Pierwsze empiryczne badania nad inteligencją rozpoczął w XIX wieku angielski uczony Francis Galton. Najważniejsze było wtedy ustalenie, skąd ona pochodzi. Czy na inteligencję ma wpływ urodzenie, czynnik genetyczny czy też wychowanie i otoczenie? Po wielu latach sporów naukowcy przyznali, że poziom inteligencji jednostki zależy zarówno od czynnika genetycznego, jak i środowiskowego, a edukacja odgrywa ważną rolę w jej rozwoju.

Inteligencja jako kategoria psychologiczna określa sprawność umysłową człowieka. Jednak tak ogólnie pojmowana ma wiele odcieni znaczeniowych i definicji. Naukowcy rozumieją przez nią umiejętność celowego działania, myślenia racjonalnego, adaptacji do nowych warunków i radzenia sobie z trudnościami. Jest to także zdolność uczenia się, korzystania z wcześniejszych doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi oraz twórcze (a nie mechaniczne – bo to domena maszyn) przetwarzanie informacji. Zastanów się, czy w tym kontekście sztuczna inteligencja, nad którą pracują badacze, będzie rzeczywiście inteligentna.

Zaszufladkowani przez testy

Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano do zdolności czysto intelektualnych. Oceniano ją, badając za pomocą testów wskaźnik IQIQIQ (ang. intelligence quotient). Wskazuje on ilościową miarę zdolności umysłowych danej osoby – od opóźnienia umysłowego, przez przeciętną inteligencję (90–109 IQ), aż po wybitną (130 IQ i więcej). Z myślą o ludziach o wysokim IQ powstało międzynarodowe stowarzyszenie Mensa, do którego należy około 130 tys. osób w ponad stu krajach. Jednak myliłby się poważnie ten, kto od racjonalnego umysłu i jego sprawności uzależnia satysfakcjonujące życie. Jak wykazały badania naukowe, iloraz inteligencji nie wystarczy, aby odnieść sukces. Ważną rolę do odegrania ma też inteligencja emocjonalna. Jest ona równoważna z inteligencją racjonalną i wpływa na sposób, w jaki wykorzystujemy na co dzień swoją wiedzę oraz umiejętności.

EQ czy IQ?

Koncepcja inteligencji emocjonalnej opisywanej wskaźnikiem EQEQEQ (ang. emotional quotient) istnieje od 1990 roku. Wprowadzili ją do psychologii Jack Mayer i Peter Salovey. Według tych badaczy inteligencję emocjonalną tworzą cztery obszary:

Jednak naukowcem, dzięki któremu pojęcie inteligencji emocjonalnej zyskało popularność i weszło do obiegowego słownika, jest Daniel Goleman. W swojej książce z 1995 roku pisze:

Według Golemana ten rodzaj inteligencji to w pewnym sensie odmienny rodzaj mądrości…

Dzięki inteligencji emocjonalnej możemy więc nie tylko zrozumieć emocje własne i innych osób oraz rozwijać umiejętności o charakterze społecznym. Skuteczniej radzimy sobie w różnych sytuacjach życiowych i osiągamy zamierzone cele. Co istotne, według Golemana umiejętność kontroli emocji nie jest cechą wrodzoną. Inteligencję emocjonalną można bowiem doskonalić przez całe życie. Dlatego tak istotne są: rozwijanie zdolności emocjonalnych od wczesnego dzieciństwa, autorefleksja i świadoma praca nad sobą. Wysoki poziom inteligencji emocjonalnej jest niezwykle ważnym narzędziem w rozwiązywaniu konfliktów i w pracy negocjatorów.

Daniel Goleman

RvW2hMnyi7Ljw1

Fotografia przedstawiająca od pasa w górę siwego mężczyznę w okularach. Ma na sobie czerwoną bluzę, na której zamontowano mikrofon. W tle widać ekran z prezentacją.

Daniel Goleman jest znanym i cenionym amerykańskim psychologiem i publicystą naukowym. Przez dwanaście lat współpracował z dziennikiem „The New York Times”. Pisał w nim o zagadkach mózgu oraz naukach behawioralnych. To autor bestsellerowej książki Inteligencja emocjonalna (1995), przetłumaczonej na 40 języków. Omawia ona znaczenie zdolności rozpoznawania emocji własnych oraz innych osób i używania tych umiejętności w życiu. Oprócz tematyki inteligencji emocjonalnej Goleman pisze również m.in. o kreatywności, ale także o mechanizmach samooszukiwania się i o kryzysie ekologicznym. Był dwukrotnie nominowany do literackiej Nagrody Pulitzera.

Empatia i asertywność

Ważnym składnikiem inteligencji emocjonalnej jest empatiaempatiaempatia, czyli umiejętność odczuwania emocji i uczuć osób, w których towarzystwie się znajdujemy. Badacze mówią w tym przypadku o empatii emocjonalnej. Pozwala ona ludziom właściwie odczytywać wysyłane przez innych komunikaty niewerbalne, współodczuwać i reagować z zaangażowaniem. Nie można zapominać o empatii poznawczej, czyli zdolności spojrzenia na dane wydarzenia z perspektywy drugiej osoby (nawet jeśli nasz punkt widzenia jest odmienny). Tu przydaje się ćwiczenie nieoceniania innych oraz umiejętnego słuchania tego, co mówią. Dzięki temu możemy skutecznie współpracować, rozwiązywać problemy, dobrze funkcjonować w społeczeństwie. A czy ty potrafisz usłyszeć, co mówią inni, czy tylko ich słuchasz? Czy umiesz pracować w grupie? Czy uwzględniasz zdanie innych osób? Jak oceniasz swoje umiejętności w tej kwestii?

Nie powinno się jednak mylić empatii ze współczuciem, są to bowiem dwie różne rzeczy. Współczucie często nie wiąże się z niczym więcej poza powiedzeniem: „Bardzo ci współczuję” i nie prowadzi do żadnych działań. Natomiast rozwinięta empatia pozwala dostrzec potrzeby drugiego człowieka i znaleźć rozwiązanie trudnej sytuacji.

Do wielu nieporozumień prowadzi też niewłaściwe pojmowanie asertywnościasertywnośćasertywności – innego składnika inteligencji emocjonalnej. Często jest ona błędnie określana jako „umiejętność mówienia nie”. Tymczasem korzystając z asertywności, można dobrze wyrażać własne emocje i postawy, a jednocześnie robić to w sposób nieraniący uczuć i przekonań innych. Asertywność jest też powiązana z silnym poczuciem własnej wartości i możliwości. Ludzie z rozwiniętą inteligencją emocjonalną są otwarci na innych i ich potrzeby, ale potrafią bronić swoich praw i godności w sytuacjach społecznych. Zastanów się, czy jesteś osobą asertywną, czy jednak musisz nad tym popracować.

Słownik