Przeczytaj
Organizacje regionalne i subregionalne
Organizacje międzynarodowe ze względu na obszar ich oddziaływania dzielimy na:
ogólne (powszechne) – zasięg ogólnoświatowy: wszystkie istniejące państwa, np. ONZ,
regionalne – zasięg: wybrany obszar lub region, np. Unia Europejska, funkcjonująca na terenie Europy, czy też Unia Jedności Afrykańskiej, która w podobny sposób próbuje działać na terenie Afryki.
Obok tego podziału należy jeszcze wymienić organizacje subregionalne, które funkcjonują nie na terenie całego kontynentu, lecz w jego ściśle określonej części. Nazywamy je subregionalnymi organizacjami międzynarodowymi. Organizacje regionalne i subregionalne mają duże znaczenie, są bowiem przeciwwagą dla rozwijającego się procesu globalizacji.
Funkcje organizacji regionalnych i subregionalnych
Wspólnota Niepodległych Państw
Upadek Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) spowodował powstanie nowych państw na mapie świata. W miejsce dotychczasowego imperium powstała Federacja Rosyjska oraz liczne państwa narodowe, które wykształciły się z dotychczasowych republik sowieckich. Z tym faktem nie mogła się pogodzić Federacja Rosyjska, która straciła strefy wpływów oraz swoją pozycję międzynarodową. Dlatego już 8 grudnia 1991 roku na mocy układu białowieskiego trzy państwa postsowieckie podjęły decyzję o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP)Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP).
Twórcami WNP były Rosja, Ukraina i Białoruś, których najwyższe władze zawarły porozumienie o współpracy. Siedzibą organizacji został Mińsk. Celem organizacji było skupienie wszystkich dotychczasowych republik sowieckich. Dlatego 21 grudnia 1991 roku do organizacji przystąpiły kolejne byłe republiki ZSRS: Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Uzbekistan i Tadżykistan oraz Turkmenistan jako państwo stowarzyszone.
W 1993 roku doszła jeszcze Gruzja (WNP liczyła więc 12 członków), jednak w 2008 roku kraj ten wystąpił ze wspólnoty. W 2018 roku Wspólnotę Niepodległych Państw opuściła Ukraina.
Działalność WNP
WNP w 1994 roku podjęła próbę utworzenia Związku Euroazjatyckiego, co spotkało się ze sprzeciwem państw członkowskich. Jedynie Białoruś i Rosja były zainteresowane bliższą współpracą, co doprowadziło do powstania w 2000 roku organizacji subregionalnej Związek Białorusi i Rosji (ZBiR). Inne państwa członkowskie WNP także utworzyły subregionalne organizacje na terenie Azji – Euroazjatycką Wspólnotę Gospodarczą, którą następnie przekształcono w Euroazjatycką Unię Gospodarczą. Z kolei Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan i Mołdawia założyły Organizację na rzecz Demokracji i Rozwoju (GUAM), która spowodowała osłabienie roli WNP.
Próbą rozwoju wpływów gospodarczych WNP było podpisanie w 2003 roku Układu o budowie wspólnej przestrzeni gospodarczej, któremu przyświecał cel zacieśnienia integracji gospodarczej Ukrainy, Rosji, Białorusi i Kazachstanu.
Starano się też stworzyć struktury wojskowe w ramach WNP. Krokiem w tym kierunku było podpisanie 15 maja 1992 roku Traktatu o bezpieczeństwie zbiorowym w Taszkiencie. Sygnowało go jednak tylko sześć państw członkowskich WNP i choć z czasem przystąpiły kolejne, to inne z niego wystąpiły. Ostatecznie wiodącą rolę w Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym odgrywa Rosja, a jej celem jest reprezentowanie swojej racji stanu oraz blokowania państwom członkowskim możliwości integracji z Organizacją Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
Organizacja Państw Amerykańskich
Istniejąca od 1948 roku Organizacja Państw Amerykańskich (OPA)Organizacja Państw Amerykańskich (OPA) jest kontynuatorką działalności Unii Panamerykańskiej. OPA powstała na mocy Karty Bogoty podpisanej 30 kwietnia 1948 roku. Swoją działalność rozpoczęła 13 grudnia 1951 roku po ratyfikowaniu dokumentu przez ⅔ państw członkowskich. Do organizacji należy 35 członków, czyli wszystkie państwa obu Ameryk. Głównym sukcesem OPA jest uchwalenie Amerykańskiej deklaracji praw i obowiązków człowieka, która powstała wcześniej niż Powszechna deklaracja praw człowieka. Podstawowy cel OPA to umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu amerykańskiego, pokojowe rozwiązywanie sporów między państwami członkowskimi, dążenie do wspólnego rozwiązywania problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych. OPA jest uznawana za regionalną organizację ONZ, która działa według poszanowania następujących zasad: suwerenności i równości państw, nieinterweniowania i pokojowego rozwiązywania sporów, przestrzegania praw człowieka. Organizacja nie uznaje zdobyczy terytorialnych uzyskanych siłą oraz głosi zasadę solidaryzmu w przypadku agresji. OPA uznała pluralizm ideologiczny półkuli zachodniej.
W Organizacji Państw Amerykańskich początkowo dominowały Stany Zjednoczone, jednak z czasem organizacja się usamodzielniła, czego dowodem jest potępienie przez OPA amerykańskiej interwencji w Panamie w 1989 roku.
Dużym sukcesem OPA był zawarty w 1967 roku układ z Tlatelolco, na podstawie którego powstała bezatomowa strefa w Ameryce Łacińskiej, co było ważne w okresie wyścigu zbrojeń między Wschodem a Zachodem.
Na czele OPA stoi składające się z przedstawicieli państw członkowskich Zgromadzenie Ogólne, którego obrady odbywają się raz w roku. Zgromadzenie Ogólne wybiera Sekretarza Generalnego oraz określa kierunki polityki organizacji i jej budżet. Sekretarzem OPA od 2015 r. jest Urugwajczyk Luis Almagro. Siedziba główna organizacji znajduje się w Waszyngtonie. Zadania bieżące realizuje Stała Rada. W ramach Organizacji Państw Ameryki funkcjonują Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej (ASEAN)
Organizacja powstała 8 sierpnia 1967 roku w celu koordynowania współpracy między państwami członkowskimi na płaszczyźnie politycznej, naukowej, gospodarczej i kulturalnej. Jednak prawdziwym powodem powstania ASEANASEAN była obawa przed ekspansją komunizmu w tej części świata. W skład ASEAN wchodzi 10 państw z obszaru Azji: Filipiny, Tajlandia, Indonezja, Malezja, Singapur, Brunei, Wietnam, Laos, Mjanma (Birma) i Kambodża. Kandydatami do członkostwa są Papua‑Nowa Gwinea i Timor Wschodni.
ASEAN za podstawowy cel swojej działalności uznaje dążenie do wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie Azji Południowo‑Wschodniej. By ten cel osiągnąć, należy dążyć do pokojowej współpracy między narodami przez promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji. Państwa członkowskie zobowiązały się, by we wzajemnych stosunkach kierować się szacunkiem, zasadami suwerenności, równości i terytorialnej niepodzielności. Każde państwo członkowskie ma prawo do prowadzenia własnej polityki zagranicznej bez groźby cudzej interwencji. Wszystkie spory mają być rozwiązywane bez użycia siły. ASEAN próbuje rozwiązać pokojowo konflikt na Półwyspie Koreańskim, wykorzystując w tym celu pomoc państw Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych.
By wzmocnić funkcjonowanie ASEAN, w 1992 roku powołano do życia strefę wolnego handlu ASEAN Free Trade Area (AFTA) oraz zainicjowano integrację międzynarodową państw Azji w ramach Wspólnoty Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC). Do podstawowych organów ASEAN zaliczamy: Spotkanie Szefów Rządów, Konferencje Ministerialne oraz Komisje Stałe. Pracami ASEAN kieruje Sekretarz Generalny stojący na czele sekretariatu, którego siedziba znajduje się w stolicy Indonezji, – Dżakarcie.
Liga Państw Arabskich (LPA)
Liga Państw ArabskichLiga Państw Arabskich powstała 22 marca 1945 roku w Kairze, z inicjatywy Egiptu, Iraku, Syrii, Arabii Saudyjskiej, Transjordanii i Libanu z pomocą dyplomacji brytyjskiej. Następnie do LPA przystąpił Jemen. Obecnie LPA liczy 22 państwa członkowskie. Celem LPA jest integracja państw członkowskich i koordynowanie ich działalności gospodarczej. LPA ma rozwiązywać konflikty wewnętrzne między członkami organizacji – bez użycia sił zewnętrznych – i prowadzić zrównoważoną politykę międzynarodową. Organizacja ma promować współpracę kulturalną między Arabami. Działania te mają zapewnić wolność i suwerenność członkom Ligi Państw Arabskich. Organizacja pełniła rolę mediatora w konfliktach między Libanem i Syrią w 1949 roku oraz Irakiem i Kuwejtem w 1961 roku.
Unia Afrykańska (UA)
Unia AfrykańskaUnia Afrykańska zastąpiła istniejącą do 2002 roku Organizację Jedności Afrykańskiej. Podobnie jak jej poprzedniczka, dąży do zapewnienia bezpieczeństwa i jedności wewnętrznej w Afryce oraz rozwoju gospodarczego i politycznego kontynentu. Unia Afrykańska została powołana na wzór Unii Europejskiej, skupia w swoich szeregach 55 państw afrykańskich. Celem UA, obok kwestii gospodarczych, jest ochrona niepodległości państw członkowskich, ochrona praw człowieka i zdrowia, zwalczanie AIDS i korupcji. Ważną rolę odgrywa też dążenie do zachowania dziedzictwa kulturowego Afryki. Docelowo Unia Afrykańska dąży do stworzenia ogólnoafrykańskiego rynku zbytu na wzór UE oraz mechanizmu pozwalającego zakończyć istniejące w Afryce konflikty zbrojne. Odrębnym problemem jest ściągnięcie na teren Afryki kapitału zagranicznego w celu pobudzenia rozwoju gospodarczego.
Podsumowanie
Dokonaliśmy przeglądu tylko kilku regionalnych i subregionalnych organizacji międzynarodowych, zwracając uwagę na ich cele działania i obszar funkcjonowania. Jak widać, organizacje te często się uzupełniają lub nawzajem wykluczają. Przynależność do nich jest szansą na rozwój, ale pod określonymi warunkami. Nie wszystkim państwom to odpowiada. Po II wojnie światowej obserwujemy skokowy wzrost liczby organizacji międzynarodowych, które mimo fluktuacji wciąż zyskują na znaczeniu.
Słownik
organizacja międzynarodowa, utworzona w 1945 roku z siedzibą w Kairze; została uznana przez ONZ za organizację regionalną; ma stałą misję przy ONZ w Nowym Jorku; jej głównym celem jest zacieśnienie współpracy politycznej, gospodarczej, kulturalnej państw członkowskich
polityczno‑wojskowa organizacja krajów półkuli zachodniej; utworzona w 1948 roku podczas IX Międzyamerykańskiej Konferencji w Bogocie jako kontynuacja Unii Panamerykańskiej
organizacja państw azjatyckich założona w 1967 roku przez Filipiny, Indonezję, Malezję, Singapur i Tajlandię w celu zacieśnienia współpracy gospodarczej, naukowo‑technicznej, kulturalnej i politycznej
międzynarodowa organizacja regionalna, z siedzibą w Addis Abebie, założona w 2002 roku; zrzesza 53 państwa afrykańskie
związek gospodarczo‑polityczno‑wojskowy Rosji i 10 (początkowo) byłych republik związkowych ZSRS (ZSRR); powstał w 1991 roku w wyniku umowy podpisanej na spotkaniu w Puszczy Białowieskiej prezydenta Rosji Borysa Jelcyna, prezydenta Ukrainy Łeonida Krawczuka i przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi Stanisłaua Szuszkiewicza