Kapitał społeczny i zaufanie

Pojęcie kapitału społecznegokapitał społecznykapitału społecznego jest powszechnie używane w socjologii i innych naukach społecznych. Jak wiele innych, jest to pojęcie wieloznaczne. Zanim zaczęto się nim posługiwać na gruncie nauk społecznych, socjologowie szukali odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki powodują, że ludzie współpracują ze sobą, i jaki rodzaj współdziałania podtrzymuje istniejący ład społeczny. Teoretycy kapitału społecznego widzieli ten problem inaczej. Interesowało ich to, w jaki sposób jednostki i grupy społeczne, konstruując sieć powiązań z innymi aktorami społecznymi, pomnażają swoje zasoby pozwalające im zająć określone miejsce w strukturach społecznych, politycznych i ekonomicznych społeczeństwa. Poza tym wspólnym podejściem do problemu wiele ich różniło w zakresie samego definiowania kapitału. Dla jednych jest to dobro indywidualne (prywatne), dla innych społeczne (publiczne).

Kapitał społeczny: mój czy nasz, dobry czy zły?

R3J96oKQ5JTa61

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę w garniturze. Siedzi on na tle ściany na której znajdują się dwa obrazy, spogląda do przodu.

Swoistej odpowiedzi udzielił Pierre Bourdieu. Jego zdaniem jednostki różnią się od siebie habitusamihabitushabitusami determinowanymi warunkami ich społecznej egzystencji. Habitusy to wykształcone przekonania, dyspozycje trwale organizujące praktykę społeczną jednostek (efekt uspołecznienia jednostek). Sytuacje społeczne, w jakich znajduje się podmiot, są rodzajem gry toczonej między uczestnikami życia społecznego w polu. PolepolePole jest rozumiane jako sieć obiektywnych relacji między pozycjami. Przedmiotem rywalizacji jest miejsce w strukturze tak zdefiniowanego pola, możliwość włączania lub wykluczania z pola podmiotów i ustalanie reguł gry toczonej w polu. Przykładem może być pole muzyki popowej tworzone przez kompozytorów, wykonawców, krytyków muzycznych oraz producentów i nadawców. W tak rozumianym polu ustalana jest pozycja twórców, wykonawców i innych uczestników. Wypracowywane są kryteria oceny artystycznych wytworów. Rywalizacja między podmiotami jest możliwa dzięki posiadanym przez nie zasobom, które w toku gry mogą być uruchamiane jako kapitały. Przez kapitał społeczny Bourdieu rozumiał:

Kapitał społeczny definiuje zatem zasoby indywidualne, ale są one powiązane z innymi zasobami. Biorą udział zaspokajaniu potrzeb jednostek, ale ten proces ma charakter społeczny: jednostki konfrontują się w nim ze sobą nawzajem.

R17Flb7I3jbCi1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w starszym wieku. Siedzi on przy stole podpierając głowę dłonią. Ubrany jest w koszulę i krawat. Ma pogodną, zamyśloną twarz, duże oczy, duże brwi, łysinę. Mężczyzna spogląda do przodu.

Najbardziej znanej odpowiedzi udzielił na to pytanie Robert Putnam, rozwijając koncepcję Jamesa Samuela Colemana. Coleman twierdził, że jednostki nie mają wpływu na wielkość i jakość kapitału społecznego. Nie jest on bowiem dobrem prywatnym, jak u Bourdieu, a dobrem publicznym, które może być wykorzystane, spożytkowane przez jednostkę w jej aktywności w różnych wymiarach życia społecznego. Formami kapitału społecznego są: zobowiązania; oczekiwania; potencjał informacyjny; normy i sankcje.

Najpełniej formy te ujawniają się w strukturach społecznych o gęstej sieci relacji między uczestnikami (np. w rodzinie, społeczności lokalnej o wspólnotowym charakterze). Jeśli grupy podzielają wspólny system wartości, norm i reguł działania, a od ich przestrzegania zależy status grupy we wspólnocie, to tym bardziej skłonne są do kooperacji, wspólnego działania z innymi grupami funkcjonującymi w tej wspólnocie.

ROAWaXuFaoDG81

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku w czasie wykładu. Mężczyzna stoi koło katedry, przed nim znajdują się rzędy krzeseł dla studentów. W drugim rzędzie siedzi studentka zwrócona twarzą do przodu do wykładowcy.

Putnam twierdził, że kapitał społeczny jest wytworem wspólnoty politycznej. Tworzący ją obywatele, którzy wyróżniają się cnotami takimi jak: solidarność, zaufanie, tolerancja, poszanowanie dobra wspólnego, dzięki zaangażowaniu potrafią formułować i osiągać wspólne cele. Zdaniem Putnama możliwe i konieczne jest uzgadnianie indywidualnych interesów z celami wspólnoty politycznej. Dzięki temu cele indywidualne nie stoją w sprzeczności z dobrem ogółu. Podstawowymi składowymi kapitału społecznego są zaufanie i normy wzajemności.

Kapitał społeczny: dwa komponenty i trzy typy

Niezależnie od konkretnych podejść teoretycznych można wyróżnić dwa główne komponenty kapitału społecznego.

Na podstawie koncepcji Roberta Putnama (uzupełnionej przez Michaela Woolcocka) można wyróżnić trzy typy kapitału społecznego:

Pomiar kapitału społecznego

Kapitałem społecznym interesują się obecnie zarówno naukowcy, jak i praktycy. Wszystkie jego koncepcje odwołują się do wspólnych korzeni teoretycznych wypracowanych przez socjologów, ale nie ma jednego standardu pomiarowego. Sposób rozumienia kapitału społecznego ujawnia się w tym, jak badacze i instytucje mierzą jego poziom w społeczeństwie.

Sposoby są zróżnicowane: od prostych (bazujących na kilku pytaniach) do bardzo złożonych (kilkadziesiąt pytań i skomplikowana statystyka).

LICZBA OSÓB: …

1. Zdecydowanie można ufać innym ludziom.

2. Raczej można ufać innym ludziom.

3. W kontaktach z ludźmi należy zachować ostrożność.

4. Raczej nie można ufać innym ludziom.

5. Zdecydowanie nie można ufać innym ludziom.

Słownik