Przeczytaj
Układy funkcjonalne mózgu
Jak działa system nagradzania w mózgu?
Układ nagrody jest zaangażowany we wszystkie zachowania organizmu związane z jego utrzymaniem się przy życiu i rozrodem, takie jak pobieranie pokarmu i wody, aktywność seksualna czy przejawianie agresji w sytuacjach zagrożenia.
Na przykład dotkliwe uczucie głodu motywuje organizm do poszukiwania niezbędnego dla jego przetrwania pożywienia, a jedzenie staje się przyjemnością – w czasie tej czynności układ nagrody jest pobudzony. Gdy łaknienie zostaje zaspokojone, ustaje stymulacja układu nagrody, a nadmierne spożycie pokarmu wywołuje złe samopoczucie, będące „karą” za zachowanie niekorzystne dla organizmu.
Układ nagrody jako część układu limbicznego mózgu jest stymulowany za pośrednictwem neuroprzekaźnikówneuroprzekaźników, czyli substancji wytwarzanych przez komórki nerwowe. Są wśród nich acetylocholina, dopaminadopamina i serotoninaserotonina oraz endorfina, nazywana „hormonem szczęścia”. W przypadku zachowania korzystnego dla organizmu, tj. zaspokajającego jego potrzebę (np. spożycie pokarmu – zaspokojenie głodu), neurony wydzielają dopaminę, która pobudza układ nagrody, co wywołuje subiektywne poczucie przyjemności.
Historia ludzkości dowodzi, że człowiek od zawsze wykazywał potrzebę ucieczki w świat iluzji, w którym panuje permanentne zadowolenie i szczęście. Środki psychoaktywne umożliwiają odczuwanie takich stanów, zmieniając na pewien czas postrzeganie rzeczywistości. Dlaczego ludziom przestaje wystarczać ich normalne funkcjonowanie i starają się na różne sposoby zmienić swoją świadomość?
Układ nagrody w procesie powstawania uzależnień
Funkcjonowanie układu nagrody niekiedy ulega zaburzeniu. Przejawia się to na różne sposoby, np. niepohamowanym apetytem lub jadłowstrętem, problemami psychoseksualnymi czy niekontrolowaną agresją. Objawem zaburzeń działania układu nagrody jest także uzależnienie.
Uzależnienie jest złożoną chorobą ośrodkowego układu nerwowego związaną z zaburzeniem funkcji układu nagrody oraz układów: emocjonalnego, poznawczego i pobudzającego. Chęć odczuwania stanu odprężenia również po ustaniu działania mechanizmu nagrody w krótkim czasie prowadzi do uzależnienia psychicznego od substancji psychoaktywnej. Równie szybko powstaje uzależnienie fizyczne. Środki uzależniające mogą modyfikować wytwarzanie neuroprzekaźników lub naśladować ich działanie; gdy są przyjmowane systematycznie przez długi czas, układ nagrody zaczyna na nie reagować jak na coś, co jest niezbędne dla organizmu.
Co się dzieje z narkotykiem w organizmie?
Osoba uzależniona od narkotykównarkotyków tak bardzo koncentruje się na ich zażywaniu, że całkowicie podporządkowuje temu swoje życie. Zdarza się, że koszty zażywania coraz większych dawek narkotyku popychają narkomana do działań niezgodnych z prawem – rozboju, kradzieży, prostytucji czy handlu narkotykami.
Jak substancje psychoaktywne działają na układ nerwowy?
Działanie każdej substancji psychoaktywnej – narkotyków, niektórych leków, alkoholu, nikotyny, kofeiny – jest inne, specyficzne są też objawy odstawienia oraz późniejsze powikłania. Związane jest to z działaniem na różne receptory, rozsiane w komórkach ciała i mózgu.
Narkotyki
Leki
Używki
Lotne rozpuszczalniki
Lotne rozpuszczalniki występują w wielu powszechnie dostępnych środkach, takich jak kleje, farby i rozpuszczalniki. Zażywane są przez inhalację. Substancje w nich zawarte, takie jak toluen, benzen, ksylen, aceton i butapren, działają stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując euforię, fantazje i omamy wzrokowe podobne do snów. Po zakończeniu inhalacji pojawiają się takie objawy jak senność, zmniejszenie aktywności ruchowej, spowolnienie i niewyraźna mowa. Regularne i długotrwałe używanie substancji wziewnych może skutkować zaburzeniami pamięci i zdolności intelektualnych czy chwiejnością emocjonalną. Może też powodować uzależnienie psychiczne.
Dopalacze
Dopalaczami nazywane są różnego rodzaju produkty zawierające substancje, które nie zostały zdelegalizowane: kannabinoidy, halucynogeny, stymulanty lub opioidy. Spożycie dopalaczy ma na celu uzyskanie efektu narkotycznego podobnego do tego, który wywołują zdelegalizowane substancje psychoaktywne. Niebezpieczeństwo zażywania dopalaczy jest jednak wielokrotnie wyższe. Większość sprzedawanych środków ma nieznany skład chemiczny lub odmienny od deklarowanego, więc w przypadku przedawkowania lub zatrucia możliwości pomocy są ograniczone.
Słownik
neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez neurony ośrodkowego układu nerwowego
jedno z jąder podstawnych mózgu, część układu nagrody człowieka; charakteryzuje się dużą gęstością receptorów dopaminergicznych
(gr. narkōtikós – oszałamiający) potoczna nazwa niektórych substancji psychoaktywnych, działających na ośrodkowy układ nerwowy
neuromediatory, neurotransmitery, przekaźniki nerwowe – substancje chemiczne wytwarzane i uwalniane przez neurony (komórki nerwowe). Służą do przekazywania informacji między neuronami lub z neuronu do narządu wykonawczego (mięśnia, gruczołu). Najlepiej poznanymi neuroprzekaźnikami są acetylocholina, glutaminian, dopamina, serotonina, noradrenalina
pole brzuszne nakrywki śródmózgowia jest ośrodkiem układu nagrody; wychodzą z niego włókna nerwowe dopaminergiczne unerwiające struktury należące do układu limbicznego
integralne białka błony komórkowej neuronu postsynaptycznego umożliwiające przeniesienie sygnału zewnątrzkomórkowego na wewnątrzkomórkowy. Nośnikiem sygnału są najczęściej neurotransmitery
neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez neurony ośrodkowego układu nerwowego
główna substancja psychoaktywna zawarta w konopiach indyjskich, z których wytwarzane są marihuana i haszysz
związki, które nie mają wartości odżywczej, a wpływają na organizm pobudzająco, np. kawa, herbata, kakao itp.