Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑lime

Aminokwasy

Aminokwasy, inaczej kwasy aminowe, to związki organiczne będące pochodnymi kwasów karboksylowych. Ich charakterystyczną cechą jest obecność grupy aminowej (−NHIndeks dolny 2) w miejscu jednego atomu wodoru w cząsteczce. Obecnie znanych jest ok. 300 aminokwasów – tylko 20 z nich współtworzy białka. Noszą one nazwę aminokwasów białkowych.

R2ncglCh0Ts0h1
Wzór ogólny aminokwasu: po lewej stronie grupa aminowa (–NH2), po prawej grupa karboksylowa (–COOH); R oznacza grupę boczną aminokwasu.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Funkcje biologiczne aminokwasów

Budowanie białek

Pod względem biologicznym główną rolą aminokwasów jest budowanie różnych funkcjonalnych białek.

Prekursory hormonów i neuroprzekaźników

Niektóre aminokwasy są prekursorami hormonów i cząsteczek sygnałowych, takich jak dopamina, tyroksyna czy serotonina i melatonina.

Synteza koenzymów

Aminokwasy biorą udział w syntezie ważnych koenzymów − koenzymu A oraz kwasu tetrahydrofoliowego – uczestniczących w regulacji wielu procesów metabolicznych organizmu.

Synteza zasad azotowych

Aminokwasy są substratem do syntezy pirymidyn i puryn, czyli zasad azotowych, które budują kwasy nukleinowe.

Synteza glukozy

Aminokwasy mogą również zostać wykorzystane do syntezy glukozy w procesie glukoneogenezyglukoneogenezaglukoneogenezy.

bg‑lime

Białka

Białka to ważne związki organiczne stanowiące nawet ok. 20% masy organizmów wyższych. Zbudowane są z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi. Wiązania te powstają między grupami karboksylowymi i aminowymi sąsiednich aminokwasów. Uznaje się, że białkiem można nazwać związek zbudowany z przynajmniej 100 reszt aminokwasowych.

Białka pełnią w organizmie wiele ważnych funkcji.

Białka kurczliwe

Budują mięśnie gładkie oraz mięśnie poprzecznie prążkowane – warunkują więc ruch organizmu.

R1Rmcb9ZtBRUT
Grafika przedstawia schemat skurczu mięśni. Polega on na przesuwaniu się względem siebie białek. W momencie skurczu mięśnia struktury aktynowe przybliżają się do siebie, wsuwając się pomiędzy struktury miozynowe.
Skurcz mięśni możliwy jest dzięki przesuwaniu się względem siebie białek – miozyny i aktyny – występujących we włóknach mięśniowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Białka strukturalne

Są podstawowym składnikiem macierzy pozakomórkowej, tworzą elastynę i kolagen budujący m.in. ścięgna, chrząstki i więzadła oraz skórę.

RgJSkBCDCarN9
Kolagen to zewnątrzkomórkowe białko strukturalne.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Białka transportowe

Pełnią funkcje transportowe, np. hemoglobina przenosi w organizmie tlen z płuc do komórek całego ciała, a odbiera od nich dwutlenek węgla; niektóre białka odpowiadają za transport witamin lub hormonów.

Niektóre rodzaje białek transportowych są zakotwiczone w błonie komórkowej i pośredniczą w przenoszeniu przez nią substancji odżywczych (transport aktywny, dyfuzja ułatwiona).

Białka odpornościowe

Białka to również immunoglobuliny – znajdujące się w surowicy krwi cząsteczki warunkujące prawidłową odporność organizmu.

Białka hormonalne

Niektóre białka, np. hormon wzrostu, pełnią funkcję hormonów, regulując metabolizm i prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Białka enzymatyczne

Białkami są również enzymy katalizujące ważne reakcje biochemiczne.

RgZ5amcz7pGUH
Pepsynogen to proenzym pepsyny wydzielany przez komórki gruczołowe żołądka. W obecności kwasu solnego pepsynogen przekształca się w pepsynę. Pepsyna w procesie trawienia rozkłada białka do krótszych łańcuchów peptydowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Białka osocza

Są zdolne do wiązania wody. Regulują stężenie jonów w osoczu krwi.

bg‑lime

Węglowodany

Węglowodany to związki organiczne zbudowane z atomów węgla, wodoru i tlenu. Na każdy atom węgla w cząsteczce cukru przypada jeden atom tlenu i dwa atomy wodoru. Jak łatwo zauważyć, stosunek wodoru do tlenu jest taki, jak w cząsteczce wody (HIndeks dolny 2O, czyli 2:1), z czym wiąże się nazwa tej grupy związków organicznych.

R1ICsl1XFgA4p1
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Lipidy

Lipidy (tłuszcze) to grupa związków organicznych, do których należą tłuszcze właściwe, zbudowane z glicerolu i kwasów tłuszczowych, fosfolipidy, a także cholesterol.

Rh6cSWjYutrHT1
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Kwasy nukleinowe

Z czego zbudowane są kwasy nukleinowe?

Kwasy nukleinowe to związki organiczne zbudowane z nukleotydów.

Z czego zbudowane są nukleotydy?

Nukleotyd, czyli monomer kwasu nukleinowego, zbudowany jest z cukru pentozy (w przypadku kwasu DNA jest to deoksyryboza, a w przypadku RNA – ryboza), zasady azotowej oraz reszty fosforanowej.

Zasady azotowe

Zasady azotowe, budujące kwasy nukleinowe, to: adenina, guanina, cytozyna oraz uracyl (w RNA) lub tymina (w DNA).

Funkcje biologiczne kwasów nukleinowych

Kwasy nukleinowe to związki, które zawierają i przechowują informację genetyczną.

Funkcja DNA

Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) jest nośnikiem informacji genetycznej – zawiera informację o budowie całego organizmu.

Funkcje i rodzaje RNA

Kwas rybonukleinowy (RNA) bierze udział w syntezie białek (mRNA jest matrycą, na której dochodzi do translacjitranslacjatranslacji) – mRNA przenosi informację genetyczną przepisaną z DNA do rybosomów, gdzie powstają białka. Z kolei tRNA (transportujący RNA) odpowiada za przenoszenie aminokwasów używanych podczas translacji. Rybosomalny RNA (rRNA) buduje rybosomy – organella odpowiedzialne za syntezę białek.

RZHjeAc4BtAGO
Nukleotyd kwasu deoksyrybonukleinowego.
Źródło: Klaudia Kędzia, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

ATP
ATP

adenozynotrifosforan; związek organiczny, który jest podstawowym, wewnątrzkomórkowym nośnikiem energii; powstaje w procesach fotosyntezy i oddychania komórkowego

glukoneogeneza
glukoneogeneza

proces przekształcania prekursorów niecukrowych (np. aminokwasów) do glukozy

translacja
translacja

(łac. translatio – przeniesienie) drugi etap biosyntezy białka, podczas którego na podstawie informacji zapisanej w nici mRNA jest syntetyzowany polipeptyd