Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Polska polityka zagraniczna

Rok 1989 był przełomowy w polskiej polityce zagranicznejpolityka zagranicznapolityce zagranicznej. Polska dyplomacja, wolna od rosyjskiej dominacji, zaczęła tworzyć podstawy nowej suwerennej polityki zagranicznej. Prawnym wyrazem tych zmian było skreślenie w 1989 r. z konstytucji państwa zapisu o zależności naszej polityki od sojuszu ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich.

Polską politykę zagraniczną na przełomie XX i XXI w. można podzielić na kilka etapów, w zależności od przyjętych i realizowanych priorytetów w działaniach polskiej dyplomacji. Równocześnie można wskazać cechy wspólne dla lat 1989–2009. W tym okresie polska polityka zagraniczna charakteryzowała się dość dużą autonomią wobec sporów i podziałów politycznych w kraju, co pozwalało na realizowanie stałego kierunku politycznego przez polską dyplomację. Większość ugrupowań zajmowała jednolite stanowiska odnośnie do głównych celów politycznych. Była więc to polityka stabilna, zachowująca ciągłość podejmowanych działań. Trzeba też zauważyć, że w tym okresie sytuacja międzynarodowa sprzyjała działaniom polskiej dyplomacji.

Oprócz wymiaru europejskiego i transatlantyckiego polityka zagraniczna Polski odnosiła się też do pewnych tradycji historycznej polityki zagranicznej. Zarówno polityka dwutorowości kontaktów z Moskwą i stolicami republik ZSRS, prowadzona od 1989 r. przez pierwszego polskiego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego, współpraca regionalna z Czechami, Słowacją, Węgrami, jak i bliska współpraca z Litwą i Ukrainą, prowadzona po 2004 r., a nawet zakrojona na szerszą skalę aktywność w krajach byłego ZSRS, mogły przypominać koncepcje Polski z czasów Jagiellonów. W 2007 r. w swoim sejmowym exposé nowy wówczas minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski zaakcentował piastowski kierunek polityki zagranicznej, która miała się opierać nie tylko na współpracy z Czechami i Węgrami, ale także na rozwiniętych stosunkach z Niemcami opartych na warunkach pokojowych. Nie odrzucił przy tym celów poprzedniej polityki, lecz nie widział tak znaczącej jak poprzednio roli krajów położonych na wschód od Polski: w ich kwestii zaproponował Partnerstwo Wschodnie.

Odzyskanie suwerenności

RnCkA3pvfAuUY1

Zdjęcie przedstawia bunkier wkomponowany w ziemię. Do bunkru prowadzą metalowe drzwi. Bunkier jest pomalowany w różowo‑żółte kółka. Nad bunkrem rośnie las.

Pierwszoplanowym celem po 1989 r. było uwolnienie Polski od zależności i ograniczeń politycznych, wojskowych i ekonomicznych wynikających z zobowiązań i układów politycznych okresu PRL (przede wszystkim uzależniających Polskę od ZSRS w ramach struktur Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, rozwiązanych odpowiednio w 1990 i 1991 r.). W tym okresie Polska podpisała z większością państw z nią graniczących umowy o współpracy i przyjaźni opierające się na zasadach suwerennej równości. Były to porozumienia dwustronne i wielostronne. Zwieńczeniem tego procesu było zawarcie w maju 1992 r. umowy o wycofaniu wojsk sowieckich z Polski.

Włączenie do międzynarodowego systemu bezpieczeństwa

W pierwszym okresie po 1989 r. (do 1992 r.) celem polskiej polityki zagranicznej było włączenie Polski do systemu europejskiego bezpieczeństwa na podstawie przebudowy struktur KBWEKBWE/OBWEKBWE. Podstawą systemu bezpieczeństwa europejskiego miało być według tej koncepcji stworzenie stałych organów KBWE: Rady Współpracy Europejskiej oraz sił pokojowych tej organizacji. Wojskową gwarancją bezpieczeństwa miały być pierwotnie siły Unii ZachodnioeuropejskiejUnia ZachodnioeuropejskaUnii Zachodnioeuropejskiej (Polska od 1994 r. była partnerem stowarzyszonym), również w pewnym stopniu niezależne od NATONATONATO.

RqZasXH3Q25SG1

Zdjęcie przedstawia rząd stojących mężczyzn w garniturach. Za nimi w rzędzie stoją mężczyźni w strojach wojskowych, którzy trzymają flagi państw. Za nimi na ścianie znajduje się napis NATO 50 Summit

Jednak już od 1990 r. zwrócono się wyraźnie w kierunku opcji euroatlantyckiej, upatrując w NATO gwarancji ochrony dla zmian politycznych w Europie Środkowej i wskazując na potrzebę „parasola ochronnego” ze strony tej organizacji. Rozwinięciem tych idei była koncepcja bezpieczeństwa opartego na współpracy, a w dalszej przyszłości – na członkostwie Polski w Pakcie Północnoatlantyckim. Była to sprawa trudna, ponieważ do listopada 1993 r. w Polsce wciąż stacjonowały wojska rosyjskie, a władze Rosji oficjalnie sprzeciwiały się rozszerzeniu sojuszu. Również państwa zachodnie, a nawet USA, początkowo zachowywały rezerwę wobec tego planu. Mimo to w listopadzie 1992 r. rozpoczęto rozmowy w tej sprawie, uwieńczone wstąpieniem Polski (a także Czech i Węgier) do NATO w 1999 r.

Zmiana formuły politycznej NATO, a właściwie kryzys tej organizacji związany z nierównomiernym poparciem przez kraje członkowskie akcji USA po zamachach terrorystycznych 11 września 2001 r., doprowadziły do zmiany polskiej polityki i oparcia jej w większym stopniu na sojuszu z USA niż z całym NATO. Od tego czasu celem polskiej polityki zagranicznej było też wprowadzenie do NATO innych sąsiadów Polski: Słowacji, Litwy oraz pozostałych krajów bałtyckich, co nastąpiło w 2004 r. Kolejnym celem polityki w tym zakresie było doprowadzenie do powstania perspektywy członkostwa w Sojuszu Ukrainy, a nawet Gruzji, a także rozwiązywanie problemów między NATO i Rosją z uwzględnieniem interesów Polski.

Przystąpienie do europejskich struktur politycznych

Pierwsze decyzje polskiej dyplomacji związane z przystąpieniem naszego kraju do europejskich struktur politycznych wiążą się z przyjęciem Polski do Rady EuropyRada EuropyRady Europy (1991 r.), nawiązaniem stosunków dyplomatycznych, a następnie zawarciem układu o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi. Podstawowe znaczenie miało rozpoczęcie i zakończenie negocjacji akcesyjnych z UE, co zaowocowało przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W dziedzinie obronności doszło do stowarzyszenia z Unią Zachodnioeuropejską, rozwiązaną w 2011 r. W związku z tym podjęto szereg działań, w wyniku których dostosowano polskie prawo i realia do unijnych standardów i wymagań, zarówno prawnych, finansowych, jak i merytorycznych.

Rozwój stosunków dyplomatycznych z krajami Europy Zachodniej

Konieczność uregulowania stosunków ze zjednoczonymi Niemcami, także w kwestii granic, praw mniejszości narodowych oraz pomocy dla ofiar zbrodni hitlerowskich, doprowadziła do procesu pojednania między narodami. Większym problemem był powrót do kreowania polityki polsko‑niemieckiej, tak aby uwzględniała ona interesy wszystkich państw UE na zasadzie równości i uniemożliwiała Niemcom zawieranie partykularnych porozumień politycznych, jak np. z Rosją w 2005 r. w sprawie gazociągu bałtyckiego.

Poza tym polska polityka zagraniczna skupiała się na rozwoju stosunków dwustronnych, a także rozmowach w sprawie redukcji polskiego zadłużenia. Do 2007 r., czyli w pierwszym okresie po wstąpieniu Polski do UE, stosunki z Niemcami nie należały do najłatwiejszych. Zarówno po stronie polskiej, jak i niemieckiej ujawniły się negatywne stereotypy, panowała zła atmosfera w mediach. Po 2007 r., w drugim roku członkostwa Polski w UE, nastąpiła zdecydowana poprawa stosunków, niemniej różnice interesów pozostały.

Polska prowadziła także współpracę polityczną w ramach Trójkąta WeimarskiegoTrójkąt WeimarskiTrójkąta Weimarskiego z Niemcami i Francją, zainicjowaną w 1991 r. W pierwszym okresie odbywały się regularne spotkania ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, a także spotkania na szczycie głów państw i szefów rządów poświęcone bezpieczeństwu europejskiemu i rozszerzeniu Unii Europejskiej. Później odbywały się one nieregularnie, co wynikało z mniejszego znaczenia tego forum w nowej sytuacji politycznej Polski jako państwa należącego już do struktur europejskich i euroatlantyckich. Od 2006 r. do 2011 r. szczyty przywódców nie odbywały się wcale, natomiast spotkania ministrów spraw zagranicznych – rzadko.

Starania o zapewnienie bezpieczeństwa gospodarczego

Oprócz bezpieczeństwa wojskowego osobną kwestią było zapewnienie bezpieczeństwa gospodarczego Polski nie tylko przez uczestnictwo w strukturach UE, ale również dzięki prowadzeniu własnej polityki w tym zakresie. Bezpieczeństwo gospodarcze związane było m.in. z dywersyfikacją źródeł importu gazu i ropy naftowej (zdecydowana większość krajów UE, szczególnie tzw. starej Unii, zapewniła sobie taką dywersyfikację). W latach 2005–2007 (po pierwszych próbach za czasów premiera Jerzego Buzka w 2001 r. i odłożeniu tego projektu za rządów kolejnego premiera) próbowano w tym celu doprowadzić do powstania gazociągu z Norwegii do Polski po dnie Bałtyku. Planowano także budowę gazoportu w Świnoujściu na skroplony gaz przywożony drogą morską, np. z Kataru (został otwarty w 2015 r.). Polska politycznie zaangażowała się również w budowę ropociągu Odessa – Brody – Płock, który miał umożliwić import tego surowca z Azji Środkowej, uniezależniając Polskę od importu ropy z Rosji.

W latach 2007–2009 zarówno projekt norweski, jak i południowy, nie zostały zrealizowane. Polski rząd powrócił jednak do zarzuconego wiele lat wcześniej planu budowy elektrowni atomowych w Polsce, tym razem przy pomocy Francji. Wytypowano lokalizację (Żarnowiec), ale do 2020 r. budowy nie rozpoczęto m.in. z powodów protestów społecznych.

Zabiegi o partnerskie stosunki z Rosją

Zabiegi te oznaczały demontaż zależności gospodarczych, militarnych, a także m.in. wycofanie wojsk rosyjskich z Polski we wrześniu 1993 r. Pewien problem stanowił rosyjski pomysł budowania eksterytorialnej linii kolejowej do Kaliningradu oraz wzajemne oskarżenia dotyczące przeszłości. Nierozwiązany był nadal problem uzależnienia Polski od rosyjskich surowców energetycznych (gazu i ropy naftowej), a także ujemne saldo w obrocie handlowym. W czerwcu 1992 r. zawarto z Rosją traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy.

RZdCOtcA6LX4D1

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn w garniturach, którzy ze sobą rozmawiają. Mężczyźni stoją na molo.

W latach 2005–2007 stosunki między dwoma państwami pogorszyły się wskutek planów budowy tarczy rakietowej w Polsce, a także blokady rosyjskiej na polskie towary (mięso) eksportowane do Rosji. Polska domagała się od UE wypracowania polityki wobec Rosji oraz zablokowała rozmowy na linii UE – Rosja, po konflikcie Rosji z Gruzją i jednoznacznym poparciu prezydenta RP dla tego kraju. W 2009 r., po wizytach premierów Władimira Putina i Donalda Tuska, stosunki te uległy poprawie, czego wyrazem miało być otwarcie po wielu latach drogi morskiej z Elbląga nad Bałtyk przez Cieśninę Piławską, kontrolowaną przez władze Federacji Rosyjskiej (obecnie realizowany przekop Mierzei Wiślanej jest efektem fiaska tych negocjacji). Nierozwiązane pozostały do 2010 r. kwestie współpracy gospodarczej: Polska krytykowała budowany przez Rosję i Niemcy gazociąg na dnie Bałtyku (Nord Stream), a równocześnie Polska i Rosja zawarły układ, który do lat 30. XXI w. uzależniał import gazu do Polski od dostaw rosyjskich.

Rozwój współpracy z innymi państwami byłego ZSRS

Podpisanie umów dwustronnych z sąsiadami Polski, także z nowo powstałymi państwami na granicy wschodniej, stanowiło jeden z kluczowych aspektów polskiej polityki tego okresu. Rezultatem było wzajemne uznanie granic i nadanie ochronie mniejszości narodowych zasadniczej wagi we wzajemnych stosunkach.

W początkowym okresie (od 1989 do 1991 r.) polska polityka zagraniczna opierała się na zasadzie dwutorowości – utrzymywania równoległych stosunków politycznych z Moskwą jako stolicą ZSRS i ze stolicami krajów związkowych byłego ZSRS, szczególnie z Wilnem i Kijowem, przy równoczesnym wspieraniu we wszystkich krajach tego regionu transformacji demokratycznej. W momencie rozpadu ZSRS w 1991 r. i po utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw stosunki te uległy zmianie, a dzięki ogłoszeniu w tym samym roku niepodległości przez byłe republiki ZSRS, nabrały nowego wymiaru.

Polska była pierwszym państwem, które uznało niepodległość Ukrainy. W 2004 r. przywódcy polityczni Polski (Aleksander Kwaśniewski i Lech Wałęsa) przyczynili się (obok przywódców UE i Litwy) do pokojowego zakończenia tzw. pomarańczowej rewolucji i przejęcia władzy przez Władimira Juszczenkę w wyniku demokratycznych wyborów. Jedną z zasad polskiej polityki zagranicznej wówczas była teza, że „istnienie wolnej Ukrainy jest gwarancją istnienia niepodległej Polski”. Polityka ta uległa pewnej modyfikacji przez wpisanie Ukrainy – jednocześnie z Mołdawią i Białorusią – do programu UE „Partnerstwo Wschodnie” w 2009 r.

Podpisanie w 1992 r. układu o dobrym sąsiedztwie z Białorusią, wskutek zmian politycznych i ustrojowych wprowadzanych w tym kraju od 1996 r., nie doprowadziło do trwałego uregulowania wzajemnych stosunków. Przykładem może być rozwiązanie w 2005 r. Związku Polaków na Białorusi. Pewnym wyzwaniem było też utworzenie w 1997 r. Związku Białorusi i Rosji (ZBiR) i umieszczanie na terytorium Białorusi broni dalekosiężnej. Polityka wobec tego kraju była prowadzona nie tylko w ramach wspólnej polityki UE, ale również z uwzględnieniem wzajemnych stosunków. W latach 2007–2009 Polska przywróciła swojego ambasadora w Mińsku, a nawet zaproponowała UE zniesienie sankcji dla dyplomatów Białorusi pod wpływem uwolnienia więźniów politycznych przez prezydenta Alaksandra Łukaszenkę. Polska przewidywała też włączenie Białorusi do programu UE „Partnerstwo Wschodnie” pod warunkiem realizacji reform demokratyzujących.

Przed 2010 r. najbliższe więzi łączyły Polskę z Litwą, szczególnie w okresie prezydentury Lecha Kaczyńskiego i Valdasa Adamkusa. Mimo nieuregulowania spraw mniejszości polskiej na Litwie, wspólna polityka tych państw, a także włączenie do niej Łotwy i Estonii oraz prezydenta Ukrainy, Władimira Juszczenki, doprowadziła do jednoznacznego poparcia Gruzji w jej konflikcie z Rosją i opuszczenia przez wojska rosyjskie terytorium tego kraju.

Słownik