Pod względem ukształtowania wyróżniamy dwa podstawowe typy wybrzeży: wybrzeża płaskie (niskie) i wybrzeża wysokie (klifowe). Na wybrzeżach niskich rozwijają się głównie formy związane z akumulacyjną działalnością morza. Powstawały m.in. wskutek: wynurzenia płaskiego przybrzeża, zanurzenia obszaru nizinnego lub dalekiego cofnięcia klifu.

Czynniki kształtujące wybrzeże niskie:

• falowanie,

• siła wiatru,

• prądy morskie,

• zmiany poziomu morza,

• budowa geologiczna,

• akumulacja.

Materiał niszczonego brzegu jest erodowany przez fale i transportowany w głąb morza. Następnie zostaje on przemieszczony wzdłuż brzegu i akumulowany. Okruchy skalne znajdujące się w okolicach wybrzeża przybierają obły kształt w wyniku szlifowania na skutek transportowej działalności wody. Akumulacyjna działalność  morza na wybrzeżach płaskich przejawia się w postaci:

• plaży – płaskiego, piaszczystego (czasem żwirowego lub kamienistego) odcinka wybrzeża, który powstaje w miejscu, gdzie fale wyrzucają na brzeg więcej materiału, niż są go później w stanie zabrać. Jest to element linii brzegowej, który ciągle zmienia swoje rozmiary i ukształtowanie;

• wału brzegowego – utworzonego z piasków oraz żwirów, które gromadzą się w końcowym miejscu zasięgu fal. Jego wysokość zależna jest od wysokości fali. Podczas sztormusztormsztormu fale docierają znacznie dalej w głąb plaży, gdzie osadzają niesiony materiał w postaci wału burzowego;

• rewy (wału przybrzeżnego, mielizny) – powstaje ona w pobliżu brzegu jako długi, równoległy do wybrzeża piaszczysty wał. Jest formą nietrwałą, przemieszczającą się prostopadle do linii brzegowej;

• lido – powstaje wtedy, gdy fale zaczynają załamywać się daleko od brzegu jako piaszczysty wał, wystający niekiedy ponad poziom morza. Zazwyczaj osiąga duże rozmiary i jest trwały. Fragment morza między lido a wybrzeżem nazywamy laguną.

R13E2rqOYhKY0

Schemat przedstawia powstawanie lido. Widoczny jest wycinek brzegu z zaznaczoną wydmą, plażą, laguną (fragmentem morza między lido a wybrzeżem), powstającym wąskim pasem terenu – lido i fragmentem otwartego morza. Na pierwszym rysunku fale zaczynają załamywać się daleko od brzegu, przez co powstaje piaszczysty wał, wystający niekiedy ponad morza. Na drugim rysunku wał widoczny jest z obu stron wycinka, a na trzecim rysunku wał pogrubia się, a powierzchnia laguny kurczy.

W miejscach o dużych pływachpływypływach powstają równiny pływowe, nazywane także wattami. Są one nadbudowywane osadami niesionymi przez falę pływową podczas przypływu. Watty powstają, gdy amplituda pływów jest stosunkowo duża, co prowadzi do powstania okresowo suchego dna laguny. Powszechne są m.in. na wybrzeżach strefy klimatu umiarkowanego: w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz Kanadzie.

RzTabHw1032ww

Zdjęcie przedstawia wybrzeże wattowe we Francji podczas odpływu. Widoczne jest morze oraz strugi wody odpływające od lądu ku morzu . Na brzegu znajduje się okrągła wieża widokowa, na której szczycie ludzie obserwują odpływ.

W części przybrzeżnej, ciągnącej się równolegle do wybrzeża, występują także ripplemarki. Są to niewysokie zmarszczki piaskowe oraz nabrzmienia (wały), które ułożone są do siebie równoległe i zazwyczaj występują grupowo. Powstają na plażach głównie w wyniku oddziaływania prądów przybrzeżnych.

RZd0eySLCMlmo

Zdjęcie przedstawia ripplemarki. Są to wypukłe, podłużne fałdy stworzone na piasku. Są one zazwyczaj równoległe do siebie, a miejscami się ze sobą łączą.

Na wybrzeżach niskich prądy przybrzeżne, wywoływane przez stałe wiatry, przenoszą materiał i podobnie jak fale uderzają o brzeg pod pewnym kątem. W efekcie powstają wydłużone, piaszczyste nasypy, z których czasem tworzą się kosy. Rozwijająca się kosa może odciąć zatokę częściowo lub całkowicie, tworząc w ten sposób mierzeję.

RlwXUQ1hZDTlY

Schemat przedstawia powstawanie mierzei. Składa się z 6 obrazków. Na pierwszym z nich widoczne jest wybrzeże morskie. Ze strony morza do wybrzeża dochodzą dwie strzałki. Jest to woda transportująca materiał budulcowy. Na drugim obrazku widoczna jest już niewielki piaszczysty półwysep lekko wysunięty w morze. Strzałki są nadal obecne, co świadczy o tym, że materiał jest nadal nanoszony. Trzeci rysunek przedstawia mierzeję dość daleko wysuniętą w morze. Pomiędzy stałym lądem a mierzeją widoczna jest zatoka. Materiał jest nadal nanoszony przez wodę. Czwarty rysunek przedstawia dłuższą mierzeję o wąskim zakończeniu; jest ona daleko wysunięta w morze i tworzy sporej wielkości zatokę. Z kolei piąty rysunek przedstawia mierzeję, która jest już skierowana końcem ku lądowi. Na ostatnim, szóstym obrazku widać mierzeję, która jest z dwóch stron połączona ze stałym lądem. Wody zatoki są całkowicie odcięte od stałego morza - powstało jezioro przybrzeżne.

Słownik