Przeczytaj
Miej serce i patrzaj w serce!
O autorze
Adam Mickiewicz (1798–1855) – jeden z najwybitniejszych poetów romantyzmu. Urodził się w Zaosiu lub Nowogródku na Litwie. Kresowe pochodzenie stworzyło podstawy dla jego oryginalnej wyobraźni poetyckiej. Od najmłodszych lat poeta poznawał baśnie oraz podania ludu litewskiego, białoruskiego i polskiego. Znalazło to odbicie w jego wczesnych tekstach. W 1822 roku opublikował Ballady i romanse – nowatorski zbiór, który uważa się za przełom rozpoczynający romantyzm krajowy. Poeta jest także autorem licznych liryków (m.in. cyklu Sonety krymskie), powieści poetyckich (m.in. Grażyna, Konrad Wallenrod), wybitnego dramatu romantycznego Dziady oraz narodowej epopei Pan Tadeusz.
Mickiewicz miał barwną biografię. W Wilnie był współzałożycielem i członkiem Towarzystwa Filomatycznego oraz Zgromadzenia Filaretów. W okresie pobytu w Paryżu został wykładowcą literatury słowiańskiej w Collège de FranceCollège de France. Zajmował się również filozofią, publicystyką, był działaczem politycznym i nauczycielem. Wywarł ogromny wpływ na kulturę i jest uznawany za narodowego wieszcza.
Ballady i romanse opublikowano w Wilnie w 1822 roku, w pierwszym tomie Poezyj. Mickiewicz wykorzystał gatunek ballady, w którym zamknął kilkanaście udramatyzowanych fabuł. Cały tom można uznać za literacki manifest założeń nowej epoki. Znamienny jest fakt, że ballady poprzedził poeta wystąpieniem zatytułowanym O poezji romantycznej. Tekst ten wyraźnie ukazuje świadomość Mickiewicza, że przedstawia czytelnikom utwory znacznie różniące się od klasycystycznych wzorców sztuki oświeceniowej.
W zbiorze znalazło się 14 utworów:
Pierwiosnek,
Romantyczność,
Świteź,
Świtezianka,
Rybka,
Powrót taty,
Kurhanek Maryli,
Do przyjaciół,
To lubię,
Rękawiczka,
Pani Twardowska,
Tukaj albo próby przyjaźni,
Lilije,
Dudarz.
Część ballad koncentruje się wokół tajemniczych, nadprzyrodzonych zdarzeń, pozostałe zaś mają na celu wywołanie u odbiorcy wzruszenia, zadumy lub refleksji. Każdy z utworów wykorzystuje ludowe wyobrażenia i odwołuje się do związanej z nimi wizji świata. Ludowa stylizacjaLudowa stylizacja jest ściśle związana z koncepcją poezji romantycznej, która ma za zadanie rozbić schematy i ograniczenia klasycyzmu, prowadząc do wyzwolenia wyobraźni.
Każda z 14 ballad Mickiewicza buduje i ukazuje romantyczny światopogląd, jednak w sposób najpełniejszy czyni to utwór Romantyczność. Już sam tytuł wskazuje, że poeta przedstawi w tym tekście definicję istoty romantyzmu.
RomantycznośćMethinks, I see... Where? – In my mind's eyes.Methinks, I see... Where? – In my mind's eyes. Shakespeare
Zdaje mi się, że widzę... gdzie? Przed oczyma duszy mojej.
Słuchaj, dzieweczko!
– Ona nie słucha. –To dzień biały! to miasteczko!
Przy tobie nie ma żywego ducha.
Co tam wkoło siebie chwytasz?
Kogo wołasz, z kim się witasz?
– Ona nie słucha. –To jak martwa opokaopoka
Nie zwróci w stronęw stronę oka,
To strzela wkoło oczyma,
To się łzami zaleje;
Coś niby chwyta, coś niby trzyma;
Rozpłacze się i zaśmieje.„Tyżeś to w nocy? To ty, Jasieńku!
Ach! i po śmierci kocha!
Tutaj, tutaj, pomaleńku,
Czasem usłyszy macocha!Niech sobie słyszy, już nie ma ciebie!
Już po twoim pogrzebie!
Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!
Czego się boję mego Jasieńka?
Ach, to on! licalica twoje, oczki twoje!
Twoja biała sukienkasukienka!I sam ty biały jak chusta,
Zimny, jakie zimne dłonie!
Tutaj połóż, tu na łonie,
Przyciśnij mnie, do ust usta!Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś! tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.Źle mnie w złych ludzi tłumie,
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie;
Widzę, oni nie widzą!Śród dnia przyjdź kiedy... To może we śnie?
Nie, nie... trzymam ciebie w ręku.
Gdzie znikasz, gdzie, mój Jasieńku!
Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!Mój Boże! kur się odzywa,
ZorzaZorza błyska w okienku.
Gdzie znikłeś? ach! stój, Jasieńku!
Ja nieszczęśliwa”.Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,
BieżyBieży za nim, krzyczy, pada;
Na ten upadek, na głos boleści
Skupia się ludzi gromada.„Mówcie pacierze! – krzyczy prostotaprostota –
Tu jego dusza być musi.
Jasio być musi przy swej Karusi,
On ją kochał za żywota!”I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze.„Słuchaj, dzieweczko!” – krzyknie śród zgiełku
Starzec, i na lud zawoła:
„Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.Duchy karczemnej tworem gawiedzigawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni.
Dziewczyna duby smalone bredziduby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni”.„Dziewczyna czuje, – odpowiadam skromnie –
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”Źródło: Adam Mickiewicz, Romantyczność, [w:] tegoż, Wiersze, t. 1, oprac. Cz. Zgorzelski, Warszawa 1982, s. 27–29.
Słownik
(łac. manifestus – oczywisty, jasny, jawny) – tekst przedstawiający założenia programowe epoki, kierunku, grupy literackiej itp.
(wł. ballare – tańczyć) – wierszowany utwór synkretyczny o charakterze liryczno‑epickim; najczęściej jej tematem jest niezwykłe lub legendarne wydarzenie; cechami charakterystycznymi są nawiązania do folkloru, tajemniczy nastrój oraz specyficzna kreacja świata przyrody
typ bohatera charakterystyczny dla twórczości romantyzmu; indywidualista, idealista o bogatym życiu duchowym, często buntownik wyrastający ponad przeciętność, skłócony ze światem
(stgr. ἐmupiepsiloniotarhoίalfa, gr. empeiría – doświadczenie) – przekonanie, zgodnie z którym źródłem wiedzy o świecie powinno być doświadczenie
(łac. ratio – rozum) – przekonanie, zgodnie z którym umysł ludzki ma wielkie możliwości i to na rozumie oraz procesach myślowych powinno opierać się poznanie rzeczywistości
polega na wprowadzeniu do utworu elementów świata przedstawionego i postaci wywodzących się z podań ludowych, a w warstwie językowej na wykorzystywaniu gwar i dialektów ludowych
(stgr. sigmaupsilongammakapparhoetatauiotasigmamuός, gr. synkrētismós – połączenie się dwóch przeciw trzeciemu) – łączenie różnych form, elementów, rodzajów literackich itp.