Słowotwórcze środki stylistyczne w poezji Bolesława Leśmiana

RcGMjSIxbpgtM1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jest ukazana jego twarz. Mężczyzna ma głowę z rzadkimi i krótko ostrzyżonymi włosami. Zaznaczone jest wyraźnie jego wysokie czoło. Twarz mężczyzny jest pociągła. Mężczyzna ma wąsy podwinięte ku górze.

Prawdziwe nazwisko Bolesława Leśmiana brzmiało Lesman. Prawdopodobnie urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej w 1877 roku. Zmarł w 1937 roku w Warszawie na atak serca. Bolesław Leśmian jest uznawany za jednego z najoryginalniejszych polskich poetów. Tworzył w dwudziestoleciu międzywojennym – okresie obfitującym w interesujące zjawiska poetyckie. Nie wpisał się w żaden nurt, nie podążył za żadną grupą poetycką – wypracował osobny i charakterystyczny styl. Poeta debiutował w 1895 roku. Przez 5 lat współpracował z młodopolskim czasopismem „Chimera”, co sprawiło, że niesłusznie uznano go za epigona. Na pierwszy tomik jego poezji trzeba było czekać aż do 1912 roku, choć Sad rozstajny został całkowicie zignorowany przez środowisko literackie. Rok później wydał Klechdy sezamowe oraz Przygody Sindbada Żeglarza – baśnie arabskie dla dzieci, a w 1920 roku tomik poetycki Łąka. W 1936 roku ukazał się jeszcze tomik Napój cienisty, a rok po śmierci poety – Dziejba leśna. Twórczość Bolesława Leśmiana została doceniona przez czytelników i krytykę literacką dopiero po II wojnie światowej.

Do najczęściej wykorzystywanych środków artystycznego wyrazu należą zdrobnienia i zgrubienia. Powstają one dzięki użyciu stosownego formantu. By utworzyć zdrobnienie, można posłużyć się jednym z następujących formantów: -ka, -ko, -utki, -nik, -ek, - eńko, -ić, -enie, -eczek. Takie konstrukcje niosą ze sobą wartość emocjonalną. Najczęściej mają wyrażać tkliwość i czułość, jednak niekiedy mogą oddawać pogardę lub lekceważenie. Zgrubienia tworzy się przy użyciu formantów: -sko, -isko, -ysko, -idło, -ydło i wykorzystuje zwykle po to, by oddać niechęć i dystans. Aby poprawnie zinterpretować zabarwienie emocjonalne, konieczne jest uwzględnienie całego kontekstu. Zarówno ze zdrobnień, jak i ze zgrubień chętnie korzystał Bolesław Leśmian. Jednak najciekawszym i o wiele bardziej skomplikowanym słowotwórczo środkiem artystycznego wyrazu są neologizmy, czyli nowo utworzone wyrazy. Leśmian wykorzystywał wszystkie mechanizmy budowy tych konstrukcji. Leśmianizmy, czyli tworzone przez poetę neologizmy, można podzielić na kilkanaście grup ze względu na część mowy, którą wykorzystują, i sposób ich powstawania.

RXSBEjCuEBJ8u

Obraz przedstawia las. Pomiędzy pniami drzew znajdują się trzy młode kobiety w długich sukniach. Są bose. Jedna z kobiet klęczy. Trzyma w lewej ręce małą miseczkę. Prawą dłoń trzyma nad leżącą na ziemi głową dziwnego stwora. Za klęczącą kobietą stoą dwie pozostałe kobiety. Przyglądają się. temu, co robi klęcząca.

R1atzEgT4bbUr

Obraz przedstawia kolorowy pejzaż. Na łące siedzi ludzka postać. Podpiera głowę lewą dłonią. Wokół niej znajdują się kolorowe krzewy. W oddali, po prawej stronie las. Niebo rozświetla jasna chmura.

Zarówno przy tworzeniu rzeczowników, jak i czasowników Bolesław Leśmian wykorzystuje po kilkanaście różnych sposobów budowania neologizmów.

Nie sposób wyróżnić tylko jednej funkcji pełnionej przez Leśmianowskie konstrukcje słowotwórcze – każdą z nich należy rozpatrywać osobno. Pewnym rysem wspólnym może być próba oddania rzeczywistości w sposób głębszy, dotarcia do istoty rzeczy. Neologizmy należą do najbardziej charakterystycznych cech poezji autora Sadu rozstajnego, a ich wyjątkowość jest powodem, dla którego badacze literatury utworzyli nowy termin: „leśmianizmy”.

Nie wszystkie wyrazy, które mogą się wydawać leśmianizmami, są neologizmami. Poeta często wykorzystywał wyrazy rzadkie, archaizmy i dialektyzmy, nie zawsze notowane w słownikach. Niekiedy wyrazy uznawane za nowe twory językowe są w rzeczywistości neosemantyzmamineosemantyzmneosemantyzmami. Przykładami mogą być „rozsypucha” oraz „brzóstwo”: pierwszy z nich, słownikowo oznaczający gatunek kruchego piaskowca, u Leśmiana staje się „nicości złotą rozsypuchą” (Bolesław Leśmian, Srebroń, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 167). Drugi, będący gwarową nazwą kory brzozowej, w wierszu Wieczór oznacza istotę, duszę brzozy:brzoza [...] / Całe swoje w snach odmilkłe brzóstwo / Z nagłym szeptem wcudnia do strumienia (Bolesław Leśmian, Wieczór, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 196).

Słownik