ReligiereligiaReligie w swojej historii przybierały rozmaite formy organizacyjne. Dawniej dzielono organizacje religijne ze względu na stopień ich sformalizowania i konwencjonalizacji. Do najbardziej formalnych i konwencjonalnych zaliczano kościoły, a na przeciwnym biegunie osadzano kulty. Miedzy nimi zaś umieszczano sekty. Obecnie w socjologii unika się pojęć o negatywnych skojarzeniach (takich jak kult czy sekta), zamiast nich używając pojęcia nowych ruchów religijnych.

Kościół a sekta

Podstawową i największą formą organizacji religii pozostaje od wieków Kościół zrzeszający wiernych i oparty na określonej, na ogół bardzo sztywnej hierarchii. Kościół to zazwyczaj jedna z najbardziej konserwatywnych i biurokratycznych instytucji w państwie, przeciwstawiająca się zmianom i podtrzymująca społeczne status quo. W przypadku chrześcijaństwa Kościoły dzielą się na diecezjediecezjadiecezje i parafieparafiaparafie.

RZ8gP0rAIQXVT1

Ilustracja przedstawia krzyż, który posiada cztery promienie diagonalnie wychodzące z punktu styku belek.

Sekty również, podobnie jak Kościoły, przyznają sobie monopol na prawdę, często jednak odrzucają normy i wartości kultury dominującej, przez co nie wkomponowują się w społeczeństwo tak dobrze jak Kościół. Bywają ściśle odgraniczone od społeczeństwa i nierzadko powstają w wyniku oderwania się niewielkiej grupy wyznawców od Kościoła. Przywództwo w sekcie opiera się na charyzmie założyciela i guru, rzadsze są tu sformalizowane obrzędy, częściej natomiast spotykamy się z emocjonalnym stosunkiem do wiary i opieraniem jej na osobistym doświadczeniu niż praktykach religijnych.

Wyznanie i kult

RZJarM95FW0Rc1

Zdjęcie przedstawia dużą salę z jasną, połyskującą posadzką. Po lewej stronie stoi bezlistne drzewko z niebieskimi bombkami. Po prawej stronie ustawione są rzędy białych krzeseł. Dalej widoczne są kolumny oraz okna.

Kolejną formą organizacji religijnej jest wyznanie. Przypomina ono Kościół w jego zasadniczej formie pod względem integracji ze społeczeństwem, jednakże w przeciwieństwie do Kościoła nie przyznaje sobie monopolu na prawdę. Jednym z wyróżników wyznania jest prawo do pluralizmu w przekonaniach, a praktyki religijne są tu traktowane mniej emocjonalnie niż w sekcie. Według socjologa Howarda Beckera wyznanie jest „ostygłą” sektą, która przekształciła się z grupy sprzeciwu w instytucję.

Główne wyznania chrześcijańskie

Kult, podobnie jak sekta, oparty jest na charyzmie przywódcy, jednak przejawia antagonistyczny stosunek do społeczeństwa, w którym funkcjonuje, uważając jego członków za nieoświeconych. Kulty propagują nowy styl życia, często wyraźnie odcinający się od dotychczasowego i oparty na elementach ideologizujących świadomość wyznawców. Do kultu nie przystępuje się oficjalnie, ale o przynależności do niego świadczy postępowanie zgodne z jego ideami. Przynależność do kultu pociąga za sobą często przeobrażenia osobowości.

Istotne jednak jest odróżnienie pojęcia kultu w opisanym tu znaczeniu od kultu religijnego, rozumianego jako nieodłączny składnik religii. Kultem religijnym są wszystkie czynności dokonywane z pobudek religijnych, a w węższym znaczeniu – ustalone rytuały, odprawiane w odniesieniu do sacrum.

Ruchy religijne

Ruchy religijne często zaliczane są do ruchów społecznych. Powstają przez zrzeszenie się ludzi głoszących nową religię albo nową interpretację istniejącej religii. Są jednak zdecydowanie mniej hermetyczne niż sekty. Zazwyczaj tworzą się wokół charyzmatycznego przywódcy, w pod którego wpływem członkowie szerzą nową naukę. Po jego śmierci ruch zanika albo staje się trwałą strukturą często zamieniającą się w Kościół. Ruchy religijne istniały już w starożytności - ich przykładem mogą być grupy wyznawców, które dały początek chrześcijaństwu.

Dla określenia współczesnych grup, sekt czy kultów powstających w krajach Zachodu obok głównych religii socjologia wprowadziła pojęcie „nowych ruchów religijnych”. Dzieli się je na trzy kategorie ze względu na stosunek do świata społecznego:

• przystosowawcze (kładące nacisk na poznanie swojego wewnętrznego życia religijnego, którego nie może przesłaniać życie doczesne);

• odrzucające świat (krytycznie nastawione do świata i żądające od swoich członków radykalnej zmiany stylu życia);

• afirmujące świat (skupiające się na duchowym samopoczuciu swoich członków, przypominające grupy terapeutyczne).

Ruchy te mają mniej wyznawców w porównaniu do religii.

Wpływ organizacji religijnych na społeczeństwo

Niektóre spośród ruchów religijnych, sekt, kultów czy wyznań przez swój system wierzeń i głoszonych przekonań wywierają bardzo silny wpływ na społeczeństwo. Co więcej – przynależność do nich bywa groźna dla zdrowia, a nawet życia wyznawców. Nie ma tu jednak całkowitej zgodności w kwestii ich znaczenia poza faktem, iż są niewątpliwym przejawem alternatywy wobec standardowo rozumianej religii. Wspomnieć tu trzeba o ruchach afirmatywnych, jak np. New Age, ale też o ruchach odrzucających świat i tzw. ruchach przystosowawczych czy też ugrupowaniach millenarystycznychmillenaryzmmillenarystycznych oraz apokaliptyzmie. Te ostatnie opierają swój system wierzeń na przekonaniu o rychłym nadejściu końca świata i na poszukiwaniu jego zapowiedzi w wydarzeniach społecznych, ale i w naturalnych katastrofach i klęskach żywiołowych (powodzie, tornada, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów). W związku z tym stale koncentrują się na przygotowaniach do wspomnianego końca świata, czemu towarzyszą nasilone praktyki religijne, a w przypadku niektórych z tych ruchów – nawet zbiorowe samobójstwa popełniane przez ich członków.

Z drugiej strony należy także zaznaczyć, że organizacje religijne mogą także wspierać społeczeństwo:

Słownik