Zbiór wyrazów danego języka (leksemówleksemleksemów) nazywa się leksykąleksykaleksyką. Badanie słownictwa, zarówno współczesnego, jak i dawnego, to domena leksykologiileksykologialeksykologii. Leksykologia jest zarazem nauką pomocniczą leksykografiileksykografialeksykografii – działu językoznawstwa zajmujacego się teorią i praktyką tworzenia słowników. Leksykografia skupia się m.in. na metodologii zbierania materiału i opracowywania haseł, typologii słowników oraz badaniu słownika w wymiarze teoretycznym. SłowniksłownikSłownik jest dziełem leksykograficznym, co znaczy, że jego celem jest zgromadzenie i opisanie leksyki danego języka (np. słowniki języka polskiego, słowniki gwarowe) bądź porównanie leksyki różnych języków (słowniki dwujęzyczne).

ROxiScsFT0tFK

Grafika przedstawia prawy profil ludzkiej głowy. Głowa wypełniona jest zapisanymi kartkami. W środku głowy stoi mężczyzna i przygląda się kartkom.

Konieczne jest, by pamiętać o różnicach między definicją słownikowądefinicja słownikowadefinicją słownikową a definicją encyklopedycznądefinicja encyklopedycznadefinicją encyklopedyczną. Ta pierwsza dotyczy jednostki językowej, a formułuje się ją w języku stanowiącym część języka naturalnego, który obejmuje tę jednostkę. Innymi słowy: definiowany jest wyraz jako obiekt językowy, a definicja musi być zrozumiała dla przeciętnego użytkownika języka. W przypadku encyklopedii definiowany jest nie tyle wyraz, ile obiekt rzeczywistości pozajęzykowej (zjawisko, rzecz etc.) oznaczany przez wyraz hasłowywyraz hasłowywyraz hasłowy.

Hasło słownikowehasło słownikoweHasło słownikowe składa się z kilku elementów, m.in. z definicji i kwalifikatorówkwalifikator słownikowykwalifikatorów. Kwalifikatory to skróty informujące o zakresie bądź nacechowaniu wyrazu, niekiedy w jednym, konkretnym znaczeniu. Mogą się w słowniku pojawić takie kwalifikatory jak:

Kwalifikatorów jest wiele, a ich liczba zależy od decyzji autora bądź autorów słownika.

Wyrazy w słowniku są ułożone w kolejności alfabetycznej. Częstą praktyką jest stosowanie odsyłaczy do synonimówsynonimsynonimów lub wyrazów pokrewnychwyraz pokrewnywyrazów pokrewnych, np. za pomocą skrótu zob. (zobacz).

Istnieją różne typy słowników. Najpopularniejsze to słowniki języka polskiego, słowniki wyrazów obcych, słowniki dwujęzyczne oraz słowniki ortograficzne. Pierwszy typ gromadzi współczesną leksykę polską. Drugi zbiera wyrazy zapożyczone z innych języków, a przez to mniej znane, takie jak afazjaafazjaafazja, hektycznyhektycznyhektyczny, okarynaokarynaokaryna etc. Słowniki dwujęzyczne służą poznawaniu znaczeń wyrazów należących do innego, konkretnego języka, lub odwrotnie, kiedy hasłem słownikowym jest rodzime słowo, do którego przypisany jest obcy odpowiednik. Słownik ortograficzny z kolei jest najlepszym doradcą w kwestii poprawnego zapisu.

Przykładowe hasło słownikowe wygląda tak:

Lub:

Dla porównania hasło rabin w Encyklopedii PWN przedstawia się następująco:

Już na pierwszy rzut oka widać większą informatywność definicji encyklopedycznej. Definicja hasłowa jest o wiele prostsza i skupia się na podstawowym rozumieniu danego wyrazu. Nie występują w niej kolejne hasła (jak jesziwajesziwajesziwa, ToraToraTora, TalmudTalmudTalmud, smichasmichasmicha) ani elementy historyczne, które należy poznać, żeby pojąć, kim jest rabin. Najprościej mówiąc, encyklopedia służy głównie pogłębianiu wiedzy z różnych dziedzin, natomiast słownik służy poznaniu elementarnych znaczeń wyrazów.

Słowniki specjalistyczne

Szczególnym rodzajem słowników są słowniki specjalistyczne, takie jak słownik terminów literackich, słownik terminologii logistycznej, słownik terminologii medialnej itp. Są one przeznaczone dla osób zajmujących się określoną dziedziną. 

Na przykład słownik etymologiczny gromadzi informacje dotyczące pochodzenia wyrazów oraz ich pokrewieństwa z innymi wyrazami, zwłaszcza w innych językach. Hasła są często bardzo rozbudowane, zawierają liczne kwalifikatory i skróty (np. skróty nazw języków i dialektów, jak: stp. – staropolski, ogsł. – ogólnosłowiański, psł. – prasłowiański). Przykładowe hasło księżyc ze słownika etymologicznego wygląda tak:

Słownik