Przeczytaj
Symbolika kolorów
Symbole są takimi elementami rzeczywistości materialnej, którym przypisuje się w kulturze znaczenia niedosłowne, dotyczące głównie zjawisk niematerialnych, abstrakcji, uczuć, emocji. Symbole występują w życiu codziennym i codziennej komunikacji (jak kamień jako ciężar, kłopot, cierpienie, gdy mowa o kamieniu, który spada z serca), w rytuałach i ceremoniach (chleb na przywitanie młodej pary), a także w sztuce, która wykorzystuje je do wyrażania wieloznacznych, trudno uchwytnych treści.
Symbolicznymi znaczeniami obdarzone są także kolory. Symbolika barw występuje w codziennych użyciach (jak kolor ubrań dla dzieci o określonej płci), w ceremoniach (np. śluby, pogrzeby), a także w sztuce. W kulturze europejskiej kolory obdarzone są zestawami podstawowych znaczeń symbolicznych:
biały – niewinność, czystość, pokój, życie, dobro
czarny – żałoba, zagrożenie, wojna, śmierć, zło
niebieski – metafizyka, Bóg, ziemia
zielony – nadzieja, natura, wolność
czerwony – miłość, gniew, ból
złoty – bogactwo, władza, wartość
Biała magia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Wiersz Biała magia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego już w tytule odwołuje się do symboliki kolorów. Magia obdarzona przymiotnikiem „biała” zyskuje zaskakujące znaczenia wywołane symboliką tego koloru. Nie tylko kontrastuje ona z czernią w powszechnie znanym użytkownikom języka określeniu „czarna magia”, ale dodaje nowych znaczeń do słowa, które określa. „Czarna magia” to inaczej czary, zmieniające rzeczywistość magiczne zabiegi, które wykonywane są we współdziałaniu z osobowym złem lub też dzięki niemu; to magia podszyta złem w sensie etycznym. Biała magia ma być nie tylko przeciwieństwem magii czarnej – złej i nieczystej, ale także takim działaniem i taką zmianą, która jest niewinna, przejrzysta. Magia, o której mowa w tym wierszu, to przemiana kobiecego ciała podziwianego przez obserwującego ją mężczyznę i zarazem czar piękna kobiecej postaci, która traci swoje naturalne kolory i kształty, wywołując w poecie bogactwo odczuć. Wszystkie te wrażenia łączy w tym poetyckim obrazie biel. Ten sposób postrzegania i odczuwania otaczającego świata, skupienie na wrażeniach zmysłowych, jest bliski sensualizmowisensualizmowi.
Biała magiaStojąc przed lustrem ciszy
Barbara z rękami u włosów
nalewa w szklane ciało
srebrne kropelki głosu.I wtedy jak dzban – światłem
zapełnia się i szkląca
przejmuje w siebie gwiazdy
i biały pył miesiąca.Przez ciała drżący pryzmat
w muzyce białych iskier
łasice się prześlizną
jak snu puszyste listki.Oszronią się w nim niedźwiedzie,
jasne od gwiazd polarnych
i myszy się strumień przewiedzie
płynąc lawiną gwarną.Aż napełniona mlecznie,
w sen się powoli zapadnie,
a czas melodyjnie osiądzie
kaskadą blasku na dnie.Więc ma Barbara srebrne
ciało. W nim pręży się miękko
biała łasica milczenia
pod niewidzialną ręką.Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Biała magia, [w:] Krzysztof Kamil Baczyński, Utwory wybrane, Kraków-Wrocław 1986, s. 26.
Dwa kolory dominują w poetyckiej wizji ciała opisywanej w wierszu kobiety: biały i srebrny. Obraz budują metafory, porównania i epitety, w tym synestezyjnesynestezyjne, łączące obraz i dźwięk, np. muzyka białych iskier.
Symbolika kolorów w innych wierszach Baczyńskiego
W wierszu [Niebo złote ci otworzę…] poeta przedstawia wizję fantastycznego świata, który tworzy dla swej ukochanej:
[Niebo złote ci otworzę...]Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne ptasi świt.[…]
I powietrza drżące strugi
jak z anielskiej strzechy dym
zmienię ci w aleje długie,
w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,
aż zagrają jak wiolonczel
żal – różowe światła pnącze,
pszczelich skrzydeł hymn. […]Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, [Niebo złote ci otworzę...], [w:] tegoż, 1942-1943-1944, Warszawa 1942-1944.
W utworze występują liczne epitety kolorystyczne, w tym synestezyjne, łączące wrażenia wzrokowe z dźwiękowymi: niebo złote, ciszy biała nić, zielone listeczki, jądro mleczne, różowe światła pnącze. Wszystkie one dotyczą barw jasnych, pastelowych, miękkich. Kolory mają tu także wyraźne znaczenia symboliczne.
W wierszu Sur le pont d’Avignon (franc. Na moście w Avignonie) Baczyński kreuje wizję wirtualnego tańca wyobrażonych postaci na słynnym, niedokończonym gotyckim moście nad Rodanem w Avignonie. Treść wiersza odwołuje się do tradycyjnej piosenki francuskiej opisującej tańce różnych par na tym moście. W kolorystyce świata przedstawionego w wierszu dominuje zieleń natury, ale w tle obrazu pojawiają się także białe łanie, złote ptaki i srebrzysty gotyk:
Sur le pont d'AvignonTen wiersz jest żyłką słoneczną na ścianie
jak fotografia wszystkich wiosen.
Kantyczki deszczu ci przyniosę –
wyblakłe nutki w nieba dzwon
jak wody wiatrem oddychanie.
Tańczą panowie niewidzialni
„na moście w Awinion”.
Zielone, staroświeckie granie
jak anemiczne pączki ciszy.
Odetchnij drzewem, to usłyszysz
jak promień – naprężony ton,
jak na najcieńszej wiatru gamie
tańczą liściaste suknie panien
„na moście w Awinion”.
W drzewach, w zielonych okien ramie
przez widma miast – srebrzysty gotyk.
Wirują ptaki płowozłote
jak lutnie, co uciekły z rąk.
W lasach zielonych – białe łanie
uchodzą w coraz cichszy taniec.
Tańczą panowie, tańczą panie
„na moście w Awinion”.szpital, kwiecień 41 r.
Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Sur le pont d'Avignon, 1941.
Słowniczek
(gr. ἐpiίthetaepsilontauomicronnu epítheton – „przydawka”) – wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający rzeczownik, wskazujący na jego właściwości, np. „brzydkie kaczątko”, „słodki cukierek”, „niebezpieczny bandyta”; wśród epitetów wyróżnia się np. epitet stały – poetyckie okreslenie zwyczajowo kojarzone z danym przedmiotem, epitet zaprzeczony (oksymoron), np. „mroczne światło”, epitet tautologiczny – określenie wyrażające oczywistą cechę przedmiotu, służy tylko ozdobności stylu, np. „ubogi nędzarz”
(gr. muepsilontaualfaphiomicronrhoά metaphorá) inaczej przenośnia – językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów, np. „od ust sobie odejmę”, „podzielę się z wami wiadomością” lub „złote serce”.
figura stylistyczna, która polega na zestawieni dwóch członów porównywanego i porównującego; wskazuje na podobieństwo pod jakimś względem dwóch przedmiotów lub zjawisk przy użyciu słów typu jak (jakby, na podobieństwo...), np. „zimny jak lód”.
(gr. sigmaupsilonnualfaίsigmathetaetasigmaiotaς synaísthēsis – „równoczesne postrzeganie”, od sigmaύnu sýn – „razem” i alfaἴsigmathetaetasigmaiotaς aísthēsis – „poznanie poprzez zmysły”) – stan lub zdolność współodczuwania zmysłowego, w którym doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia charakterystyczne dla innych zmysłów, na przykład odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna, obraz litery lub cyfry budzi skojarzenia kolorystyczne itp.