Odrodzenie – czas społecznych reformatorów

Renesansowa Europa to nie tylko miejsce powstania i rozkwitu takich prądów i koncepcji filozoficznych, jak humanizmhumanizmhumanizm, antropocentryzmantropocentryzmantropocentryzm czy irenizmirenizmirenizm, ale także arena wzmożonych dyskusji na temat tego, w jaki sposób powinny funkcjonować państwa, jak skutecznie uprawiać politykę. Odrodzenie to czas reformatorów, bojowników o społeczne i polityczne zmiany, takich jak Niccolò Machiavelli czy Thomas More. W renesansowej Polsce do grona wybitnych myślicieli politycznych, obok Jana Kochanowskiego, należy zaliczyć Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

R1BTFamm3rE4U1

Obraz przedstawia twarz starszego mężczyzny. Mężczyzna ma lekko uniesioną głowę i patrzy przed siebie. Ma wystające spod czapki siwe włosy oraz długą siwą brodę z wąsem.

Urodzony ok. 1503 roku w Wolborzu Andrzej Frycz Modrzewski to renesansowy poeta doctuspoeta doctuspoeta doctus. Po ukończeniu studiów na Akademii Krakowskiej przyjął święcenia kapłańskie i pracował w kancelariach biskupich, m.in. u prymasa Jana Łaskiego.

Na polecenie Łaskiego Frycz Modrzewski wyjechał do Wittenbergi, gdzie zetknął się m.in. z Marcinem LutremMarcin Luter Marcinem Lutrem i głoszoną przez niego ideą reformacjireformacjareformacji. W swoich podróżach dotarł do Szwajcarii i Francji. Po powrocie do kraju osiadł w Krakowie na dworze Łaskich. Związał się wówczas z grupą humanistów protestantów, zwolenników idei reformacji. W organizowanych regularnie spotkaniach poza pisarzem uczestniczyli m.in. Mikołaj Rej i publicysta Stanisław Orzechowski.

Frycz tworzył wyłącznie po łacinie. Interesowały go tematy aktualne. Debiutował broszurą Łaski, czyli o karze za mężobójstwo (łac. Lacius, sive de poena homicidii). Protestował w niej przeciw rażącej niesprawiedliwości związanej z obowiązującą w Polsce od końca XV wieku ustawą, według której osoba niebędąca szlachcicem za zabicie szlachcica ponosiła karę śmierci, natomiast szlachcic za zabicie nieszlachcica płacił 120 grzywien i odbywał karę więzienia przez rok i sześć tygodni. Kampania publicystyczna Frycza w sprawie kary za zabójstwo ostatecznie zakończyła się niepowodzeniem – ustawa nie została zniesiona. Wierny renesansowym ideom - postulował wysłanie na sobór trydencki delegatów świeckich obok duchownych. Chciał, aby sobór rozstrzygał spory religijno‑dogmatyczne w atmosferze swobodnej dysputy przedstawicieli wszystkich wyznań.

R12VmmoprR3xN1

Zdjęcie przedstawia kartę z książki z nadrukowanym tekstem po łacinie.

W 1551 roku w Krakowie ukazało się dzieło życia Frycza - O poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć; które wywołało w kraju głośną dyskusję. Wbrew tytułowi zawierało tylko trzy księgi: O obyczajach, O prawach i O wojnie. Pozostałą część, czyli dwie księgi: O Kościele i O szkole, władze kościelne objęły cenzurą, a sam autor zyskał miano heretykaheretykheretyka. Zarzucano mu przede wszystkim sympatyzowanie z reformatorskim nurtem arianarianiearian oraz bezpodstawną krytykę Kościoła katolickiego. Prześladowany przez władze kościelne, Frycz schronił się na dworze Jana Tarnowskiego. Dopiero list żelaznylist żelaznylist żelazny Zygmunta Augusta zapewnił pisarzowi nietykalność. Całość rozważań Frycza została wydana w 1554 roku w Bazylei. Na język polski przetłumaczył je Cyprian Bazylik i wydał, bez księgi O Kościele, w 1577 roku pod obowiązującym do dziś tytułem – O poprawie Rzeczypospolitej. Papież Paweł IV wpisał dzieło, jako niewygodne dla Kościoła, na Indeks ksiąg zakazanych. Według badaczy renesansu:

Traktat O poprawie Rzeczypospolitej jest zaliczany do pism emendacyjnychemendacyjnychemendacyjnych, których zasadniczym celem była analiza aktualnej sytuacji, a następnie wytyczenie możliwej drogi naprawy. Choć koncepcje Frycza w przeważającej części zostały odrzucone, a reformy Rzeczypospolitej poszły w zupełnie innym kierunku, pisarz ten pozostaje jednym z najbardziej światłych bojowników o reformy ustrojowe w państwie.

Słownik