeregiem innych problemów, m.in. społecznych.

Podniesienie konkurencyjności województwa śląskiego wymaga gotowości do prowadzenia długofalowej polityki modernizacyjnej przez władze centralne i regionalne.

RBa0GxwIR5HmN

Zdjęcie przedstawia czterokondygnacyjny budynek biurowy. Przed budynkiem stoją zaparkowane samochody.

Skutki restrukturyzacji

Słownik