Przeczytaj
Matka chrzestna Polaków
Autorzy średniowiecznych kronik wielką rolę w podjęciu przez Mieszka I decyzji o przyjęciu chrztu przypisują jego czeskiej żonie, Dobrawie. Była ona księżniczką czeską, córką Bolesława I Srogiego z dynastii Przemyślidów. W 964 r. Mieszko I zawarł sojusz z ojcem panny, a potwierdzeniem tego sojuszu miało być małżeństwo władcy PolanPolan z Dobrawą. To pod jej wpływem Mieszko miał odejść od pogaństwa i rozpocząć proces chrystianizacjichrystianizacji swego kraju. Według powstałej w latach 1012–1018 niemieckiej kroniki Thietmara z Merseburga:
Owa wyznawczyni Chrystusa, widząc swego małżonka pogrążonego w wielorakich błędach pogaństwa, zastanawiała się usilnie nad tym, w jaki sposób mogłaby go pozyskać dla swojej wiary. Starała się go zjednać na wszelkie sposoby, nie dla zaspokojenia trzech żądz tego zepsutego świata, lecz dla korzyści wynikających z owej chwalebnej i przez wszystkich wiernych pożądanej nagrody w życiu przyszłym. Umyślnie postępowała ona przez jakiś czas zdrożnie, aby później móc długo działać dobrze. Kiedy mianowicie po zawarciu wspomnianego małżeństwa nadszedł okres wielkiego postu i Dobrawa starała się złożyć Bogu dobrowolną ofiarę przez wstrzymywanie się od jedzenia mięsa i umartwianie swego ciała, jej małżonek namawiał ją słodkimi obietnicami do złamania postanowienia. Ona zaś zgodziła się na to w tym celu, by z kolei móc tym łatwiej zyskać u niego posłuch w innych sprawach. Jedni twierdzą, iż jadła ona mięso w okresie jednego wielkiego postu, inni zaś, że w trzech takich okresach. Dowiedziałeś się przed chwilą, czytelniku, o jej przewinie, zważ teraz, jaki owoc wydała jej zbożna intencja. Pracowała więc nad nawróceniem swego małżonka i wysłuchał jej miłościwy Stwórca. Jego nieskończona łaska sprawiła, iż ten, który Go tak srogo prześladował, pokajał się i pozbył na ustawiczne namowy swej ukochanej małżonki jadu przyrodzonego pogaństwa, chrztem świętym zmywając plamę grzechu pierworodnego.
Indeks dolny Określ, w jaki sposób niemiecki biskup ocenia przybyłą z Czech władczynię. Indeks dolny koniecOkreśl, w jaki sposób niemiecki biskup ocenia przybyłą z Czech władczynię.
Cytat za: T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 1, Rzeszów 1997, s. 89.
We współczesnej historiografii podważa się rolę Dobrawy w nakłonieniu męża do przyjęcia chrześcijaństwa, zwracając uwagę, że jej rola nie była jednak tak istotna, jak twierdzili średniowieczni kronikarze.
Przyjaciel władców chrześcijańskich
Przyjęcie chrztu i chrystianizacja kraju były decyzjami o charakterze politycznym. Od początku lat 60. Mieszko prowadził wojny ze znajdującymi się pomiędzy dolną Odrą a Łabą pogańskimi WieletamiWieletami.
Obszar zasiedlony przez plemiona wieleckie był terenem ekspansji ze strony Cesarstwa NiemieckiegoCesarstwa Niemieckiego. W połowie X w. do rywalizacji na terytorium północno‑wschodniego Połabia włączyli się władcy Polan. Wieleci organizowali najazdy na terytorium państwa Polan, a w 963 r. wspierani przez saskiego banitębanitę, margrabiego Wichmana, zadali poważną klęskę Polanom. Arabski kupiec, Ibrahim ibn Jakub podróżujący w tym okresie po ziemiach Słowian napisał, że plemiona te stanowiły główną troskę „króla Północy” (prawdopodobnie mianem tym obdarzono Mieszka). Związek wspierany był dodatkowo przez chrześcijańskiego władcę Czech, Bolesława I Srogiego (?–972). Sojusz ten był czeską odpowiedzią na wzrastające ambicje terytorialne państwa Polan na obszarze Śląska i państwa Wiślan. Oba obszary w latach 60. X w. znajdowały się pod wpływami sąsiadów z południa. Około roku 965 Mieszko zawarł sojusz z księciem czeskim. Przybycie córki czeskiego księcia, Dobrawy, do Gniezna i jej małżeństwo z Mieszkiem przypieczętowały to przymierze.
W tym samym mniej więcej czasie Mieszko zawarł także sojusz z cesarzem Ottonem. Za cenę trybututrybutu z części posiadanych ziem Mieszko został uznany za „przyjaciela cesarza”. Konsekwencją (lub jednym z warunków) nawiązania sojuszy z chrześcijańskimi władcami – księciem czeskim Bolesławem i cesarzem Ottonem I – był chrzest Mieszka.
Zagrożenie z zachodu
Decyzja o przyjęciu chrztu przez Mieszka była także podyktowana obawą przed przymusową chrystianizacją ze strony Rzeszy NiemieckiejRzeszy Niemieckiej. Polityka ekspansji na tereny słowiańskie od początku była połączona z ideą szerzenia chrześcijaństwa. W 961 r. podjęto starania o utworzenie w Magdeburgu arcybiskupstwa. Jego celem było m.in. prowadzenie działalności misyjnej wśród pogańskich Słowian.
Dwa lata później, w 963 r., część Łużyc została podbita i włączona w całości w granice państwa niemieckiego. Pogańskie państwo Polan zaczęło bezpośrednio graniczyć z cesarstwem.
Jak pisał XIX‑wieczny historyk:
Dzieje Polski w zarysieMieszko, wyższy rozumem politycznym nad całe otoczenie, poznał, że z potęgą niemiecką bojem nie może się mierzyć. Znalazł środek, za pomocą którego […] od przewagi niemieckiej się zabezpieczył […]. Przyjęcie chrześcijaństwa wytrącało Niemcom pozór apostolstwa, pod jakim prowadzili ze Słowianami morderczą walkę […]. Przyjmując naukę, uznawał Mieszko podług ówczesnych pojęć cesarza za głowę całego chrześcijaństwa, ale państwa swego do Rzeszy nie wcielał.
Źródło: Michał Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1879, wyd. 4, Warszawa 1927.
Gdy Mieszko przyjmował chrzest, państwo niemieckie zajęte było ekspansją na tereny zasiedlone przez Słowian połabskichSłowian połabskich. Ewentualny zaś podbój państwa gnieźnieńskiego nie stanowił w czasach, gdy Mieszko zdecydował się na chrystianizację swojego kraju, priorytetu w polityce cesarstwa.
W rodzinie chrześcijańskiej
Kolejnym czynnikiem, który mógł motywować Mieszka I do przyjęcia chrztu, była chęć dołączenia do chrześcijańskiej Europy. Jako chrześcijański władca książę byłby traktowany na równi z innymi panującymi w Europie, mógł zawierać z nimi układy, wchodzić w związki pokrewieństwa i zwracać się z prośbą o pomoc. Wraz z chrześcijaństwem na ziemie polskie napłynęli duchowni, przynosząc ze sobą nowe wzorce organizacyjne i kulturowe z Zachodniej Europy (np. wzorce prowadzenia kancelarii, nowy styl budownictwa). Państwo zostało przyjęte do rodziny chrześcijańskiej, a pozycja jego władcy względem innych państw – w szczególności cesarstwa – uległa wzmocnieniu.
Poprzez przyjęcie chrztu Mieszko I dążył również do wzmocnienia swojej władzy. Inna była pozycja władcy chrześcijańskiego w porównaniu z pogańskim księciem. Odtąd Mieszko był władcą z namaszczenia boskiego. Wprowadzenie jednej religii sprzyjało zespoleniu podbitych przez państwo Polan ziem, których mieszkańcy wyznawali dotychczas różne kulty pogańskie. Z tych względów chrystianizacja groziła jednak wybuchem buntów wewnętrznych. Poddani Mieszka I nie byli przygotowani na przyjęcie nowej religii, nie znali jej i obawiali się konsekwencji tego. Dlatego proces przyjmowania nowej wiary był powolny i w początkowym okresie objął on wyłącznie elity władzy. Musiało upłynąć dużo czasu, zanim społeczeństwo można było uznać za schrystianizowane.
Słownik
(z łac. bannitio – banicja, od bannire – skazać na wygnanie) osoba, która dopuściła się jakiegoś wykroczenia, skazana na banicję – wygnanie z ojczyzny
jednostka administracji kościelnej na obszarach, gdzie jeszcze nie powstała formalna struktura kościelna
proces usuwania religii pogańskich i wprowadzania na ich miejsce chrześcijaństwa
(z łac. epitaphium – oracja pogrzebowa, od gr. epi‑taphios – nad grobem, na kamieniu nagrobnym) napis lub przedstawienie figuratywne umieszczone na kamieniu nagrobnym, upamiętniające zmarłego
wczesnośredniowieczna osada obronna, otoczona wałem i fosą, wewnątrz której znajdowały się domostwa, obiekty o charakterze administracyjnym (dwór władcy) oraz sakralnym
(niem. Pfalz) umocnione dwory królewskie, określenie używane w odniesieniu do siedzib władców w okresie wczesnośredniowiecznym
nazwa jednego z plemion słowiańskich zamieszkującego tereny dzisiejszej Wielkopolski, okolice Gniezna i Poznania, które dało początek państwu polskiemu
(z łac. rotundus – okrągły) budowla na planie centralnym (wzniesiona na planie koła), składająca się z jednego pomieszczenia nakrytego kopułą
nazwa odnosząca sie do średniowiecznego Królestwa Niemieckiego, stanowiącego związek kilkuset księstw, biskupstw, opactw, miast, hrabstw, mających szeroką autonomią i uznających zwierzchnictwo elekcyjnego króla niemieckiego
jedna z grup Słowian z odłamu zachodniego zamieszkująca od ok. VI w. tereny między Morzem Bałtyckim, Łabą, Hawelą i Odrą; do nich należeli m.in. Wieleci, Serbowie i Obodrzyci
(Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego) państwo od 962 r. (koronacji Ottona I) stanowiące kontynuację cesarstwa zachodniorzymskiego, którego rdzeniem było Królestwo Niemieckie
(z łac. tributum – podatek, danina) świadczenie pieniężne wypłacane przez poddanych monarsze lub przez słabszego i podporządkowanego władcę silniejszemu
plemiona z większej grupy Słowian połabskich, zamieszkujących mniej więcej od VIII w. tereny nad dolną Odrą i Łabą, podbici i schrystianizowani w XII w.
Słowa kluczowe
chrzest, Mieszko I, chrystianizacja, biskupstwo w Gnieźnie, Polska pierwszych Piastów
Bibliografia
T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, Rzeszów 1997.
M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1927.
G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989.
Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.
Kosmasa kronika Czechów, tłum. M. Wojciechowska, Warszawa 1968.