Fałd jest deformacją tektonicznądeformacja tektonicznadeformacją tektoniczną ciągłą, która powstała w wyniku wygięcia warstw bez przerwania ciągłości ośrodka skalnego. W każdym fałdzie wyróżnić można część wygiętą ku górze – czyli siodło albo antyklinęantyklinaantyklinę – oraz część wygiętą ku dołowi, czyli łęk albo synklinęsynklinasynklinę. W jądrze antykliny występują utwory starsze, natomiast synkliny młodsze.

RjLrGBucfpBfm

Schemat przedstawiający elementy fałdu. Na ilustracji jest fałd stojący z zaznaczoną pewną grubością. Opisano oś antykliny (wypukłego fałdu) oraz oś synkliny (wklęsłego fałdu) - to prosta biegnąca wzdłuż największego przegięcia przegubu fałdu. Na szczycie antykliny zaznaczono linię grzbietową - to prosta łącząca najwyższe punkty biegnące wzdłuż antykliny. Przy synklinie zaznaczono analogicznie linię denną. Pomiędzy antykliną a synkliną jest skrzydło fałdu - czyli zapadająca się część fałdu. Oprócz części zewnętrznej, którą jest skrzydło, jest część wewnętrzna zwana jądrem. Podstawowymi elementami opisowymi fałdu są: położenie skrzydeł, osi i powierzchni osiowych oraz promień i amplituda. Amplituda to różnica wysokości między przegubem antykliny a przegubem sąsiedniej synkliny. Promień fałdu stanowi odległość między powierzchnią osiową antykliny a powierzchnią osiową synkliny (pionową), mierzona jest w płaszczyźnie poziomej. Na schemacie zaznaczono także wysokość fałdu, czyli odległość między przegubem synkliny i antykliny, która jest mierzona mniej więcej wzdłuż powierzchni osiowej fałdu.

Fragment fałdu, w którym następuje przegięcie warstwy, nazywamy przegubem antykliny lub synkliny, natomiast część łączącą obydwa przeguby nazywamy skrzydłem antykliny lub synkliny. Linia wzdłuż przegubu siodła stanowi podłużną oś siodła. Niejednokrotnie oś nie jest ustawiona poziomo, w jednych miejscach podnosi się, w innych ulega obniżeniu. Mówimy wtedy o poprzecznych elewacjach i depresjach fałdu.

Antyklina (siodło) zawiera warstwy najstarsze w części wewnętrznej – czyli w jądrze – i kolejno coraz to młodsze ku częściom zewnętrznym, czyli skrzydłom. W swym normalnym położeniu antyklina jest wygięta ku górze. W wyniku procesów erozyjnycherozjaerozyjnych wypukłość antykliny i wklęsłość synkliny mogą się nie zaznaczyć i dojść może do odwrócenia rzeźby (inwersji) – na miejscu antykliny powstaje obniżenie, a wzniesienie na miejscu synkliny. Synklina (łęk) zawiera w jądrze warstwy najmłodsze, ku skrzydłom zaś kolejno coraz starsze.

Fałdy mogą mieć bardzo różną wielkość i kształt. Wysokość fałdu to odległość między grzbietem antykliny i dnem synkliny mierzona w kierunku równoległym do powierzchni osiowej. Ta sama odległość mierzona w pionie nosi nazwę amplitudy fałdu. Najkrótsza odległość między powierzchniami osiowymi antykliny i synkliny to promień fałdu.

Sfałdowany obszar, który tworzy nieckę, to synklinorium, a obszar wyniesiony po sfałdowaniu to antyklinorium. Jeżeli w obrębie dużej antykliny występuje szereg drobnych, podrzędnych antyklin i synklin, taką formę nazywamy antyklinorium. Gdy w obrębie dużej synkliny występuje szereg drugorzędnych fałdów, to formę taką nazywamy synklinorium.

Istnieje wiele klasyfikacji fałdów. Fałdy najczęściej klasyfikujemy pod względem geometrycznym i genetycznym.

Ze względu na położenie osi fałdu wyróżniamy:

• fałdy poziome,

• fałdy pochylone,

• fałdy pionowe.

Ze względu na symetrię fałdu wyróżniamy:

• symetryczne – skrzydła fałdu są symetryczne względem powierzchni osiowej,

• asymetryczne – skrzydła fałdu nie wykazują symetrii w relacji do powierzchni osiowej.

RePbwKKQYtrly

Na schemacie przedstawiono rodzaje fałdów z wypukłą antykliną i wklęsłą synkliną. Wyróżniono fałd symetryczny i asymetryczny. Fałd symetryczny występuje w przypadku gdy powierzchnia osiowa antykliny i synkliny jest pionowa. Obok symetrycznego fałdu pokazano fałd o pochylonej powierzchni osiowej. To fałd asymetryczny z nachyloną powierzchnią osiową, w części synklinicznej jest przecięty uskokiem. Poniżej fałdu asymetrycznego na dole zaznaczono uskok. Poniżej uskoku jest płaski teren, który następnie nieznacznie się wznosi. To fałd asymetryczny, który może się przekształcić w fleksturę.

Wyróżniamy rodzaje fałdów ze względu na nachylenie ich powierzchni osiowej:

• fałd stojący (prosty) – posiadający pionową powierzchnię osiową, prostopadłą do podłoża,

• fałd pochylony – cechujący się nachyloną powierzchnią osiową, w którym skrzydła są w pochylone w przeciwnych kierunkach,

• fałd obalony – w którym występuje mocno pochylona powierzchnia osiowa, zaś skrzydła nachylone są w tym samym kierunku,

• fałd leżący – posiadający poziomą powierzchnię osiową.

Innym kryterium jest wygląd fałdu. Wyróżnić można rodzaje fałdów:

• izoklinalne,

• skrzynkowe,

• wachlarzowate.

R19BD4jS42BPr

Na ilustracji przedstawiono cztery typy fałdów: normalny stojący, izoklinalny, wachlarzowy i kuferkowy. 1. Fałd normalny stojący to fałd o skrzydłach zapadających pod tym samym kątem w nachylone w przeciwnych kierunkach, powierzchnia osiowa fałdu jest pionowa., 2. Fałd izoklinalny to fałd mający oba skrzydła ustawione równolegle do siebie, pochylone., 3. Fałd wachlarzowy to fałd, w którym kąt zbieżności jest mniejszy od zera stopni. Jeden fałd - antyklina wcina się nieznacznie w drugi - w synklinę., 4. Fałd kuferkowy to fałd o płaskich grzbietach antyklin i dnach synklin.

Słownik