Na naszej planecie często dochodzi do przemieszczania się skorupy ziemskiej. Jej pionowy ruch obejmuje bardzo rozległe tereny, ale nie wywołuje dużych deformacji warstw skalnych. Taki proces nazywamy ruchem epejrogenicznym, czyli powolnym ruchem pionowym wielkich obszarów kontynentów. Przyczyną tych ruchów są procesy endogeniczneprocesy endogeniczneprocesy endogeniczne, których źródłem jest energia wnętrza Ziemi.

Ruchy epejrogeniczne są związane między innymi z dążeniem do zachowania równowagi mas skalnych w litosferze, z izostatyczną reakcją na zmiany obciążenia.

R1BNPvvEDjTge

Mapa świata przedstawia występowanie ruchów izostatycznych. Zaznaczone są na niej kontury kontynentów, na które nałożone są plamy oznaczające wartości tych ruchów w milimetrach na rok. Kolor czerwony oznacza największe występowanie ruchów, które mają miejsce w okolicach obu biegunów tzn. Grenlandii, północnej Kanady czy Skandynawii - biegun północny oraz Antarktydy - biegun południowy. Większość obszarów kontynentów ma kolor brązowy - występują tam ruchy umiarkowane. Obszary o małym występowaniu ruchów są zaznaczone na niebiesko - to m. in. Ameryka Północna, większość oceanów, środkowa część Afryki i Australii oraz basen Morza Śródziemnego.

Przyczyny ruchów epejrogenicznych:

• naprężenia wywołane przez uderzanie płyt w strefach kolizyjnych,

• przemieszczanie się magmy w podłożu litosfery,

• przemiany materii na granicy litosfery i astenosfery.

W obrębie epejrogenezy wyróżniamy ruchy wynoszące i wznoszące, które powodują podniesienie lub obniżenie się skorupy ziemskiej. Ruchy obniżające prowadzą do zanurzania się fragmentów skorupy ziemskiej w plastycznym podłożu, powodując transgresjetransgresjatransgresje morskie. Ruchy wynoszące prowadzą do podniesienia fragmentów płyt litosfery. Może to skutkować regresjąregresjaregresją morską wywołaną przez wynoszenie się obszarów znajdujących się poniżej poziomu morza.

Zatem ruchy epejrogeniczne prowadzą do modelowania skorupy ziemskiej poprzez wydźwiganie jej na peryferiach i wklęśnięcia w środku. Tworzą one struktury zwane tarczamitarczatarczami. Tarcze są wypiętrzeniami spowodowanymi uderzeniami magmy. W niektórych wydźwignięciach doprowadziły do powstania dolin ryftowych. Za przykład może posłużyć tutaj Wyżyna Afrykańska. Ruchy te nie powodują powstawania gór. Przypuszcza się też, że na obszarach wyniesionych ruchy te są początkowym stadium rozpadu kontynentu.

RZnNT0GzJ8DKi

Na fotografii widoczna jest dolina ryftowa. W jej pobliżu znajduje się pasmo górskie. Dolina składa się z urwiska, czyli poziomego wgłębienia o podłużnej budowie. Ściany urwiska są zbudowane z jasnych skał.

RRTxz1oLU7PMp

Zdjęcie obrazuje platformę abrazyjną u wybrzeży Walii. Po lewej stronie znajdują się klify zbudowane z pionowych ścian skalnych. Poniżej, znajduje się płaski teren wysokością zbliżony do poziomu morza. Dalej po lewej stronie obrazka widać morze.

Równomierne wypiętrzanie pozwala na zachowanie pierwotnego, poziomego układu warstw skalnych, a obszar o takim ułożeniu warstw ma budowę płytową. Przy wypiętrzaniu silniejszym z jednej strony powstaje monoklina, którą tworzą warstwy łagodnie nachylone w jednym kierunku. Nierównomierne wypiętrzanie prowadzi również do powstania wielkopromiennych deformacji, np. niecek (warstwy skalne nachylone są ku środkowi) czy też – będących ich odwrotnością – kopuł.

Dowodem potwierdzającym istnienie ruchów epejrogenicznych są zalane ujścia rzek i platformy abrazyjne znajdujące się na dużych wysokościach, w obrębie wybrzeży klifowych. Obecnie występującymi obszarami wznoszenia są Zatoka Neapolitańska i okolice Mombasy na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego. Ruchy obniżające występują na wybrzeżu holenderskim. Różnice w wysokościach są rejestrowane przez bardzo dokładne wysokościowe pomiary geodezyjne.

Słownik