Przeczytaj
Państwa unitarne i federalne
kolor zielony – państwa federalne;
kolor granatowy – państwa unitarne.
Kolorem granatowym zaznaczono na mapie państwa unitarne na świecie. Zastanów się, co wpływa na takie geograficzne rozmieszczenie państw unitarnych i złożonych.
Państwa unitarnePaństwa unitarne mogą się dzielić ze względu na poziom decentralizacji. Wyróżniamy państwa scentralizowane, np. Finlandię, i państwa zdecentralizowane, np. Wielką Brytanię lub Włochy.
Państwo scentralizowane czy zdecentralizowane?
Państwem scentralizowanym jest kraj, w którym do kompetencji organów centralnych należy szeroki zakres spraw ogólnokrajowych. Mają one władzę decyzyjną w sprawach lokalnych. Organy władz lokalnych są pozbawione szerokich kompetencji w podejmowaniu decyzji. Przeciwieństwem jest państwo zdecentralizowane, w którym kompetencje zastrzeżone dla organów centralnych są przekazywane lokalnym organom władzy, np. gminom, powiatom i województwom w Rzeczypospolitej Polskiej.
Powody decentralizacji władzy w państwie
- Nazwa kategorii: powody decentralizacji[br] władzy w państwie
- Nazwa kategorii: duża liczba zadań [br]o zróżnicowanym [br]charakterze, jakie ma[br] do wykonania władza
- Nazwa kategorii: dążenie do tego, [br]by obywatele mieli [br]bezpośredni udział [br]w jej sprawowaniu
- Nazwa kategorii: zadania lokalne lepiej [br]wykonują struktury[br] władzy, które stykają [br]się z nimi [br]bezpośrednio
- Nazwa kategorii: sprawowanie władzy [br]powinno spoczywać na [br]organach władzy[br] najbliższych obywatelowi,[br] wtedy bowiem [br]łatwiej identyfikować [br]problemy i zaspokajać [br]zbiorowe potrzeby [br]miejscowej ludności
- Nazwa kategorii: wyodrębnienie[br] niezależnych [br]i względnie samodzielnych[br] podmiotów, które nie są [br]podporządkowane [br]hierarchicznie organom [br]występującym na[br] wyższych szczeblach Koniec elementów należących do kategorii powody decentralizacji[br] władzy w państwie
- Elementy należące do kategorii powody decentralizacji[br] władzy w państwie
Autonomia czy terytorium autonomiczne?
Autonomią politycznąAutonomią polityczną nazywamy prawo do samostanowienia na części terytorium danego państwa, w zakresie określonym jego konstytucją. Oznacza to zasadę ograniczenia zakresu ingerencji władz państwa w sferę praw zastrzeżonych do kompetencji organów wyłanianych przez mniejszości polityczne. Mniejszości te mogą tworzyć autonomiczne parlamenty i rządy, które prowadzą swoją działalność pod nadzorem organów centralnych. Ustanowienie autonomii wymaga uchwalenia jej statutu przez organ ogólnopaństwowy, np. parlament. Ustanowienie autonomii politycznej powoduje, że władze nie mają pełnej kontroli nad daną mniejszością oraz nie mogą ingerować i wtrącać się do praw zastrzeżonych dla mniejszości.
Aby można było ustanowić autonomię, musi być spełniony przynajmniej jeden z poniższych warunków:
uwarunkowania geograficzne – np. wyspiarskie położenie Grenlandii, która jest terytorium zależnym od Danii;
uwarunkowania historyczne – np. w Szkocji;
uwarunkowania narodowościowe – w hiszpańskiej Katalonii lub Baskonii;
uwarunkowania językowe – włoska Dolina Aosty i Friuli, gdzie językiem urzędowym obok włoskiego jest francuski;
uwarunkowania ekonomiczne – np. na terenie włoskiej Sycylii lub hiszpańskiej Andaluzji;
uwarunkowania geopolityczne – sytuacja na terenie polskiego Górnego Śląska w okresie międzywojennym.
Terytorium autonomiczneTerytorium autonomiczne to najczęściej fragment obszaru państwa dysponujący autonomią. Oznacza ona prawo kształtowania swojej polityki wewnętrznej, czasami też zagranicznej, co odróżnia terytorium autonomiczne od pozostałych nieautonomicznych prowincji państwa. Wiele państw zdecentralizowanych przyznaje swoim terytoriom tak szeroki zakres suwerenności wewnętrznej, szczególnie w zakresie szkolnictwa i języka regionalnego, że przypominają one autonomię. Taka sytuacja występuje w Hiszpanii w stosunku do Katalonii i Baskonii.
Terytorium zależne
Mianem tym określamy obszar znajdujący się w zależności politycznej od jakiegoś państwa. Obecnie brakuje jasnych wytycznych, czy dany obszar stanowi terytorium zależneterytorium zależne, czy też jest integralną częścią jakiegoś państwa. Według Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski lista terytoriów zależnych obejmuje 69 pozycji. Status terytorium zależnego mają m.in. Wyspa Bożego Narodzenia, Grenlandia, Wyspy Owcze, Gujana Francuska, Bermudy.
Poszukaj w dostępnych źródłach aktualnych informacji na temat terytoriów zależnych. Czy coś zmieniło się od roku 2011?
Słownik
samozarządzanie częścią lub całością terytorium kraju w zakresie wyznaczonym przez konstytucję; inaczej: zasada ograniczenia zakresu ingerencji władz państwa w sferę praw zastrzeżonych do kompetencji organów wyłanianych przez mniejszości polityczne
ustawowe, trwałe, chronione prawem przekazywanie organom zdecentralizowanej władzy publicznej (gminom, powiatom, województwom) zadań, kompetencji, środków i odpowiedzialności, w które do tej pory były wyposażone organy władzy centralnej
forma państwa charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością; wszystkie jednostki administracyjne, wchodzące w skład państwa, są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich strukturę i kompetencje
państwo składające się z części składowych, które mają pełną autonomię; każda z części składowych państwa ma własny system prawny i administracyjny; państwa złożone dzielą się na: federacje, konfederacje oraz unie
fragment obszaru państwa dysponujący autonomią, czyli znaczną swobodą w kształtowaniu swojej polityki wewnętrznej, niekiedy również zagranicznej, zwłaszcza w przeciwieństwie do standardowych nieautonomicznych prowincji stanowiących dane państwo
ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa; terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, terytoria stowarzyszone, australijskie terytoria zewnętrzne i inne