Nicienie występują we wszystkich środowiskach: zarówno lądowych (gleba), jak i wodnych (głębiny oceaniczne, dna mórz, wody słodkie). Oprócz słabo poznanych form wolno żyjących wyróżnia się gatunki pasożytnicze roślin i zwierząt, w tym człowieka.

PierwoustepierwoustePierwouste, dwubocznie symetryczne, o wydłużonym, cylindrycznym ciele nicienie są zwierzętami pseudocelomatycznymizwierzęta pseudocelomatycznezwierzętami pseudocelomatycznymi, których pierwotna jama ciała (pseudocelpseudocelpseudocel) wypełniona jest płynem.

Zewnętrzną warstwę ciała nicieni stanowi składający się z białek keratyno- i kolagenopodobnych oskórek (kutykula), który jest okresowo zrzucany w procesie linienia. Nie ma on budowy komórkowej; jest nierozciągliwy, przez co płyn wypełniający jamę ciała ma wysokie ciśnienie. Napięty z powodu ciśnienia oskórek nadaje nicieniowi sztywność, tworząc jego szkielet hydrostatyczny.

Grubość oskórka i jego struktura zależą od sposobu życia nicieni. Chroni on organizm zwierzęcia przed wpływem niekorzystnych warunków środowiska. Zazwyczaj jest więc grubszy i bardziej złożony u pasożytów, co wiąże się z ochroną przed wydzielinami żywiciela; cieńszy występuje u form wolno żyjących.

Pod oskórkiem znajduje się hipoderma tworząca zgrubienia – wałki hipodermalne, które biegną wzdłuż ciała nicieni. Najlepiej rozwinięte są wałki boczne; grzbietowy i brzuszny należą do słabiej wykształconych.

Nicienie są zazwyczaj organizmami bezbarwnymi, często przezroczystymi. Zabarwienie nadają im znajdujący się w przewodzie pokarmowym pokarm bądź barwniki krwi żywiciela.

Znajdująca się pod hipodermą pojedyncza warstwa mięśni o podłużnym układzie włókien umożliwia nicieniom poruszanie się. Ze względu na antagonistyczneantagonizmantagonistyczne działanie pasm mięśni grzbietowych i brzusznych ich ciało może zginać się tylko w płaszczyźnie grzbietowo‑brzusznej – zwierzęta te poruszają się jedynie na boku.

Układ pokarmowy nicieni zaczyna się otworem gębowym, otoczonym wargami, na których znajdują się receptory dotyku. Dalej jest podzielony na trzy części:

• część złożona z jamy gębowej i umięśnionej gardzieli służącej do pobierania pokarmu oraz zastawki gardzielowo‑jelitowej; tu znajdują się gruczoły produkujące enzymy trawienne;

• nierozgałęzione jelito środkowe;

• drożne jelito tylne – u samców jest zakończone kloaką, czyli wspólnym ujściem nasieniowodu i jelita; u samic ujścia układów pokarmowego i rozrodczego są oddzielone.

W jamie gębowej nicieni znajdują się ząbki, listewki lub sztyleciki. Gatunki pobierające większy pokarm mają obszerną jamę gębową oraz ząbki i listewki służące do jego rozdrobnienia. U gatunków pasożytniczych występują sztyleciki, które umożliwiają przebicie tkanek żywiciela i pobieranie zawartości jego komórek.

Układ nerwowy zbudowany jest z pierścienia okołogardzielowego (okołoprzełykowego) oraz pni nerwowych połączonych spoidłami poprzecznymi (komisury). Dwa z pni znajdują się w grzbietowym i brzusznym wałku hipodermalnym.

U nicieni występują dwa typy receptorów:

• mechanoreceptory, czyli receptory czuciowe, w postaci brodawek czuciowych umiejscowionych głównie w okolicach otworu gębowego,

• chemoreceptory, receptory chemiczne, reagujące na obecność różnych substancji chemicznych.

Układ wydalniczy ma kształt litery H: składa się z dwóch kanałów wydalniczych położonych wzdłuż ciała, wewnątrz bocznych wałków hipodermalnych, i połączonych przebiegającym w hipodermie kanałem poprzecznym. Jest on zakończony otworem położonym w przedniej części ciała po brzusznej stronie. Główną funkcją układu wydalniczego jest regulacja ciśnienia osmotycznego organizmu. Końcowym produktem przemiany materii u nicieni jest amoniak – są to zwierzęta amonioteliczne.

Nicienie nie mają układu oddechowego. Osobniki niepasożytnicze oddychają tlenowo, a wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji całą powierzchnią ciała. Pasożyty oddychają beztlenowo, pozyskując energię z rozkładu substancji odżywczych.

Organizmy zaliczane do nicieni nie mają układu krwionośnego. Transport substancji odżywczych i produktów przemiany materii zachodzi z udziałem płynu wypełniającego jamę ciała.

Nicienie są organizmami rozdzielnopłciowymirozdzielnopłciowośćrozdzielnopłciowymi. Występuje u nich dymorfizm płciowy: między osobnikami żeńskimi i męskimi widoczne są wyraźne różnice w budowie. Samice są większe; charakterystyczną cechą samców jest spiralnie zagięta tylna część ciała. Niektóre gatunki pasożytnicze rozmnażają się dzieworodniedzieworództwo, partenogenezadzieworodnie.

U nicieni występuje zapłodnienie wewnętrzne. Większość jest jajorodna (żyworodny jest włosień kręty), a ich rozwój – u większości grup – dzieli się na cztery stadia larwalne. Postacie młodociane nazywane są larwami i różnią się od dorosłych wielkością i nierozwiniętym układem rozrodczym.

Niektóre nicienie wytwarzają cysty z jajami i larwami, które mogą przetrwać przez długi czas.

R1HY8AgoNvfT7

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia młodego osobnika i cytrynkowatą cystę mątwika sojowego. Mątwik to długi nicień o obłym kształcie. Obok niego znajduje się cysta koloru cytrynowego. Ma ona eliptyczny kształt z zaokrąglonymi końcami. Oba obiekty znajdują się na pomarańczowym tle.

Słownik