Idea zza oceanu

Postulat utworzenia Ligi NarodówLiga NarodówLigi Narodów został zawarty w orędziu wygłoszonym przez prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona do Kongresu w styczniu 1918 r.

RA8vuxFxx56sZ

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma prostokątną twarz, bujne wąsy, krótkie, zaczesane na boki włosy oraz lekko zarysowane zmarszczki. Ma okulary, ubrany jest w garnitur z wzorzystym krawatem.

R28hPffYEnkOq1

Zdjęcie przedstawia duży, kilkupiętrowy budynek. Ma jasną, piaskową elewację oraz wysokie okna. Przed budynkiem jest trawnik, a po lewej stronie asfaltowy podjazd.

Pomysł utworzenia międzynarodowej organizacji zapewniającej pokojowe współżycie narodów nie był nowy. Idea  zapobiegania wojnom poprzez stworzenie zasad zbiorowego bezpieczeństwabezpieczeństwo zbiorowezbiorowego bezpieczeństwa była żywa od co najmniej końca XVIII w. Na przełomie XIX i XX w. opracowano szereg norm dotyczących rozwiązywania sporów międzynarodowych i prowadzenia konfliktów zbrojnych, w tym ochrony ich ofiar i uczestników (konwencja genewska z 1906 r. i konwencje haskie z 1899 i 1907 r.). Wilson, proponując utworzenie Ligi Narodów, opierał się na wcześniejszym dorobku w tym zakresie. Szczególne zasługi w powołaniu organizacji, która później otrzymała miano Ligi Narodów, położyły Wielka Brytania i Stany Zjednoczone.

W wyniku decyzji konferencji paryskiej powstała organizacja, której celem było utrzymanie pokoju na świecie i zapobieganie konfliktom poprzez opracowanie zasad rozstrzygania sporów międzynarodowych na drodze innej niż wojna. Była to idea rewolucyjna. Wprowadzała regułę wspólnego działania kilku państw przeciw agresorowi, i to niezależnie od tego, czy leżało to w interesie tych państw, czy nie. Tekst ustanawiający zasady funkcjonowania Ligi został dołączony do traktatu wersalskiego i ratyfikowany 28 czerwca 1919 r. Kilka miesięcy później odbyło się pierwsze posiedzenie Ligi. Wierzono, że skończyła się epoka wojen, a ludzkość wkraczała w epokę pokoju. Rzeczywistość jednak szybko zweryfikowała te nadzieje.

R1Lk4wBpxkihm

Ilustracja przedstawia symbol Ligi Narodów. Składa się z niebieskiego pięciokąta, w którym umieszczona jest niebieska pięcioramienna gwiazda z białą obwódką. Na górze jest napis po angielsku: League of Nations. Na dole jest napis po francusku: Société des Nations.

Struktura i zasady działania

Pakt Ligi Narodów składał się z 26 artykułów. Podpisały go 44 państwa, zwane członkami założycielskimi, z których 32 wchodziły w skład zwycięskiej koalicji, a pozostałe były neutralne. Odmówiono przyłączenia się do tej organizacji państwom przegranym, a Stany Zjednoczone nigdy nie ratyfikowały paktu Ligi.

Do podstawowych zadań Ligi Narodów należało rozwijanie współpracy między narodami oraz zapewnienie im bezpieczeństwa i pokoju. Zajmowała się ona także kwestiami humanitarnymi i na tym polu odnotowała najwięcej sukcesów. Liga sprawowała pieczę nad niektórymi terenami w Europie, m.in. Zagłębiem Saary, oddanymi jej mocą decyzji konferencji wersalskiej. Pod kontrolą Ligi pozostawały również tzw. terytoria mandatoweterytoria mandatoweterytoria mandatowe, czyli dawne kolonie niemieckie, i tereny odebrane Turcji po I wojnie światowej. W jej imieniu władzę nad tymi terytoriami – przynajmniej do czasu odzyskania przez nich niepodległości – sprawowały Francja oraz Wielka Brytania i jej dominia. Podstawowymi ciałami Ligi Narodów były Zgromadzenie Ogólne członków, Rada i Sekretariat. Najważniejszą rolę odgrywały cztery państwa, którym w Radzie przyznano status członków stałych i prawo weta: Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia. Od 1926 r. do ich grona dołączyły Niemcy. Każde z państw członkowskich – bez względu na swoją wielkość i potencjał – dysponowało jednym głosem w Zgromadzeniu Ogólnym. Inicjatorzy organizacji starali się znaleźć równowagę między zasadą równości wszystkich państw wchodzących w skład Ligi Narodów a zapewnieniem uprzywilejowanej pozycji państwom najsilniejszym.

Najważniejszym zadaniem, do którego wypełnienia została powołana Liga Narodów, było zapobieganie konfliktom między państwami. W tym celu wprowadzono zasadę nakładania sankcji ekonomicznych na państwo, które dopuszczało się agresji. W razie eskalacji konfliktu Liga mogła podjąć działania militarne przeciwko agresorowi. Problem był jednak taki, że nie wyposażono jej w armię, musiała więc polegać na siłach zbrojnych państw członkowskich. Użycie ich zatem zależało od woli i interesów głównie Wielkiej Brytanii i Francji.

Słownik

Słowa kluczowe

Liga Narodów, ONZ, Genewa, terytoria mandatowe, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej

Bibliografia

Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‑Bondaruk, Warszawa 2002.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.