Proces powstawania map

Mapa jest graficznym przedstawieniem powierzchni Ziemi lub innego ciała niebieskiego na płaszczyźnie, w określonym zmniejszeniu.

Mapy wykorzystywane są przez ludzi od wielu tysięcy lat. Za najstarszą uważa się rysunek terenu wyryty na małej płytce piaskowca blisko 14 tys. lat temu. Rozkwit kartografii przypadał na epokę wielkich odkryć geograficznych. Przez stulecia proces tworzenia map nie był łatwym przedsięwzięciem. Z tej przyczyny „stare” mapy obarczone są często wieloma błędami oraz przekłamaniami. Postęp w dziedzinie kartografii nastąpił w połowie XIX wieku, z chwilą pojawienia się zdjęć wykonywanych z powietrza, początkowo z balonów, a następnie z samolotów. Na początku ubiegłego stulecia rozwinęła się fotogrametriafotogrametriafotogrametria. Metoda ta jest stosowana również współcześnie, a dodatkowych możliwości dostarczają obecnie zdjęcia wykonywane z satelitów i statków kosmicznych.

Przed przystąpieniem do konstruowania mapy na podstawie zdjęcia lotniczego lub satelitarnego warto poznać parametry wykonania tych obrazów. W aerofotografiiaerofotografiaaerofotografii ważnym czynnikiem jest wysokość, z jakiej wykonano zdjęcie, a także właściwości urządzeń optycznych takich jak ogniskowa obiektywu. Po ustaleniu skali opracowywanej mapy kartografowie dokonują wyboru obiektów, które powinny być na niej umieszczone. W zależności od tematyki mapy stosowane są różne formy i metody prezentacji. Pierwowzorem są mapy wykonywane w jak największych skalach. W przypadku tworzenia map małoskalowych konieczna jest redukcja szczegółów zgodnie z zasadami generalizacjigeneralizacjageneralizacji, które omówione zostały w materiale Generalizacja kartograficzna. Gotowa mapa składa się z czterech głównych grup elementów.

R1RcSGc9arzx1

Ilustracja zawiera prosty schemat prezentujący elementy mapy. Pod niebiesko-zielono-fioletowo-czerwonym łukiem znajduje się napis "elementy mapy". Nad łukiem umieszczono cztery koliste pola tekstowe w kolorach odpowiadających tym z łuku. W polach tekstowych umieszczono kolejno napisy: osnowa matematyczna, obraz kartograficzny, oznaczenia pomocnicze, dane uzupełniające. W tle schematy znajduje się jasnoszara mapka świata.

Cechy map

Głównymi cechami map, odróżniającymi je od zdjęć lotniczych czy satelitarnych, są:

• przedstawienie treści za pomocą umownych znaków,

• dobór treści, odpowiednio do przyjętej skali oraz przeznaczenia mapy (generalizacja),

• zastosowanie osnowy matematycznej (odwzorowania kartograficznegoodwzorowanie kartograficzneodwzorowania kartograficznego oraz osnowy geodezyjnejosnowa geodezyjnaosnowy geodezyjnej).

Zastosowanie powyższych zasad sprawia, że mapy charakteryzuje:

Ciekawostka

Obecnie często stosowanym rozwiązaniem jest połączenie cech zdjęć lotniczych z mapami. Takie obrazy nazywamy ortofotomapą.  Jest to obraz fotograficzny, który został przetworzony do jednolitej skali i przedstawiony w odwzorowaniu kartograficznym. Dzięki temu, że zachowują zasady kartometryczności, mogą być wykorzystywane do wykonywania na ich podstawie pomiarów.

R8pQC0itjRnMT

Dwa połączone zdjęcia. Zdjęcie lewe - lotnicze - przedstawia szeroki, widziany z daleka krajobraz, zawierający takie elementy jak lasy, jeziora i zabudowania. Zdjęcie po prawej stronie to ten sam krajobraz po korekcie geometrycznej usuwającej zniekształcenia powierzchni. Wygląda tak, jakby fotografujący znajdował się dokładnie nad fotografowaną powierzchnią.

RkVvZD9MPTCss

Na zdjęciu ujęto z lotu ptaka miasto. Widoczne są liczne, czerwone dachy budynków, ułożone w większości ciasno obok siebie, tworzące długie linie z niedużych prostokątów. W centrum zdjęcia znajduje się także duży obszar zielony. Widoczne są tu także liczne drzewa.

Plan

Mimo udoskonalenia metod konstruowania map podstawowym problemem kartografii jest fakt, że nie można rozwinąć powierzchni bryły na płaszczyźnie, nie powodując przy tym odkształceń. Wybierając mapę, warto pamiętać, że podczas przenoszenia siatki geograficznej dochodzi do zniekształceń odległości, powierzchni lub kątów. Informacja ta jest ważna dla użytkowników, którzy powinni wybierać opracowania kartograficzne zgodnie z celem, któremu mają służyć mapy. Odwzorowania kartograficzne zachowujące wiernie kąty stosowane są w nawigacji, wiernopowierzchniowe mapy pozwalają natomiast na porównywanie wielkości różnych obiektów geograficznych.

Kwestie te przestają mieć znaczenie, jeśli korzystać będziemy z planów. Takim mianem określamy mapy przedstawiające tak małe fragmenty Ziemi, że można uznać je za powierzchnię płaską, a tym samym pozbawioną deformacji wynikających z kulistości Ziemi. Drugą z zalet tego rodzaju map jest ich skala. Plany wykonywane są w dużych skalach, zazwyczaj nie mniejszych niż 1:25 000. Zastosowanie dużej skali, tj. małego stopnia zmniejszenia, powoduje, że plany są bardziej szczegółowe i dokładniejsze niż inne mapy.

Z tych względów plany służą głównie do przedstawienia obrazów wsi, miast czy dzielnic miejskich. Tę formę kartograficzną wykorzystuje się również w architekturze, urbanistyce czy planistyce jako plany zagospodarowania przestrzennego. 

REPTjG07l2LMe

Na zdjęciu widać - w ujęciu z góry - plan w trakcie przygotowywania. Wytyczono dwie prostopadłe względem siebie drogi - jedną poziomą, drugą pionową, po prawej stronie. W połowie poziomej drogi przylega do niej szary plac w kształcie odwróconej o 90 stopni litery L. Na placu tym umieszczone zostały zielone i białe prostokąty, symbolizujące układ trawników i budynków.

RLDsyMveC3QPo

Zdjęcie przedstawia starą mapę Warszawy w kolorze beżowym. W lewym górnym rogu znajduje się chmurka z napisem "Warsaw, Warszawa". Widoczne są zaznaczone liniami liczne ulice oraz oznaczone szarymi polami tereny zabudowane. W dolnej połowie mapy narysowano szeroką rzekę, a poniżej, na drugim jej brzegu, nieliczne ulice i tereny zabudowane.

R1EuiN1DXfhzf

Zdjęcie przedstawia prosty plan miasta. W centrum znajduje się pole z napisem "Rynek Wielki". Od tego miejsca poziomo i pionowo odchodzą ulice, które następnie dalej krzyżują się z innymi - wszystkie pod kątem dziewięćdziesięciu stopni. Pomarańczowym kolorem oznaczono tereny zabudowane, a zielonym - tereny zielone. Teren otoczony jest czarną linią. W górnym prawym rogu widnieje napis "Stare Miasto w Zamościu". Poniżej napisu umieszczono legendę mapy. W lewym górnym rogu znajduje się teren zarysowany na niebiesko, oznaczający wodę, a także tereny zielone wyznaczające Park Miejski. Na dole mapy poziomo, z niewielkim wygięciem, biegnie czarno-biały pasek oznaczający linię kolejową.

R1PMJt9nlIUCV

Na zdjęciu znajduje się nieduże urządzenie w metalowej, srebrnej obudowie. Większość przestrzeni urządzenia zajmuje ekran, na którym widoczna jest fragment mapy miasta z napisami w języku niemieckim. Po prawej od ekranu znajduje się przycisk włącznika. Po lewej od ekranu umieszczona jest kolumna przycisków. Widnieje tam też napis "Pocket PC".

Słownik