Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

System wyborczy

System wyborczysystem wyborczySystem wyborczy to szczegółowe zasady proceduralne określające sposób przygotowania i przeprowadzenia wyborów, ustalenia wyników oraz podziału mandatów. Ogół kwestii związanych z przeprowadzeniem wyborów regulowany jest przez ordynacje wyborcze (w formie ustawy). Systemy wyborcze wpływają bezpośrednio na skład ciał przedstawicielskich i na kształt systemów partyjnych.

Wielkość okręgów wyborczych jest określona przez liczbę mandatów możliwych do uzyskania z danego okręgu. Okręgi mogą być jednomandatowe, dwumandatowe i wielomandatowe; w niektórych krajach jeden okręg wyborczy obejmuje terytorium całego kraju (np. Niderlandy, Izrael). Im więcej jest mandatów do obsadzenia z danego obszaru, tym większe szanse na ich uzyskanie będą miały partie średnie i małe (w systemie proporcjonalnym).

Kształt okręgu wyborczego wyznaczony jest przez jego granice, które często pokrywają się z podziałem administracyjnym kraju. Na kształt okręgów mają więc wpływ wielkość obszaru, liczebność i przekonania polityczne mieszkańców. Zmiany granic okręgów wyborczych mogą wpływać na wyniki wyborów. Kształt okręgu ma istotne znaczenie, zwłaszcza jeśli na jakimś obszarze występuje koncentracja elektoratu jednego ugrupowania politycznego. Dlatego przebieg granic okręgów może stać się przedmiotem politycznej dyskusji i manipulacji. Szczególnie ważna jest kwestia kształtu w jednomandatowych wyborach większościowych.

Z wielkością i kształtem okręgu wyborczego związany jest „koszt” uzyskania mandatu. „Kosztem” nazywamy liczbę głosów potrzebnych do zdobycia mandatu. Oblicza się go, biorąc pod uwagę liczbę oddanych głosów ważnych, liczbę mandatów przypadających na dany okręg i liczbę partii (kandydatów) uczestniczących w wyborach. Przeciętny „koszt” uzyskania mandatu obniża się wraz ze wzrostem wielkości okręgu (zwiększa się wówczas liczba mandatów) i/lub gdy startuje więcej kandydatów. Rośnie natomiast w sytuacji, gdy zostało oddanych więcej ważnych głosów.

Formuła wyborcza, kształt, wielkość okręgów wyborczych, „koszt” miejsca w parlamencie, uprawnienia wyborcy są ważne w każdym systemie wyborczym – większościowym i proporcjonalnym. Natomiast progi wyborczepróg wyborczyprogi wyborcze i matematyczny wzór na obliczenie mandatów występują tyko w systemach wyborczych proporcjonalnych i mieszanych.

Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania zależą od przyjętej struktury głosowania. Można wyróżnić następujące sposoby głosowania:

• głosowanie kategoryczne – wyborca wskazuje kandydata lub kandydatów jednej partii, na którą oddaje głos;

• głosowanie porządkujące – wyborca ma możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście według swoich preferencji politycznych.

Uprawnienia przyznane wyborcom wpływają na kształt relacji między nimi a kandydatami czy partiami. Tam, gdzie obowiązuje zasada głosowania kategorycznego, istnieje większa zależność polityki i programu działania partii od jej elektoratu. Wyborcy w większym stopniu modyfikują działania polityków i ich ugrupowań. Rodzaj uprawnień przyznanych wyborcom ma większy wpływ na strategie działania partii niż na kształt sytemu partyjnego.

Progi wyborcze (klauzule zaporowe) są stosowane w systemach wyborczych proporcjonalnych i mieszanych. Wprowadzają one ograniczenia w przydziale mandatów. Aby uczestniczyć w podziale mandatów, partia musi osiągnąć poparcie wyborców na określonym poziomie. Progi wyborcze stosowane są w celu powstrzymania procesu rozdrobnienia politycznego parlamentu. Klauzula zaporowa obowiązuje w większości krajów Europy, gdzie funkcjonuje proporcjonalna formuła wyborcza, ale nie jest stosowana w żadnym kraju Ameryki. Progi wyborcze zwykle kształtują się na poziomie 3–5 proc., choć są kraje, gdzie wynosi on 10 proc. (np. Liechtenstein, Turcja). W niektórych krajach występują zróżnicowane progi wyborcze: inne dla komitetów wyborczych partii i wyższe dla koalicji wyborczej. W Polsce 8‑proc. próg wyborczy dla koalicji nie zależy od jej wielkości, ale np. na Cyprze, w Czechach czy w Rumunii zwiększa się w miarę wzrostu liczby partii tworzących koalicję.

Formuła wyborcza jest podstawowym kryterium przy klasyfikowaniu systemów wyborczych. Określa ona metodę (regułę) przeliczenia siły poparcia uzyskanego w wyborach przez komitety wyborcze na mandaty uzyskane za pomocą systemu wyborczego. Wyróżnia się wiele wariantów systemów wyborczych. Zastosowanie określonego typu systemu wyborczego ma bezpośredni wpływ na podział mandatów między partiami, oddziałuje też na politykę wyborczą przez nie prowadzoną. Także zachowania wyborców kształtowane są przez określone systemy wyborcze.

Wybór określonego systemu wyborczego przez dane państwo nie zawsze ma charakter świadomy i celowy. Zwykle jest wynikiem uwarunkowań historycznych i społecznych, tradycji politycznej czy spuścizny po systemach politycznych w krajach pokolonialnych.

Na podstawie stosowanej formuły wyborczej wyróżniamy następujące typy systemów – formuł wyborczych: większościowe, proporcjonalne i mieszane.

Słownik