Przemysłem nazywamy dział gospodarki, który zajmuje się wydobyciem surowców mineralnych i dostosowywaniem ich do potrzeb ludzi, a także przetwarzaniem surowców na środki produkcji (np. maszyny, urządzenia wykorzystywane w procesie pracy) oraz środki konsumpcji (przedmioty zaspokajające bezpośrednie potrzeby ludności). Proces ten przebiega przy użyciu wyspecjalizowanych maszyn. Obok tradycyjnych gałęzi (np. przemysł włókienniczy, energetyczny, drzewny) istnieje również przemysł zaawansowanych technologii, który wymaga dużo bardziej wyspecjalizowanej kadry oraz specyficznych warunków rozwoju.

Struktura przemysłu w skali świata jest silnie zróżnicowana. W krajach wysoko rozwiniętych znaczny udział ma przemysł zaawansowanych technologii. Z kolei w krajach rozwijających się brak możliwości kapitałowych, brak wykształconej kadry i słabo rozwinięty rynek zbytu sprawiają, że produkcja nadal związana jest z górnictwem, przemysłem lekkim i spożywczym. W latach 60. XX w. tak zwane „tygrysy azjatyckie” (Singapur, Korea Południowa, Hongkong, Tajwan) stworzyły korzystne dla inwestorów warunki do zakładania przedsiębiorstw produkujących na eksport w zamian za liberalne przepisy podatkowe, niskie ceny gruntów i tanią siłę roboczą. Z czasem kraje te zaczęły odgrywać ważną rolę w produkcji elektroniki użytkowej. Osiągnęły też wysoki wzrost gospodarczy. Do nowo uprzemysłowionych krajów zalicza się Chiny, Brazylię, Indie, Argentynę oraz Meksyk. Specjalizacja światowej produkcji zależy od istniejącej bazy surowcowej i energetycznej. Im większy kraj, tym bardziej zróżnicowana jest jego struktura przemysłu.

Przemysł tradycyjny związany jest głównie z surowcami i można go podzielić na: górnictwo, hutnictwo i włókiennictwo.

• Kraje wysoko rozwinięte dążą do deglomeracji (rozpraszania) okręgów przemysłowych.

• W krajach rozwijających się występuje koncentracja przemysłów i tworzenie nowych ośrodków i okręgów przemysłowych (głównie surowcowych).

• Istnieją rządowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsiębiorczości oraz transferu technologii, aby rozwijać nowe rozwiązania technologiczne.

• Restrukturyzacja okręgów przemysłowych w krajach wysoko rozwiniętych prowadzi do zmian w strukturze gałęziowej przemysłu (zamykania hut i kopalń) oraz rozwoju technopolii; ma też znaczący wpływ na globalną gospodarkę, ponieważ dostarcza nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz materiałów i produktów innym gałęziom przemysłu, a także pozostałym sektorom gospodarki (rolnictwu i usługom).

• Kraje wysoko rozwinięte lokalizują wiele fabryk w krajach słabo rozwiniętych (dotyczy to przede wszystkim przemysłu ciężkiego).

Zakłady przemysłowe przenoszone są do krajów słabo rozwiniętych z uwagi na:

• tańszą siłę roboczą,

• ulgi podatkowe i obniżenie kosztów produkcji,

• mniej surowe przepisy dotyczące ochrony środowiska (eksport brudnych technologii).

• wysokie koszty modernizacji zakładów przemysłu ciężkiego w krajach wysoko rozwiniętych.

O lokalizacji decyduje najczęściej więcej niż jeden czynnik. Im mniejszy stopień rozwoju gospodarczego państwa, tym większe znaczenie czynników przyrodniczych. W krajach wysoko rozwiniętych rozwój przemysłu high‑tech sprawił, że wzrasta rola takich czynników jak: kwalifikacje siły roboczej, bliskość placówek naukowo‑badawczych, rozwinięta infrastruktura komunikacyjna, stan środowiska naturalnego.

Czynniki przyrodnicze

Baza surowcowa – transport surowców mineralnych, płodów rolnych, zasobów leśnych może być nieopłacalny z uwagi na ich dużą wagę, dlatego niektóre zakłady lokalizuje się w rejonie występowania i pozyskiwania surowców. Innym powodem może być utrata właściwości lub wagi surowców w trakcie transportu (np. buraków cukrowych czy trzciny cukrowej). Baza surowcowa decyduje o lokalizacji: górnictwa, hutnictwa żelaza, produkcji materiałów budowlanych i przemysłu drzewnego.

Baza energetyczna – z czynnikiem tym związane są zakłady wykorzystujące dużą ilość energii elektrycznej w procesach technologicznych. Najbardziej energochłonne zakłady to: kopalnie, huty metali nieżelaznych (np. huty aluminium), zakłady chemiczne.

Dostęp do wody – woda ma wszechstronne zastosowanie w przemyśle: jako surowiec do produkcji napojów, jako surowiec pomocniczy do mycia warzyw i owoców; służy również do chłodzenia maszyn i urządzeń oraz odprowadzania i utylizacji ścieków przemysłowych. Najbardziej wodochłonne przemysły to przemysł celulozowo‑papierniczy, włókienniczy, spożywczy, chemiczny, energetyczny i hutniczy. Zakłady tego typu lokalizowane są nad dużymi rzekami i jeziorami.

Bariery ekologiczne i jakość środowiska – pewne zakłady przemysłowe degradują środowisko, dlatego ich lokalizacja musi uwzględniać ochronę obszarów o cennych walorach przyrodniczych i antropogenicznych przed negatywnymi skutkami uprzemysłowienia (górnictwo, hutnictwo).

Czynniki techniczno‑ekonomiczne

Infrastruktura techniczna – wyposażenie obszaru w sieć komunikacyjną (drogi, linie kolejowe), sieć wodno‑kanalizacyjną, energetyczną oraz gazową.

Rynek zbytu – określa popyt na produkty przemysłowe uzależniony od: cech potencjalnych klientów, ich potrzeb, gustów, zasobności finansowej, mody i stylu życia.

Korzyści aglomeracji – związane są z korzyściami płynącymi z lokalizowania zakładów w jednym ośrodku miejskim lub w obrębie jednej aglomeracji. Wspólne korzystanie z infrastruktury technicznej, ułatwiona kooperacja między zakładami, ułatwienia w pozyskiwaniu siły roboczej czy w zaopatrywaniu w surowce i produkty, bliskość urzędów, instytucji finansowych, placówek naukowo‑badawczych – wszystko to powoduje obniżenie kosztów oraz ułatwia funkcjonowanie zakładów.

Siła robocza – istotne są jej zasoby oraz kwalifikacje. Zakłady pracochłonne (np. przemysł włókienniczy, tekstylny) lokalizuje się na obszarach zurbanizowanych. Kwalifikacje pracowników odgrywają ważną rolę w rozwoju przemysłu high‑tech.

Zaplecze naukowo‑techniczne – umożliwia unowocześnianie procesów technologicznych w zakładach przemysłowych i wdrażanie nowych technologii.

Czynniki społeczno‑polityczne

Polityka państwowa – regulacje prawne mogą być zachętą dla napływu kapitału zagranicznego lub rozwoju produkcji rodzimej poprzez: tworzenie stref ekonomicznych, stosowanie ulg podatkowych dla inwestorów, ograniczanie lub znoszenie ceł czy dofinansowanie produkcji krajowej.

Czynniki społeczne – moda, tradycje i możliwości finansowe mieszkańców generują zapotrzebowanie na pewne dobra. Na decyzje dotyczące przemysłu istotny jest wpływ organizacji społecznych (w tym ekologicznych), a także związków zawodowych (np. protesty przeciwko budowie elektrowni jądrowej w Żarnowcu).

Czynniki strategiczne – obecnie tracą na znaczeniu; dotyczą np. zakładów zbrojeniowych, elektrowni jądrowych.

Na lokalizację przemysłu zaawansowanych technologii mają wpływ:

• wysoko wykwalifikowana kadra niezbędna zarówno na etapie produkcji, jak i sprzedaży oraz obsługi klienta,

• sąsiedztwo uczelni i instytutów naukowo‑badawczych, które pracują nad nowymi rozwiązaniami technologicznymi i kształcą nową kadrę,

• doskonale rozwinięta infrastruktura transportowa (zwłaszcza lotniska i drogi) i związana z nią dostępność komunikacyjna,

• wysoki stopień czystości środowiska naturalnego (czysta woda i powietrze wymagane są w produkcji np. czystego krzemu czy półprzewodników),

• duże zasoby finansowe na badania innowacyjne, wdrażanie etapów produkcji, modernizację procesu produkcji, reklamę oraz uwzględnienie tzw. kapitału ryzyka,

• atrakcyjny krajobraz zachęcający pracowników do spędzania wielu godzin w pracy i wpływający na efektywność pracy umysłowej.

W procesach produkcyjnych przemysłu high‑tech powszechna jest komputeryzacja i automatyzacja. Przemysł high‑tech obejmuje przede wszystkim przemysł:

• elektroniczny – produkcja sprzętu RTV i AGD, komputerów, układów scalonych, procesorów,

• środków transportu – produkcja samochodów, statków, samolotów, śmigłowców oraz statków kosmicznych,

• precyzyjny – produkcja sprzętu medycznego, urządzeń mierniczych, sprzętu optycznego,

• farmaceutyczny – produkcja leków i biotechnologiibiotechnologiabiotechnologii.

Przemysł zaawansowanych technologii jest kapitałochłonny: wymaga kosztownych badań naukowych i marketingowych. Jednocześnie zużywa małe ilości surowców, oferuje wysoką jakość nowoczesnych produktów i przynosi szybsze zyski niż tradycyjny przemysł. Zakłady podlegają ciągłemu unowocześnianiu w celu sprostania konkurencji i potrzebom rynku, zatrudniając w tym celu wysoko wykwalifikowaną kadrę specjalistów. Pomiędzy wieloma zakładami ma miejsce szeroka kooperacja. Małej lub średniej wielkości przedsiębiorstwa zatrudniają z reguły kilkadziesiąt osób i pracują najczęściej dla uznanego na rynku producenta. Mogą też być własnością międzynarodowych koncernów (np. Microsoft, Samsung, Siemens, Toshiba). Ponadto można wyróżnić takie cechy, jak technicznie trudne i skomplikowane procesy produkcji, stałe unowocześnianie produkcji, krótki cykl żywotności produktu oraz znaczny udział kadry naukowej i inżynieryjno‑technicznej w zatrudnieniu.

Fazy produkcji w przemyśle zaawansowanych technologii:

• faza innowacji – opracowywanie nowych produktów i ich testowanie. Ważnym elementem tej fazy jest zaplecze naukowe, prowadzenie badań, posiadanie odpowiedniego kapitału, dobrze wykwalifikowana siła robocza, otoczenie firm o podobnej formie działalności oraz walory środowiskowe i krajobrazowe;

• faza produkcji masowej – głównym czynnikiem są ograniczone koszty pracy, z uwagi na które zakłady zajmujące się montażem produktów high‑tech przenoszone są do krajów, gdzie siła robocza jest tania. Państwa stosują rozmaite ulgi podatkowe, zachęcając inwestorów do ulokowania kapitału na danym obszarze.

Krótki cykl żywotności produktu

Cykl życia produktu to przedział czasowy, w którym produkt jest dostępny na rynku. Krótki cykl życia produktu składa się z czterech elementów, są to:

1. wprowadzenie produktu na rynek,

2. maksymalizacja sprzedaży,

3. nasycenie rynku,

4. zmniejszenie poziomu sprzedaży produktu.

Unia Europejska pod względem przemysłu zaawansowanych technologii przegrywa w rankingach z Azją Środkowo‑Wschodnią oraz USA. Głównymi gałęziami przemysłu na terenie UE są przemysł:

• motoryzacyjny – głównie firmy pochodzące z Niemiec (Volkswagen, Daimler AG, BMW), Holandii (Fiat Chrysler), Francji (Peugeot, Renault) oraz Szwecji (Volvo),

• elektrotechniczny i elektroniczny (Nokia, Bosh, Philips, Siemens, Ericsson, Alcatel),

• chemiczny – głównie farmaceutyki i biotechnologie (firmy Bayer, Sanofi‑Aventis, GlaxoSmithKline i AstraZeneca),

• lotniczy – Airbus z Holandii.

RjKP6cLyiXkrG

Na ilustracji wypisano nazwy dziesięciu największych firm w rankingu innowacyjności na świecie. Są to od miejsc pierwszego: Apple, Alphabet, Amazon, Microsoft, Samsung, Huawei, Alibaba, IBM, Sony, Facebook.

Słownik