System polityczny w różnych ujęciach

Ujęcie instytucjonalne sprowadza system politycznysystem politycznysystem polityczny do procesu, w którym główny nacisk położony został na wyodrębnienie instytucji wchodzących w jego skład oraz relacje zachodzące między nimi. Są to instytucje, za których pośrednictwem podejmowane są decyzje politycznedecyzja politycznadecyzje polityczne.

RMuV7fQmVVT4e1

Fotografia przedstawiająca dojrzałego mężczyznę. Postać ukazana od piersi w górę. Mężczyzna ma okrągłą twarz, łysieje, siwe, ma krótkie włosy, uniesione brwi, oczy przykryte grubymi powiekami, opuchliznę pod oczami, duży nos i zarost na twarzy. Na nosie ma okrągłe okulary. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę i marynarkę. Na szyi ma zawiązany krawat.

Ujęcie instytucjonalne wywodzi się z tradycji zapoczątkowanej przez Georga Jellinka (1851‑1911) i kontynuowanej przez Maksa Webera (1864‑1920), utożsamiającej system polityczny z ustrojem państwa.

Normy i zasady regulujące funkcje oraz wzajemne relacje między elementami systemu politycznego stanowią podstawę ujęcia normatywnego. Obieg informacji między poszczególnymi elementami składowymi systemu politycznego jest punktem wyjściowym ujęcia komunikacyjnego.

Ujęcie strukturalno‑funkcjonalne traktuje system polityczny jako proces polityczny, który koncentruje uwagę na wyodrębnieniu i charakterystyce swoich części składowych. Dokonuje się to w ramach poszczególnych wspólnot, takich jak: państwo, partie polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd. Istotą jest tu dynamiczny proces społeczny, a w nim – przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. W ujęciu strukturalno‑funkcjonalnym elementy systemu politycznego wzajemnie oddziałują na siebie i kształtują sposoby i wzorce zachowania jednostek oraz innych podmiotów stosunków społecznych. Jak twierdzi Gabriel Abraham Almond:

Ujęcie systemowe z kolei rozpatruje wzajemne i bezpośrednie oddziaływanie (interakcje) systemu politycznego i jego otoczenia. Koncepcja ta zakłada, że żadna część większego układu politycznego nie jest samodzielna, a wszystkie jego części są ze sobą powiązane.

Jak działa system polityczny?

Według Davida Eastona system polityczny sprowadza się do trzech etapów:

• wejście (input);

• proces wewnątrz systemowego przetworzenia – przetworzenie (conversion);

• wyjście (output).

RVvFie79HbhHc

Ilustracja przedstawiająca schemat. Po lewej stronie znajduje się napis wybory. Wiodą od niego w prawą stronę dwie strzałki nazwane żądania i poparcie. Na ich końcu znajduje się prostokąt zatytułowany system polityczny. Wywodzi się od niego strzałka skierowana w prawą stronę, oznaczona decyzje i posunięcia. Za nią napis wybory, od niego ciągnie się w lewą stronę strzałka podpisana środowisko, aż do pierwszego napisu wybory.

Wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem, przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym. Żądania i poparcia, które wchodzą do systemu politycznego z otoczenia, aktywnie wpływają na decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczając tym samym zasobów umożliwiających systemowi politycznemu realizację decyzji i programów.

Informacyjno‑energetycznym wejściem do systemu politycznego są żądania, przez które system zyskuje wiedzę o oczekiwaniach, oraz poparcia pobudzające go do działań (legitymizacjilegitymizacjalegitymizacji). Wejście odgrywa niezwykle ważną rolę, dzięki której system jest w stanie zsumować i ocenić liczbę zdarzeń, jakie dzieją się w otoczeniu. Wejścia mogą pochodzić z trzech źródeł, którymi są:

• społeczeństwo;

• elity polityczne (np. głowy państw, ministrowie, parlamentarzyści);

• otoczenie międzynarodowe (groźby, inwazje, pomoc ze strony innych systemów politycznych).

Oddziaływania płynące z otoczenia i określane przez wejście to również zbiór systemów: gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Dzięki działaniu wejścia system otrzymuje dane nie tylko o rodzaju i liczbie środków, jakie ma do zabezpieczenia realizacji swoich decyzji, ale również o źródłach, z których środki te może czerpać. Wyjścia to uchwycenie całokształtu konsekwencji płynących z działań systemu politycznego. Mogą one mieć postać:

• ekstrakcji;

• regulacji;

• dystrybucji;

• symboli.

Wywierają określony wpływ na zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na system polityczny. Podjęte decyzje ujawniają się zatem przy wyjściach systemu politycznego. Treść tych decyzji oddziałuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego na żądania i poparcia, zapewniając (lub nie) pożądaną równowagę polityczną. Wzrost liczby żądań lub spadek poparcia wskazuje, w jakim miejscu znajduje się system polityczny.

Podjęcie decyzji politycznej następuje w wyniku przetworzenia (konwersji), które jest wewnętrznym procesem systemu. Jego zadanie to przetwarzanie żądań, zanim trafią do ośrodków decyzyjnych instytucji politycznych. Celem jest dostarczenie instytucjom politycznym materiałów przygotowanych do dokonywania wyboru optymalnej decyzji politycznej. Mechanizm przetworzenia obejmuje działania od momentu ustalenia treści żądania aż do decyzji politycznej. Każdy system polityczny otrzymuje więcej żądań niż jest w stanie przetworzyć, dlatego też zachodzi konieczność określania hierarchii ważności i kolejności realizacji. W ujęciu racjonalnym system polityczny tworzą zależności, zachodzące w procesie walki o władzę lub o jej utrzymanie.

Warunki efektywnego działania systemu politycznego

W literaturze politologicznej wskazuje się na trzy podstawowe warunki efektywnego działania i funkcjonowania systemu politycznego:

Powyższe kryteria muszą być spełnione, aby system polityczny można było określić mianem efektywnego.

Podsystemy systemu politycznego

Otoczenie systemu politycznego

Największe znaczenie (z punktu widzenia charakterystyki systemu politycznego) mają związki podtrzymujące oraz naruszające system polityczny, które decydują o stopniu jego stabilności. Społeczeństwo współczesne jest złożone i wewnętrznie zróżnicowane. Jego istnienie i funkcjonowanie jest określone i zależne od wzajemnego oddziaływania ściśle ze sobą powiązanych różnorodnych systemów – jest zatem uwarunkowane związkami z innymi sferami działania. Dlatego też system polityczny obejmuje sferę wewnętrzną i zewnętrzną.

Powiązania między otoczeniem a systemem politycznym polegają na tym, że z jednej strony otoczenie zasila system polityczny, a z drugiej – pozostaje pod jego silnym oddziaływaniem. Powiązania te pozwalają systemowi politycznemu na przystosowanie się do zmieniających się warunków w jego otoczeniu. Otoczenie to, na które stale oddziałuje system polityczny, zachowuje wobec niego autonomię.

Owa autonomia sprowadza się do możliwości formułowania własnych koncepcji i modyfikowania oraz kontrolowania ich realizacji. Wymaga to również pogodzenia wymogów centralnego kierowania z dążeniami do autonomii innych systemów, stanowiących otoczenie systemu politycznego. Elementy tego otoczenia są niespójne i sprowadzają system polityczny do częstych konfliktów i sprzeczności. Dlatego też jest on zmuszony do nieustannego poszukiwania nowych rozwiązań, prowadzących do jego integrowania z otoczeniem oraz zapobiegania jego potencjalnej destabilizacji.

Słownik