bg‑gray4

Genetyczny podział skał

Biorąc pod uwagę genezę powstawania skał, możemy wyróżnić ich trzy główne typy: skały magmowe, skały osadowe i skały przeobrażone (metamorficzne).

bg‑gray4

Skały magmowe

Są to skałyskały magmoweskały powstające na skutek krzepnięcia i krystalizacji magmy (wewnątrz skorupy ziemskiej) lub lawy (na powierzchni). Struktura tych skał zależy od warunków ich powstawania. Zbudowane są ze stosunkowo niewielu minerałów. Przeważnie występują w nich skalenie, kwarce i łyszczyki.

W wyniku powolnego krzepnięcia i krystalizacji w głębi skorupy ziemskiej powstają skały głębinowe (plutoniczne) o budowie jawnokrystalicznej – z kryształami widocznymi gołym okiem (np. granit, sjenit, dioryt, gabro, perydotyt).

W efekcie szybkiego zastygania wypływającej na powierzchnię lawy powstają skały wylewne (wulkaniczne) o budowie skrytokrystalicznej, w których nie widać wyraźnych kryształów (np. bazalt, porfir, ryolit, pumeks, obsydian, andezyt).

R1HWI1ViXwzmn
Granit
Źródło: P. Sosnowski, Praca własna, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
bg‑gray4

Skały osadowe

Skały osadoweskały osadoweSkały osadowe powstają w wyniku:

  • wietrzenia (rozpadu) transportu i sedymentacji skał wcześniej powstałych (np. piaski, piaskowce, żwiry, zlepieńce, muły, mułowce, iły, iłowce) – są to skały klastyczne (okruchowe);

  • odparowania roztworu wypełniajacego wysychający zbiornik morski lub słone jezioro (np. gipsy, anhydryty, halit, czyli sól kamienna, sole potasowo‑magnezowe) – są to skały chemiczne;

  • przemian szczątków roślinnych i zwierzęcych (np. wapienie, dolomity, węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropa naftowa) – są to skały organiczne.

Ogół procesów, dzięki którym skały luźne są przekształcane w skały zwięzłe nazywamy diagenezą. Diageneza może odbywać się poprzez:

  • kompakcję (ściśnięcie luźnych elementów mineralnych pod wpływem nacisku wyższych warstw; proces często wiąże się z ubywaniem ilości wody w osadach),

  • cementację – wypełnienie wolnych przestrzeni w skale spoiwem (tzw. lepiszczem).

RhBAEouzQIH9J
Sól kamienna
Źródło: dostępny w internecie: emememy, Pixabay, domena publiczna.
bg‑gray4

Skały przeobrażone (metamorficzne)

Skały metamorficzneskały metamorficzneSkały metamorficzne powstają w wyniku przeobrażania skał magmowych i osadowych w głębi skorupy ziemskiej. Głównymi czynnikami zmieniającymi skład mineralny, chemiczny lub budowę skał są wysokie temperatury i ciśnienie, rzadziej – procesy chemiczne zachodzące w skałach. Minerały tworzące skały metamorficzne mogą pochodzić ze skał pierwotnych bądź z procesów metamorficznych - zawsze są one kryształami (mają budowę krystaliczną). Przykładami takich skał są: gnejs (pochodzący z przeobrażenia granitu), marmury (jako efekt przeobrażeń wapieni) oraz kwarcyty (przeobrażane z piaskowca).

Wyróżniamy dwa rodzaje metamorfizmu:

  • metamorfizm kontaktowy (lokalny, termiczny) – skały znajdujące się w sąsiedztwie wdzierającej się gorącej magmy, topią się i ponownie krystalizują, czyli przeobrażają się w wyniku wysokiej temperatury, np. z wapieni powstały marmury,

  • metamorfizm regionalny (termodynamiczny) – obejmuje większe obszary (np. baseny oceaniczne, miejsca występowania ruchów skorupy ziemskiej), gdzie na osadzające się skały działają wszystkie czynniki metamorfizmu: podwyższone ciśnienie, temperatura oraz reakcje chemiczne; jego produkty mają największe znaczenie wśród skał przeobrażonych, np: serpentynity.

RCgUswNYDEAet
Marmur
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com/, domena publiczna.

Słownik

skały magmowe
skały magmowe

produkty krzepnięcia i krystalizacji magmy (lub lawy)

skały osadowe
skały osadowe

skały powstałe z niszczenia podłoża skalnego pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak: woda, wiatr, działalność lodowców i wód roztopowych; mogą też tworzyć się ze szczątków organizmów oraz na skutek wytrącania związków chemicznych z roztworów

skały metamorficzne
skały metamorficzne

skały powstałe wskutek procesów metamorfizmu wcześniej istniejących skał magmowych, osadowych, a także metamorficznych