Stężenie glukozy we krwi jest względnie stałe i u zdrowego człowieka wynosi 3,9–6,1 mmol/l (70–110 mg/100 ml). Nieznaczne wahania jej stężenia związane są ze spożywanymi posiłkami i płynami, aktywnością ruchową (wysiłkiem fizycznym) czy aktualnym stanem emocjonalnym. Glukoza jest podstawowym substratem do produkcji ATP w procesie oddychania komórkowego, dlatego utrzymanie jej stałego stężenia we krwi jest kluczowe dla organizmu. Znaczne obniżenie stężenia glukozy w osoczu (poniżej 2,8 mmol/l – 50 mg/100 ml) prowadzi do wyraźnych objawów hipoglikemiihipoglikemiahipoglikemii – utraty przytomności, drgawek, a nawet śmierci.

Podstawową rolę w utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy we krwi i regulacji metabolizmu węglowodanów odgrywa aktywność układu wydzielania wewnętrznego. Szczególną funkcję w tych procesach pełni czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki i jej dwa podstawowe hormony – insulinainsulinainsulina i glukagonglukagonglukagon.

RmCvndH9mz1Mu

Zdjęcie przedstawia pomiar stężenia glukozy we krwi przy pomocy glukometru. W dłoni po prawej stronie grafiki znajduje się glukometr, na którego końcu można zauważyć cienki pasek. Na opuszku palca wskazującego dłoni po lewej stronie znajduje się kropla krwi.

Komórki beta (βbeta) wysp trzustkowych, syntetyzujące i uwalniające insulinę do krwiobiegu, są wrażliwe na stężenie glukozy w osoczu krwi. Wzrost stężenia glukozy (np. w osoczu po posiłku) pobudza komórki beta do produkcji i uwalniania tego hormonu. Wydzielenie insuliny do krwi prowadzi do:

• zwiększenia tempa przemian węglowodanów i odkładania zapasów glikogenu (glikogenogenezyglikogenogenezaglikogenogenezy) w mięśniach i wątrobie;

• zwiększenia syntezy białek i kwasów tłuszczowych;

• przyspieszenia tempa procesów utleniania glukozy w narządach i tkankach.

W wyniku powyższych procesów dochodzi do obniżenia stężenia glukozy we krwi. Antagonistyczne (przeciwstawne) do insuliny działanie ma drugi hormon trzustkowy – glukagon. Jest on wydzielany przez komórki alfa (αalfa) w trzustce w odpowiedzi na spadek stężenia glukozy w osoczu krwi. Glukagon uwalniany jest podczas hipoglikemii, w czasie głodu lub podczas wysiłku fizycznego. Pod wpływem tego hormonu w wątrobie hamowana jest synteza glikogenu, zaczyna zachodzić proces glikogenolizyglikogenolizaglikogenolizy – rozpadu glikogenu i uwalniania glukozy do krwi.

RyGCkeC7ElP9S

Grafika przedstawia schemat regulacji stężenia glikemii w organizmie. Cykl rozpoczyna się od spożycia pokarmu, który dostarcza glukozę do organizmu. Dochodzi do wzrostu jej stężenia w osoczu krwi – hiperglikemii. W jej wyniku dochodzi do stymulacji komórek beta trzustki oraz inhibicji komórek alfa. W wyniku stymulacji dochodzi do wyrzutu insuliny, która zwiększa transport glukozy do wątroby, co prowadzi do obniżenia stężenia glukozy w osoczu krwi (hipoglikemii). W wyniku tego spadku dochodzi do inhibicji komórek beta oraz stymulacji komórek alfa trzustki. Wskutek tych procesów zwiększa się produkcja glukagonu. Glukagon powoduje uwolnienie zapasów glukozy z wątroby i wyrównanie jej stężenia we krwi.

Hormon adrenokortykotropowy, produkowany przez przysadkę, pobudza korę nadnerczy do produkcji własnych hormonów. Przez korę uwalniany do krwi jest kortyzol, który wpływa na zwiększenie stężenia glukozy we krwi w sytuacjach stresowych i wymagających większych dostaw tego cukru do komórek. Na wzrost stężenia glukozy w osoczu mają również wpływ adrenalina i noradrenalina (produkowane przez rdzeń nadnerczy) oraz tyroksyna i trójjodotyronina (uwalniane przez tarczycę). Większe stężenie glukozy intensyfikuje procesy oddychania komórkowego w tkankach i narządach.

Najczęstszym rodzajem zaburzenia regulacji hormonalnej stężenia glukozy w osoczu jest cukrzycacukrzycacukrzyca. Powstaje ona na skutek niedoboru insuliny lub zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie tego hormonu.

Badaniem rozstrzygającym o występowaniu cukrzycy jest pomiar stężenia glukozy we krwi. Gdy jej poziom na czczo przekracza wartość 7 mmol/l (125 mg/100 ml) lub 11,1 mmol/l (200 mg/100 ml) w przypadkowym badaniu, świadczy to o chorobie cukrzycowej.

Nieleczona cukrzyca jest chorobą niebezpieczną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta. W przebiegu cukrzycy może dochodzić do zaburzeń oddechowych, drgawek, uszkodzeń narządu wzroku (retinopatia cukrzycowaretinopatia cukrzycowaretinopatia cukrzycowa – uszkodzenie siatkówki), zaburzeń czucia, objawów tzw. stopy cukrzycowejstopa cukrzycowastopy cukrzycowej (infekcje, owrzodzenia i martwica w obrębie stóp), a nawet zawału mięśnia sercowego.

Słownik