Gromadę płazy (Amphibia) podzielono na trzy rzędy:

• płazy beznogie (Apoda);

• płazy bezogonowe (Anura);

• płazy ogoniaste (Urodela).

Rozmnażanie płazów (Amphibia), wodno‑ziemnych kręgowców, różni się w poszczególnych rzędach. Różne są zachowania godowe, wielkość i ilość składanych jaj, typy ich złóż, a także formy rozrodu.

Okres godowy płazów jest poprzedzony migracjami do zbiorników wodnych. Wędrują całe populacje, pokonując nawet kilka kilometrów od miejsc, w których zamieszkują. Wędrówki te najczęściej związane są z porami roku. U poszczególnych gatunków przypadają w różnym czasie. U płazów rodzimych są to miesiące wiosenne – od marca do maja.

Płazy są z reguły zwierzętami rozdzielnopłciowymi, a u większości gatunków występuje dymorfizm płciowydymorfizm płciowydymorfizm płciowy. Często jest wyraźniej widoczny tylko w porze godowej. Przejawia się różnicami w ubarwieniu samców i samic oraz rozwojem wytworów skórnych i zgrubień na skórze.

Największe zmiany w wyglądzie samców płazów ogoniastych pojawiają się u salamandrowatych (Salamandridae). Powstają u nich okazałe grzebienie skórne, które odgrywają rolę w zalotach i zwiększają powierzchnię oddechową. Kloaka jest czarna i napęczniała. Na wewnętrznych częściach kończyn wykształcają się modzelemodzelemodzele godowe, które pomagają przytrzymać samicę podczas ampleksusuampleksusampleksusu.

Samce płazów bezogonowych zwykle są mniejsze od samic, mają pęcherze głosowe, gruczoły rozrodcze w różnych miejscach. Zwykle nie ma różnicy w ubarwieniu samca i samicy. Pod wpływem hormonów produkowanych w jądrach u samców powstają modzele, najlepiej wykształcone u gatunków rozmnażających się w wodzie. Modzele najczęściej występują na górnej powierzchni dwóch lub trzech wewnętrznych palców dłoni. U gatunków zamieszkujących strumienie przypominają kolce.

Lokalizacja, wygląd i budowa modzeli jest cechą systematyczną.

Samce płazów beznogich nie wydają dźwięków w celu zwabienia samicy. Życie w glebie lub ściółce uniemożliwia wabienie samic kolorem. Płazy z tej grupy mają bardzo dobrze rozwinięty narząd węchu, dlatego największą rolę w okresie godowym odgrywają bodźce zapachowe.

Samice płazów bezogonowych wabione są przez samce za pomocą charakterystycznych głośnych dźwięków, takich jak kumkanie czy rechotanie. Odgłosy te wzmacniane są przez worki rezonansowe umiejscowione po bokach głowy. Następnie za pomocą modzeli znajdujących się na spodniej stronie kończyn samce przytrzymują samice w charakterystycznym uchwycie umożliwiającym zapłodnienie.

Ampleksus jest zachowaniem godowym spotykanym przede wszystkim u płazów bezogonowych.

Ropuchy szare często inicjują ampleksus w okolicach zbiornika wodnego, po czym samica zanosi mniejszego od siebie samca do wody i dopiero tam dochodzi do złożenia jaj i zapłodnienia zewnętrznego.

RuvmRDqDVME1z

Na fotografii znajduje się para kopulujących ropuch szarych. Większa samica jest pod spodem, ma szare ciało w liczne brodawki w kolorze białym, czarnym i brązowym. Posiada masywny pysk, parę wyłupiastych, czarno – bursztynowych oczu i dwie pary kończyn, przednie są krótsze, tylne dłuższe i złożone do skoku. Na jej grzbiecie siedzi mniejszy, podobnie umaszczony samiec.

Samiec żaby moczarowej inicjuje ampleksus dopiero w zbiorniku, w którym odbywa się skladanie jaj.

REJf7qTGeGiPq

Na fotografii znajduje się para kopulujących żab moczarowych. Samica znajduje się pod spodem, jest ukryta wśród zeschniętych, brązowych liści. Widać tylko jej hłowę z zaokrąglonym pyskiem i wyłupiastymi czarno‑bursztynowymi oczami. Na jej grzbiecie siedzi duży, umaszczony na niebiesko samiec. Posiada masywny pysk, parę wyłupiastych, czarno‑szarych oczu i dwie pary kończyn, przednie są krótsze, tylne dłuższe i złożone do skoku.

W odróżnieniu od samców płazów bezogonowych samce płazów ogoniastych nie potrafią wydawać głosów godowych. Samce i samice płazów ogoniastych wabią się wzajemnie za pomocą wydzielanych substancji zapachowych, a także bodźców wzrokowych.

RAR4ZNtcGaAdv

Zdjęcie przedstawia samca traszki grzebieniastej w okresie godowym. Jest w kolorze czarnym z żółtymi plamkami. Ma zaokrąglony pysk, wyłupiaste oczy znajdujące się z boków głowy oraz szeroką, piłkowaną płetwę przebiegającą od karku do końca ogona, która wygląda jak grzebień. Jego ogon jest płaski, z wystrzępionymi brzegami i jaśniejszą pręgą biegnącą przez środek.

Wyjątkowym zjawiskiem pory godowej są toki samców traszek. Odbywają się one w kilku fazach, według ściśle określonego schematu. Samiec uaktywniony wonią samicy odbywa przed nią swoisty taniec, energicznie wachlując przy tym samicę ogonem. Toki kończą się złożeniem przed samicą pakietu plemników zwanego spermatoforemspermatoforspermatoforem. Krocząca za samcem samica podejmuje plemniki i w ten sposób, mimo braku narządów kopulacyjnych, dochodzi do zapłodnienia wewnętrznego.

Wszystkie płazy znoszą jaja w wodzie lub w wilgotnych miejscach. Budowa jaja zapewnia zarodkom odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju.

Jajo płaza otoczone jest przez jedną lub przez kilka przezroczystych, galaretowatych osłonek. Wewnątrz jaja, na biegunie animalnym (twórczym) znajduje się komórka jajowa, z której po zapłodnieniu rozwija się zarodek. Niezbędne dla wzrostu i rozwoju zarodka substancje odżywcze zgromadzone są w żółtku znajdującym się na biegunie wegetatywnym (odżywczym).

Galaretowate osłonki zbudowane są z wielocukrów i białek. Chronią zarodek przed uszkodzeniami mechanicznymi, wyschnięciem i patogenami. Przepuszczają wodę, tlen, dwutlenek węgla i amoniak. Po zapłodnienu biegun animalny znajduje sie u góry jaja. Osłonki pobierają wodę i pęcznieją. Zwiększają objętość kilkanaście lub kilkadziesiąt razy. Po napęcznieniu pokrywają czasem całą powierzchnię zbiornika wodnego.

Jaja płazów bezogonowych nazywane są skrzekiemskrzekskrzekiem. Liczba i wielkość składanych jaj, a przede wszystkim wielkość i kształt skrzeku różni się u poszczególnych gatunków płazów.

Wielkość jaj zależy od: wielkości samicy, gatunku, składu genetycznego oraz położenia nad poziomem morza.

Duże samice i samice z populacji górskich składają większe jaja niż małe samice i samice z populacji żyjących niżej nad poziomem morza.

Liczba złożonych jaj zależy od ich wielkości. Samica składa mniej większych lub więcej mniejszych jaj. Ponadto o liczbie składanych jaj decydują warunki środowiska (dostępność pożywienia), wiek, kondycja i rozmiar samicy (im większa samica, tym więcej składa jaj).

Rekordzistką jest amerykańska żaba byk (Rana catesbeiana), która znosi 25 000 jaj.

Rodzime gatunki: żaba zielona (Rana esculenta) składa od 100 do 1 500 jaj, żaba dalmatyńska (Rana dalmatina) – 2 000 jaj.

Drzewołaz karłowaty (Dendrobates pumilio) składa zwykle jedno lub dwa jaja.

Jaja składane są:

• w różnej postaci: pojedynczo, w pakietach, w małych lub dużych grupach, w sznurach lub galaretowatych workach;

• w różnych miejscach: w zbiornikach wody stojącej, wodzie płynącej, wilgotnych miejscach na lądzie, na drzewach, na kamieniach, pod kamieniami, na ścianach jaskiń.

Samica żaby trawnej, podobnie jak inne gatunki rodzimych żab, składa tysiące jaj w galaretowatych pakietach.

Rxirew8k5AfX8

Fotografia przestawia skrzek żaby trawnej. Są to półprzezroczyste, kuliste, przylegające do siebie twory z czarnymi punktami w środku. Skrzek leży na trawniku, okalają o źdźbła traw.

Jaja grzebiuszki ziemnej są ułożone nieregularnie w postaci długich, przezroczystych, galaretowatych sznurów przyczepionych do roślin. Sznur może mieć długość nawet 70 cm i zawierać 3 000 jaj.

R1B43ox7LIpWk

Fotografia przedstawia sznury skrzeku grzebiuszki ziemnej ułożone nieregularnie w postaci długich, przezroczystych, galaretowatych sznurów przyczepionych do roślin. Mają kolor czarno – szary, tworzą układ płaskich wstęg w kolorze brązowo – czarnym. Dookoła nich widać drobne listki, patyki i trawy.

Samice traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) i traszki zwyczajnej (Triturus vulgaris) szukają odpowiednich miejsc i liści, aby złożyć jaja. Zawijają je pojedynczo w wąskie liście. Złożenie kilkuset jaj zajmuje im kilkanaście dni.

Goliat płochliwy jest największym płazem bezogonowym żyjącym na terenie Afryki. Osiąga 30 cm i waży ponad 3 kg. W okresie rozrodu goliaty budują trzy rozdzaje sadzawek, zapewniających samicom bezpieczne schronienie na czas składania skrzeku.

Celem i jednocześnie zaletą opieki rodziców nad jajami jest zwiększenie szans przeżycia potomstwa.

Dorosłe osobniki wielu gatunków płazów bardzo dobrze radzą sobie na lądzie. Niemal wszystkie wracają do wody na okres rozrodu. Rozmnażanie zachodzi w zbiornikach wodnych lub ciekach. Często są to te same miejsca przez wiele pokoleń.

Rozwój płazów ogoniastych i bezogonowych przebiega według podobnego planu. Większość gatunków przechodzi rozwój złożony. Występuje żyjąca w wodzie i oddychająca skrzelami zewnętrznymi larwa. Wyposażona jest ona w linię naboczną - narząd czuciowy.

U zaawansowanych ewolucyjnie gatunków płazów z rodziny salamander bezpłucnych (Plethodontidae) oraz niektórych płazów beznogich i wielu gatunków bezogonowych występuje rozwój prosty.

Różnice w rozwoju między płazami ogoniastymi i bezogonowymi dotyczą budowy i sposobu przeobrażania się larw. Larwy płazów bezogonowych to kijankikijankakijanki.

Różnice między larwą żaby a larwą traszki

U kijanek wykształca się ogon, a ponadto często występują u nich przyssawki umożliwiające przyczepianie się do roślin podwodnych.

Kijanki najczęściej odżywiają się pokarmem roślinnym, martwymi tkankami zwierząt i planktonem, który wychwytywany jest przez specjalny aparat filtracyjnyaparat filtracyjnyaparat filtracyjny gardzieli. Mają specjalne aparaty gębowe przystosowane do pobierania pokarmu. Z uwagi na spożywany pokarm roślinny u kijanek występuje bardzo długie, poskręcane jelito nadające ich ciału charakterystyczny kształt.

Kończyny tylne kijanek rozwijają się pierwsze. Kończyny przednie wyrastają później. W tym czasie skrzela i szczeliny skrzelowe zanikają, a rozwijają się płuca. Ogon zostaje zresorbowany, poszerza się także otwór gębowy i rozwija język.

Larwy płazów ogoniastych są podobne do osobników dorosłych, mają skrzela zewnętrzne oraz fałdy skórne tworzące płetwę ogonową.

Ważne!

Niektóre płazy osiągają dojrzałość płciową już w stadium larwalnym. Zjawisko to nosi nazwę neoteniineotenianeotenii.

R1OU3Kvvl8n94

Fotografia przedstawia dwa aksolotle znajdujące się w środowisku wodnym. Są długie, białe, posiadają niewielkie czarne oczy, małe kończyny po obu stronach ciała, a także spłaszczoną płetwę ogonową. Charakteryzują się także dość płaską głową i szerokim pyszczkiem sprawiającym, że wyglądają na uśmiechnięte. Samica od samca różni się wybrzuszeniem w okolicy kloaki – w przeciwieństwie do samca, u samic jest ono spłaszczone. Ich skrzela znajdujące się tuż za głową przypominają odstające pióra w kolorze fioletowo – różowym.

U polskich płazów nie występuje zjawisko neotenii, choć cechy neoteniczne mogą wykazywać larwy traszki górskiej (Triturus alpestris), u której zaobserwowano zdolność zimowania, a nawet przeżycia kilku lat w stadium larwalnym. Podobnie ogromnych rozmiarów kijanki grzebiuszki ziemnej (Pelobates fuscus) rozwijają się kilka miesięcy z możliwością przedłużenia rozwoju nawet na kolejny rok. Jednak zjawiska rozmnażania się w stadium larwalnym, a więc typowej neotenii, u polskich płazów nie zanotowano.

Słownik