Geneza chrześcijańskiej demokracji (chadecji)

R149xhqTr8kkh1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w białym, papieskim stroju. Na piersiach mężczyzny wisi duży krzyż. Mężczyzna ma na głowie piuskę. Lekko się uśmiecha.

Chadecja, czyli chrześcijańska demokracja, pojawiła się pod koniec XIX w. jako odpowiedź środowisk katolickich na rosnące wpływy socjalizmu. Jej podstawę stanowią katolicka nauka społecznakatolicka nauka społecznakatolicka nauka społeczna i personalizmpersonalizmpersonalizm. Katolicka nauka, społeczna bazująca na wierze chrześcijańskiej, została wypracowana w ciągu ostatnich 100 lat. Za jej początek uważa się encyklikę papieża Leona XIII Rerum novarum z 1891 r. poświęconą kwestii robotniczej. Papież potępił w niej postulat likwidacji własności prywatnej, uznając ją za naturalne prawo człowieka. Jednocześnie sformułował zasadę subsydiarnościsubsydiarnośćsubsydiarności (pomocniczości) państwa. Katolicką naukę społeczną rozwijali kolejni papieże, zwłaszcza Pius XI, Jan XXIII, Paweł VI oraz Jan Paweł II. Duży wkład w jej rozwój wniósł także sobór watykański II (1962–1965). Chadecja nie jest politycznym instrumentem Kościoła katolickiego, gdyż rozgranicza sprawy religijne oraz sprawy państwowe i polityczne.

Podstawowe założenia ideologii chadeckiej

Chrześcijańska demokracja akceptuje zasadę rozdziału Kościoła od państwa. Nie żąda szczególnych przywilejów dla Kościoła, postuluje jedynie, by jego wyznawcy mieli zagwarantowaną swobodę wyznania i praktyk religijnych. Uznaje ustrój demokratyczny, w którym przestrzegane są prawa człowieka. Podkreśla również konieczność istnienia organów przedstawicielskich oraz przypisuje duże znaczenie rozwojowi demokracji lokalnej. Ład społeczny w państwie demokratycznym powinien być zbudowany przy zastosowaniu zasady subsydiarności państwa. Państwo ma wspierać działania jednostki i społeczeństw lokalnych, które zabiegają o własne dobro, ale w momencie gdy napotkają obiektywne trudności, ma obowiązek poprzeć ich działania. Nie powinno jednak wyręczać tych podmiotów w ich działaniu, a jedynie wspierać.

Doktryna chrześcijańskiej demokracji przeciwstawia się nadmiernej roli państwa. Człowiek ma prawo do zrzeszania się, organizowania związków zawodowych i zakładania partii politycznych. Chrześcijańska demokracja odrzuciła rewolucję jako środek służący do realizacji sprawiedliwego ładu społecznego, uznając ją za niezgodną z prawem Bożym. Główną rolę w chrześcijańskiej demokracji odgrywa człowiek, którego podstawą systemu wartości jest wiara w Boga i przestrzeganie zasad moralnych. Z nich wynikają wartości społeczne i polityczne, m.in. godność osoby ludzkiejgodność osoby ludzkiejgodność osoby ludzkiej, odpowiedzialność, solidarność, pluralizm.

Personalizm

Personalizm to kierunek filozoficzny, dla którego najważniejsze jest pojęcie osoby ludzkiej. Jego zwolennicy głoszą nadrzędną wartość osoby ludzkiej wobec uwarunkowań historycznych, gospodarczych i społecznych. Przedstawicielami personalizmu byli Jacques Maritain (1882–1973) i Emmanuel Mounier (1905–1950).

Jednym z najwybitniejszych zwolenników personalizmu był papież Jan Paweł II.

Personalizm zakłada obowiązek budowy ładu społecznego opartego na zasadzie sprawiedliwości. Godność osoby ludzkiej jest centralnym punktem, dlatego chadecja podkreśla znaczenie przestrzegania praw człowieka, które są najważniejszą wartością i przysługują każdemu. W dokumentach Kościoła znalazły się następujące prawa człowieka: prawo do życia, prawo do swobodnych praktyk religijnych, prawo do swobody życia rodzinnego, prawo do zrzeszania się i do udziału w życiu publicznym. Do praw człowieka zaliczono także prawo do sprawiedliwej płacy, prawo do posiadania na własnośćwłasnośćwłasność dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych oraz prawo do odpowiednich warunków pracy.

Zasada solidaryzmu społecznego

W chrześcijańskiej demokracji społeczeństwo i życie społeczne określa zasada solidarności społecznej i solidaryzmu społecznegosolidaryzm społecznysolidaryzmu społecznego. Wszyscy członkowie społeczeństwa powinni dążyć do osiągnięcia wspólnego dobra i brać za to dobro odpowiedzialność. W ten sposób z zasady solidarności wynikają reguły demokracji. Realizacja zasady solidarności musi uwzględniać dobro osoby ludzkiej. Szczególną uwagą i troską należy otaczać osoby ubogie i bezbronne. Solidaryzm społeczny uznaje odpowiedzialność wszystkich ludzi za ład w społeczeństwie i zakłada wspólnotę interesów wszystkich grup tworzących społeczeństwo. Określa on również powiązania jednostki w społeczeństwie, gdyż każda jednostka spełnia powierzone jej zadania. Najważniejszą grupą społeczną jest rodzina.

Gospodarka w doktrynie chadeckiej

R9FWOzSlty0CI1

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Na jej twarzy widać zmarszczki. Kobieta ma proste, krótkie, jasne włosy. Stoi i przemawia. Ubrana jest w żakiet i bluzkę. Na szyi ma naszyjnik.

Według chadeków podstawą gospodarki powinna być własność prywatna, która jest prawem naturalnym każdego człowieka. Chrześcijańscy demokraci są zwolennikami gospodarki rynkowej, dopuszczają jednak ograniczoną ingerencję państwa. W tym duchu stworzono na przykład program polityczny największej na świecie partii chrześcijańskich demokratów – niemieckiej Unii Chrześcijańsko‑Demokratycznej (CDU).

Instytucje gospodarcze, społeczne i polityczne powinny zapewniać jednostce warunki do wszechstronnego rozwoju, ale człowiek nie może koncentrować się tylko na materialnym aspekcie życia. Nauka społeczna Kościoła krytykuje zarówno liberalizm, jak i socjalizm. Socjalizmowi zarzuca kolektywizmkolektywizmkolektywizm, przecenianie roli państwa oraz lekceważenie wolności jednostki. Natomiast liberalizm piętnuje za nadmierną gloryfikację wolnego rynku, brak podstawowej wrażliwości społecznej i przesadny indywidualizm. Wskazuje tzw. trzecią drogę, czyli korporacjonizmkorporacjonizmkorporacjonizm (z łac. corporatio – wcielenie).

Korporacjonizm głosi, że podstawą państwa powinny być organizacje zrzeszające pracowników i pracodawców, które sprawowałyby kontrolę nie tylko nad działalnością zawodową, ale i innymi dziedzinami. Organizacje te powinny wypracować na drodze porozumienia wspólne cele działań gospodarczych. Celem korporacjonizmu jest złagodzenie skutków wolnej konkurencji w gospodarce kapitalistycznej. Zgodnie z nauką społeczną Kościoła zamiast rywalizować na rynku, należy rozwijać spółdzielczość, czyli działalność wspólną, solidarną.

Porównanie cech myśli socjaldemokratycznej i katolickiej nauki społecznej

Chrześcijańska demokracja współcześnie

Większość dużych partii chadeckich powstałych po II wojnie światowej oddaliła się od katolickich korzeni i przyjęła charakter ponadwyznaniowy, członkami partii są także osoby należące do wyznań niechrześcijańskich i niewierzące. Współczesna chrześcijańska demokracja inspirowana jest zasadami etyki chrześcijańskiej, zrezygnowała natomiast z odniesień do religii. Najistotniejszymi zasadami, którymi kierują się obecnie chadecy, są:

• uznanie istnienia pierwiastka duchowego;

• etyka w polityce;

• godność człowieka;

• dbałość o dobro wspólne;

• doskonalenie społeczeństwa.

Z czasem założenia chadecji zostały rozszerzone o postulaty ekologiczne. Część chadeków akceptuje także rozwody, legalizację aborcji i formalne związki osób tej samej płci. W praktyce politycznej Europy Zachodniej chrześcijańska demokracja zyskała ogromne znaczenie polityczne i przez wiele lat rządziła lub odgrywała istotną rolę, np.:

• w Niemczech – Unia Chrześcijańsko‑Demokratyczna (CDU) i Unia Chrześcijańsko‑Społeczna (CSU);

• we Włoszech – Chrześcijańska Demokracja (CDU) i Chrześcijańsko‑Demokratyczne Centrum (CCD);

• w Holandii – Apel Chrześcijańsko‑Demokratyczny (CDA);

• w Szwajcarii – Chrześcijańsko‑Demokratyczna Partia Ludowa Szwajcarii (CVP).

Chadecja w Polsce

Obecnie w Europie partie chadeckie są, obok socjaldemokratycznych, główną siłą polityczną. W Polsce ruch chrześcijańsko‑demokratyczny ukształtował się na początku XX w. na bazie działających związków zawodowych i organizacji społecznych. W okresie międzywojennym opcję chrześcijańsko‑demokratyczną reprezentowało Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD), którego przywódcami byli Wojciech Korfanty i ks. Stanisław Adamski. W okresie PRL‑u do myśli chadeckiej nawiązywało środowisko skupione wokół miesięcznika „Znak” oraz „Tygodnika Powszechnego”.

Po 1989 r. powstało kilka partii chrześcijańsko‑demokratycznych, m.in. Porozumienie Centrum, Partia Chrześcijańskich Demokratów. Jednak oprócz pierwszej z nich żadna nie uzyskała większych wpływów. W 1997 r. Lech Wałęsa założył partię pod nazwą Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej, która za wzór przyjęła niemiecką CDU. Partia ta nie odgrywa większej roli na polskiej scenie politycznej. Od 2001 r. w Polsce istnieją dwie duże partie skupiające osoby o poglądach chrześcijańsko‑demokratycznych: Platforma Obywatelska oraz Prawo i Sprawiedliwość.

Słownik