Przeczytaj
Budowa ciała i funkcje życiowe nicieni
Nicienie występują we wszystkich środowiskach: zarówno lądowych (gleba), jak i wodnych (głębiny oceaniczne, dna mórz, wody słodkie). Oprócz słabo poznanych form wolno żyjących wyróżnia się gatunki pasożytnicze roślin i zwierząt, w tym człowieka.
PierwoustePierwouste, dwubocznie symetryczne, o wydłużonym, cylindrycznym ciele nicienie są zwierzętami pseudocelomatycznymizwierzętami pseudocelomatycznymi, których pierwotna jama ciała (pseudocelpseudocel) wypełniona jest płynem.
Pokrycie ciała i ruch
Zewnętrzną warstwę ciała nicieni stanowi składający się z białek keratyno- i kolagenopodobnych oskórek (kutykula), który jest okresowo zrzucany w procesie linienia. Nie ma on budowy komórkowej; jest nierozciągliwy, przez co płyn wypełniający jamę ciała ma wysokie ciśnienie. Napięty z powodu ciśnienia oskórek nadaje nicieniowi sztywność, tworząc jego szkielet hydrostatyczny.
Przebicie powłoki nicienia prowadzi do ujścia płynu z jamy ciała na zewnątrz i śmierci organizmu.
Grubość oskórka i jego struktura zależą od sposobu życia nicieni. Chroni on organizm zwierzęcia przed wpływem niekorzystnych warunków środowiska. Zazwyczaj jest więc grubszy i bardziej złożony u pasożytów, co wiąże się z ochroną przed wydzielinami żywiciela; cieńszy występuje u form wolno żyjących.
Pod oskórkiem znajduje się hipoderma tworząca zgrubienia – wałki hipodermalne, które biegną wzdłuż ciała nicieni. Najlepiej rozwinięte są wałki boczne; grzbietowy i brzuszny należą do słabiej wykształconych.
Nicienie są zazwyczaj organizmami bezbarwnymi, często przezroczystymi. Zabarwienie nadają im znajdujący się w przewodzie pokarmowym pokarm bądź barwniki krwi żywiciela.
Znajdująca się pod hipodermą pojedyncza warstwa mięśni o podłużnym układzie włókien umożliwia nicieniom poruszanie się. Ze względu na antagonistyczneantagonistyczne działanie pasm mięśni grzbietowych i brzusznych ich ciało może zginać się tylko w płaszczyźnie grzbietowo‑brzusznej – zwierzęta te poruszają się jedynie na boku.
Odżywianie
Układ pokarmowy nicieni zaczyna się otworem gębowym, otoczonym wargami, na których znajdują się receptory dotyku. Dalej jest podzielony na trzy części:
część złożona z jamy gębowej i umięśnionej gardzieli służącej do pobierania pokarmu oraz zastawki gardzielowo‑jelitowej; tu znajdują się gruczoły produkujące enzymy trawienne;
nierozgałęzione jelito środkowe;
drożne jelito tylne – u samców jest zakończone kloaką, czyli wspólnym ujściem nasieniowodu i jelita; u samic ujścia układów pokarmowego i rozrodczego są oddzielone.
W jamie gębowej nicieni znajdują się ząbki, listewki lub sztyleciki. Gatunki pobierające większy pokarm mają obszerną jamę gębową oraz ząbki i listewki służące do jego rozdrobnienia. U gatunków pasożytniczych występują sztyleciki, które umożliwiają przebicie tkanek żywiciela i pobieranie zawartości jego komórek.
Koordynacja nerwowa
Układ nerwowy zbudowany jest z pierścienia okołogardzielowego (okołoprzełykowego) oraz pni nerwowych połączonych spoidłami poprzecznymi (komisury). Dwa z pni znajdują się w grzbietowym i brzusznym wałku hipodermalnym.
U nicieni występują dwa typy receptorów:
mechanoreceptory, czyli receptory czuciowe, w postaci brodawek czuciowych umiejscowionych głównie w okolicach otworu gębowego,
chemoreceptory, receptory chemiczne, reagujące na obecność różnych substancji chemicznych.
Niezwykle istotna dla rozwoju nicieni jest temperatura. Wykazano, że niektóre gatunki reagują na gradient o różnicach mniejszych niż 0,1°C, poszukując optimum termicznego.
Wydalanie i osmoregulacjaosmoregulacja
Układ wydalniczy ma kształt litery H: składa się z dwóch kanałów wydalniczych położonych wzdłuż ciała, wewnątrz bocznych wałków hipodermalnych, i połączonych przebiegającym w hipodermie kanałem poprzecznym. Jest on zakończony otworem położonym w przedniej części ciała po brzusznej stronie. Główną funkcją układu wydalniczego jest regulacja ciśnienia osmotycznego organizmu. Końcowym produktem przemiany materii u nicieni jest amoniak – są to zwierzęta amonioteliczne.
Oddychanie
Nicienie nie mają układu oddechowego. Osobniki niepasożytnicze oddychają tlenowo, a wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji całą powierzchnią ciała. Pasożyty oddychają beztlenowo, pozyskując energię z rozkładu substancji odżywczych.
Układ krwionośny
Organizmy zaliczane do nicieni nie mają układu krwionośnego. Transport substancji odżywczych i produktów przemiany materii zachodzi z udziałem płynu wypełniającego jamę ciała.
Rozmnażanie
Nicienie są organizmami rozdzielnopłciowymirozdzielnopłciowymi. Występuje u nich dymorfizm płciowy: między osobnikami żeńskimi i męskimi widoczne są wyraźne różnice w budowie. Samice są większe; charakterystyczną cechą samców jest spiralnie zagięta tylna część ciała. Niektóre gatunki pasożytnicze rozmnażają się dzieworodniedzieworodnie.
U nicieni występuje zapłodnienie wewnętrzne. Większość jest jajorodna (żyworodny jest włosień kręty), a ich rozwój – u większości grup – dzieli się na cztery stadia larwalne. Postacie młodociane nazywane są larwami i różnią się od dorosłych wielkością i nierozwiniętym układem rozrodczym.
Niektóre nicienie wytwarzają cysty z jajami i larwami, które mogą przetrwać przez długi czas.
Nicień Placentonema gigantissima ma 32 jajniki i produkuje 80 milionów jaj dziennie!
Przegląd systematyczny nicieni
Niepasożytnicze | Występują we wszystkich typach środowisk. Są niewielkimi organizmami – osiągają maksymalnie kilka centymetrów długości. Odżywiają się bakteriami, bywają też drapieżne lub wszystkożerne. Najsłynniejszym przedstawicielem tej grupy jest Caenorhabditis elegans – w 1965 r. wykorzystany jako organizm modelowy w badaniach nad rozwojem zwierząt. Był też pierwszym organizmem wielokomórkowym, którego genom zsekwencjonowano. Innym nicieniem niepasożytniczym jest węgorek octowy (Turbatrix aceti). Jego cechą charakterystyczną jest duża odporność na niskie pH środowiska – często żyje w fermentujących owocach. |
Pasożyty roślin | Należą do nich pasożyty z rodzaju mątwików. Te niewielkie organizmy (1‑2 mm) pasożytują wewnątrz korzeni. Samice przypominają kształtem małe cytryny, są kuliste, natomiast samce mają wydłużony kształt ciała. Najczęściej występującymi w Polsce mątwikami są Globodera rostochiensis, czyli mątwik ziemniaczany oraz Heterodera schachtii – mątwik burakowy. Pierwszy atakuje głównie bulwy ziemniaków i korzenie pomidorów, drugi pasożytuje w bulwach buraków cukrowych. |
Pasożyty zwierząt | Mogą pasożytować zarówno w organizmach kręgowców, jak i bezkręgowców. Do najbardziej znanych należą glista ludzka (Ascaris lumbricoides), włosogłówka ludzka (Trichuris trichiura), włosień kręty (Trichinella spiralis) i owsik ludzki (Enterobius vermicularis). |
Słownik
przeciwstawność działania dwóch elementów lub układów w organizmie
sposób rozmnażania, w którym potomstwo rozwija się z niezapłodnionych jaj złożonych przez samice
zdolność organizmu zwierzęcego do utrzymywania na względnie stałym poziomie stężenia osmotycznego płynów ustrojowych ciała
jedna z dwóch, oprócz wtóroustych, linii ewolucyjnych wielokomórkowych zwierząt trójwarstwowych (Triploblastica) i dwubocznie symetrycznych (Bilateralia), u których definitywny otwór gębowy dorosłego zwierzęcia powstaje z pragęby; grupa niejednolita w sensie ewolucyjnym, o niewyjaśnionej do końca filogenezie; do pierwoustych zalicza się: płazińce, wstężnice, wrotki, nicienie, kolcogłowy, pierścienice, niezmogowce, sikwiaki, szczetnice, stawonogi, pazurnice, niesporczaki, mięczaki, mszywioły, ramienionogi
zróżnicowanie osobników jednego gatunku na żeńskie (wytwarzające gamety żeńskie) i męskie (wytwarzające gamety męskie)
typ pierwotnej jamy ciała, przestrzeń między powłoką ciała i ścianą jelita o całkowicie innym pochodzeniu niż wtórna jama ciała; wypełniona płynem o dużym ciśnieniu osmotycznym, bez własnego nabłonka wyścielającego, bez warstwy mięśni dookoła jelita (brak perystaltyki jelita) i przewodów łączących ją ze środowiskiem zewnętrznym; pseudocel wykształcają zwierzęta zwane wtórnojamowcami pozornymi (Pseudocoelomata)
zwierzęta, których jama ciała jest pseudocelem, czyli przestrzenią między ścianą ciała a narządami, wypełnioną płynem; należą do nich m.in. nicienie i wrotki