Przeczytaj
Utrata tronu węgierskiego i czeskiego
Rok po zjeździe wiedeńskimzjeździe wiedeńskim w 1516 r. zmarł WładysławWładysław, władzę zaś przejął 10‑letni Ludwik. Wielki wpływ na dworze zyskali możni niemieccy, zwolennicy panowania habsburskiego. Jednocześnie Węgry stanęły w obliczu największego zagrożenia zewnętrznego. W 1521 r. Turcy zdobyli Belgrad, kluczową twierdzę broniącą dostępu do chrześcijańskiej Europy. Kolejnym etapem ekspansji tureckiej były Węgry. Bitwa rozegrana w 1526 r. pod Mohaczempod Mohaczem zakończyła się druzgocącą klęską Węgrów i zwycięstwem wojsk tureckich. Król LudwikKról Ludwik zginął, kończąc w ten sposób okres panowania dynastii Jagiellonów na tronie czeskim i węgierskim.
Zgodnie w umową zawartą w Wiedniu z cesarzem Maksymilianem Habsburgiem, tron Czech i Węgier miał przypaść jego potomkom. O ile w Czechach nastąpiło to w sposób bezproblemowy, o tyle Węgrzy poparli kandydata narodowego Jana Zápolyę.
nadzwyczajnych przymiotów i niezwykłego temperamentu(F. Papée, Jan Olbracht, Kraków 1999). Klęska mołdawska wywarła ogromny wpływ na króla. Kronikarz pisał, że „przyjechawszy do Krakowa z Wołoch po owej porażce sromotnej jakoby co dobrego sprawił, kolacje, biesiady, tańce, strojąc, był wesół; powiadają, iż raz w nocy tylko samotrzeć po mieście ceklował (staropolskie: włóczyć się po nocy, hulać), a gdy się pijany na pijaniców natrafił, prowadził się z nimi, tamże go raniono, z której rany chorował, prawie go był Bóg tym szwankiem sromotnym skarał, gdy godności i urzędu swojego zabaczył” (cyt. za: R. Karpiński, Poczet królów i książąt polskich, Czytelnik, Warszawa 1978, s. 314.). Oceń, czy ten XIX‑wieczny portret byłby dobrą ilustracją fragmentu XX‑wiecznej biografii króla.
Rozpoczął się wieloletni okres wojny domowej i zamętu politycznego na Węgrzech. Ostatecznie w 1541 r. kraj ten został podzielony na część znajdującą się pod panowaniem Turków, część pod panowaniem Habsburgów i część neutralną, oddaną pod rządy Jana Zygmunta, syna Zápolyi.
Za króla Olbrachta wyginęła szlachta
Za króla Olbrachta wyginęła szlachta
Wzrastające od XV w. zagrożenie ze strony Turcji miało wpływ na wydarzenia południowej granicy Węgier z Hospodarstwem MołdawskimHospodarstwem Mołdawskim. Mołdawia ukształtowała się w połowie XIV w. w wyniku wyzwolenia się spod dominacji politycznej Węgier. Terytorium to zamieszkiwała ludność dacka i romańska, posługująca się językiem wywodzącym się z łaciny. Twórcą niezależnego państwa był Bogdan I, który w 1359 r. stanął na czele buntu antywęgierskiego. Mołdawię zamieszkiwali potomkowie różnych ludów, wśród których przeważali Słowianie oraz mieszkańcy tzw. Wielkiego Stepu, czyli Hunowie i Scytowie. Od początku kraj ten stanowił obszar ścierania się wpływów głównych państw w regionie: Polski, Węgier i Turcji. W polityce zagranicznej Jagiellonów Mołdawia odgrywała ważną rolę jako państwo buforowepaństwo buforowe, oddzielające Polskę od ekspansywnej Turcji. W latach 1387–1497 hospodarstwo pozostawało lennem Królestwa Polskiego.
Po klęsce warneńskiej starano się nie podejmować działań, które mogłyby zaogniać stosunki z sułtanem.
Od czasów klęski pod Warną w 1444 r. Polska starała się nie podejmować działań, które mogłyby zaogniać stosunki z sułtanem imperium osmańskiegoimperium osmańskiego. Po opanowaniu Konstantynopola w 1453 r. Turcja kontynuowała ekspansję w kierunku chrześcijańskiej Europy, zagrażając interesom Polski w dolnym biegu Dunaju, w tym głównie jej lennikowi – hospodarowihospodarowi mołdawskiemu.
Kazimierz Jagiellończyk prowadził politykę unikania otwartego konfliktu z Turcją, uznając priorytet walki o koronę czeską i węgierską. Nie mógł więc udzielić wystarczającej pomocy Mołdawii przeciwko potężnemu sąsiadowi. Panujący w Mołdawii wybitny władca Stefan III Wielki (zobacz galerię interaktywną wyżej) zmuszony został w 1487 r. do płacenia haraczu Turcji, a w 1492 r. uznał zwierzchnictwo Porty Otomańskiej.
Polska powoli traciła wpływy w regionie. Sytuację tę zapragnął odwrócić nowy król polski Jan Olbracht (zobacz galerię interaktywną wyżej). Oficjalnym celem zorganizowanej przez niego akcji zaczepnej wobec Turcji było odebranie opanowanych przez nią 15 lat wcześniej, w 1482 r., dwóch grodów czarnomorskich – Kilii i Białogrodu. Sekretnym celem kampanii było osadzenie na tronie mołdawskim najmłodszego z Jagiellonów – Zygmunta. Nic dziwnego, że hospodar podejrzewając to, wystąpił przeciwko królowi polskiemu i zadał jego armii wielką klęskę w lesie bukowińskimw lesie bukowińskim.
Wyprawa zakończyła się klęską. Nie dość, że Jan Olbracht nie osiągnął żadnego z zakładanych celów, to jeszcze stracił dużą część ludzi i artylerii. Znalazło to wyraz w popularnym powiedzeniu: za króla Olbrachta wyginęła szlachta
. Choć kryje się w nim pewna przesada, a klęska wyprawy mołdawskiejwyprawy mołdawskiej w rzeczywistości nie miała tak katastrofalnego wymiaru, jak zostało to utrwalone w polskiej tradycji, to nastąpiło pewne osłabienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej.
Pierwszy wśród chrześcijan
W następnych latach sprawą sporną w stosunkach między Polską a Mołdawią była kwestia PokuciaPokucia. Hospodarowie dążyli do zdobycia tej ziemi, ale w 1510 r. ponieśli porażkę. Pokucie pozostało – przynajmniej na razie – w granicach państwa polskiego.
Po raz kolejny do zaognienia stosunków doszło na początku lat 30., gdy nowy hospodar Piotr Raresz (zwany Petryłą) wyprawił się na Pokucie. Armia polska pod dowództwem hetmana Jana Tarnowskiego zadała przeciwnikowi wielką klęskę w bitwie pod Obertynem (22 sierpnia 1531 r.).
Do ostatecznego rozgromienia sił hospodara nie doszło. Hospodarstwo było lennem Turcji. Wojsko polskie obawiało się, że ściganie niedobitków armii Raresza może wywołać reakcję ze strony potężnego sąsiada. Hospodar nie podnosił już więcej pretensji do Pokucia, ale Polska utraciła bezpośrednie wpływy na sprawy mołdawskie. Priorytetem polskiej polityki zagranicznej w czasach Zygmunta I Starego było unikanie konfliktu z Turcją i utrzymanie z nią stosunków pokojowych. W 1533 r. został podpisany w Stambule pokój między Królestwem Polskim a Portą, który miał obowiązywać do końca życia obu władców (Sulejmana i Zygmunta). Na jego mocy król polski faktycznie zrezygnował z pretensji do Mołdawii i WołoszczyznyWołoszczyzny. Podpisując pokój wieczysty z muzułmańską Turcją, Zygmunt I wyszedł poza schematy ówczesnej polityki. Zawarł go mimo swej głębokiej religijności i przywiązania do katolicyzmu.
Słownik
kraina historyczna w granicach dzisiejszej Ukrainy; południowa część Rusi Czerwonej, przyłączona do Polski przez Kazimierza Wielkiego, w XVI w. była terenem spornym między Polską a Mołdawią; nazwa pochodzi od stolicy – Kut nad Czeremoszem
kraina geograficzna znajdująca się między Karpatami Wschodnimi a środkowym Dniestrem, najpierw pod panowaniem Rusi Kijowskiej, następnie Mongołów, a od XIV w. w granicach państwa mołdawskiego
nazwa państwa położonego między Karpatami a Dniestrem, na tzw. Wyżynie Mołdawskiej, istniało od XIV do XIX w.
(ros. Господарь, gosudar) tytuł władców w języku ruskim, używany w stosunku do carów rosyjskich i władców Mołdawii oraz Wołoszczyzny
kraina geograficzna wchodząca obecnie w skład państwa rumuńskiego, sąsiadująca w czasach historycznych z Mołdawią; państwo wołoskie powstało w XIV w. z zespolenia kilku małych księstw, od XVI w. znajdowało się pod supremacją osmańską
(zwane też Portą Otomańską od nazwy dworu) państwo założone przez turecką dynastię Osmanów, istniejące od XIII w. do 1922 r.; początkowo z głównym ośrodkiem w Anatolii, od 1453 r. ze stolicą w Stambule, w XVI w., za czasów Sulejmana Wspaniałego, u szczytu swej potęgi obejmowało ogromne obszary na terenie Bliskiego Wschodu i Afryki
polityka prowadzona przez dynastie nowożytnej Europy (głównie Habsburgów), mająca na celu osadzenie swoich przedstawicieli na wielu tronach i opanowanie w ten sposób jak największej liczby państw
bitwa rozegrana w 1497 r. między wojskami polskimi pod wodzą króla Jana Olbrachta a oddziałami hospodara mołdawskiego Stefana Wielkiego, zakończona klęską tego pierwszego
bitwa rozegrana w 1526 r. między wojskami imperium osmańskiego a oddziałami węgierskimi pod dowództwem Ludwika Jagiellończyka; który poniósł klęskę i zginął na polu bitwy; bitwa ta oznaczała koniec niepodległości Węgier i początek ostrej rywalizacji o panowanie nad tym państwem między Turkami a Habsburgami
zjazd zorganizowany w Wiedniu w 1515 r., w którym uczestniczyli król Czech i Węgier Władysław II Jagiellończyk, król Polski Zygmunt I Stary oraz cesarz niemiecki Maksymilian I Habsburg; celem zjazdu było zerwanie sojuszu między cesarzem niemieckim Maksymilianem Habsburgiem a księciem moskiewskim, Wasylem III; w czasie zjazdu ustalono podwójne małżeństwa między wnukami cesarza a dziećmi króla Czech i Węgier
wyprawa zorganizowana przez Jana Olbrachta w 1497 r. przeciw imperium osmańskiemu, zakończona wielką klęską na terenie Mołdawii
(od czeskiej góry Tabor) obóz warowny powstały z połączenia wozów ustawionych w kilka rzędów, stosowany jako taktyka prowadzenia działań wojennych od starożytności do XVIII w., po raz pierwszy posłużono się nim podczas wojen husyckich w Czechach
(niem. Pufferstaat, ang. Bufferstate) niewielkie państwo, zwykle słabe pod względem militarnym, położone między dwiema rywalizującymi potęgami i dlatego minimalizujące możliwość wybuchu konfliktu między nimi
Słowa kluczowe
zjazd wiedeński, wyprawa mołdawska, pokój wieczysty z Turcją, bitwa pod Obertynem, Hospodarstwo mołdawskie, Jan Olbracht, bitwa pod Mohaczem
Bibliografia
Plewczyński M., Obertyn 1531, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2008.
Bielski M., Kronika polska, Kraków 1597.
Markiewicz M., Historia Polski 1492–1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.
Łowmiański H., Polityka Jagiellonów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
Jurek T., Kizik E., Historia Polski do 1572, PWN, Warszawa 2015.
Papee F., Jan Olbracht, Universitas, Kraków 2006.