W drugim dziesięcioleciu XX‑wieku niepodległa Polska boryka się nie tylko z ogromnym kryzysem ekonomicznym, którego wynikiem jest masowe bezrobocie. Zmienia się także układ sił na świecie. W wielu punktach globu wybuchają wojny oraz krwawo tłumione zamieszki społeczne. Europa obserwuje narodziny oraz ekspansję faszyzmu najpierw we Włoszech, następnie w Niemczech. Wzmaga się militaryzacjamilitaryzacja militaryzacja, równolegle narasta protest społeczny mas. Kiedy bezrobotni głodują, producenci żywności każą palić zboże, aby nie dopuścić do obniżki jego cen.

W Polsce od 1926 roku władzę sprawuje tzw. sanacjasanacja sanacja, dawni żołnierze LegionówLegiony PolskieLegionów, bliscy współpracownicy Józefa Piłsudskiego. Niestabilna gospodarka jest szczególnie narażona na wstrząsy związane z kryzysem oraz konflikty polityczne. Jak zauważa Hanna KirchnerHanna KirchnerHanna Kirchner:

R90AHO0BMdrnH

Zdjęcie przedstawia kobietę z trojgiem dzieci. Znajdują się oni na podwórku w pobliżu kamienicy. Wokół nich widać różne sprzęty domowe, rupiecie.

Popularne w tym czasie powieści społeczne stanowią przede wszystkim wyraz zaniepokojenia kondycją zagrożonych materialnie, zaniedbanych środowisk, miernikiem relacji jednostka – społeczeństwo. Etos życia prywatnego w tego typu utworach często ustępuje miejsca analizie struktury socjalnej społeczeństwa, narastających w nim problemów.

Zofia Nałkowska, jedna z czołowych postaci ówczesnej sceny literackiej, w swoich tekstach nawołuje literatów do patosupatospatosu autentyczności, który ma się przejawiać w dogłębnej obserwacji oraz bezstronnym przedstawianiu ludzkich losów.

Pisarka dorastała i kształtowała swój system wartości w kręgu radykalnej inteligencji warszawskiej, zwolenników i uczestników rewolucji 1905 rokurewolucja 1905rewolucji 1905 roku. Jednym z najbardziej charakterystycznych rysów swej twórczości uczyniła umiejętność łączenia czujnej, doraźnej reakcji na wstrząsy historii i życia społecznego z potrzebą widzenia ich w szerszym kręgu pytań egzystencjalnych o wieczne sprawy pojedynczego „ja” i jego związki z  „innymi”.

Nałkowska przez kilka lat współpracowała z podejmującym problematykę społeczną Zespołem Literackim „Przedmieście”„Przedmieście”„Przedmieście”. Prozaicy wchodzący w skład tego ugrupowania wyznawali kult faktu, manifestowali swoje zaangażowanie w sprawy „szarego człowieka”. Opisywali dzień powszedni środowisk robotniczych, ich nieefektywną i źle opłacaną pracę, niewielkie szanse na awans społeczny. Prezentowali przedstawicieli różnych zawodów – szoferów, praczki, złodziei, górników czy hutników. Wchodzili do biednych, przepełnionych izb zamieszkiwanych przez robotnicze rodziny. Nie stronili od tematów tabu – podawali informacje o pokątnych aborcjach, wykorzystywaniu robotników przez zwierzchników, fatalnych warunkach sanitarnych, niedostępności wykształcenia dla ludzi pochodzących ze środowisk marginalizowanych. Pokazywali człowieka uzależnionego od momentu historycznego, uwarunkowań społecznych. Choć Nałkowska ostatecznie opowiedziała się przeciwko obranej przez ugrupowanie poetyce dokumentu opisowego, uniemożliwiającego wniknięcie w dramat jednostki, współpraca z „Przedmieściem” stała się dla niej istotnym doświadczeniem na drodze do Granicy, uznawanej za najdojrzalszą diagnozę ideowo‑społeczną dwudziestolecia międzywojennego. Prace nad tą powieścią trwały prawie pięć lat (1931–1935).

Jak zauważa Hanna Kirchner:

Prosta, jakby wyjęta z brukowej prasyprasa brukowabrukowej prasy opowieść o przyczynach tragicznego końca „krótkiej i pięknej kariery Zenona Ziembiewicza”Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹ staje się dla Nałkowskiej punktem wyjścia do stworzenia syntetycznego portretu międzywojennej Polski w wydaniu prowincjonalnym, społecznej oraz moralnej diagnozy ówczesnego stanu rzeczy. Autorkę interesuje całość ludzkiej egzystencji, determinacje społeczne oraz biologiczne, kultura i natura, ludzka świadomość oraz jej granice.

Problematyka społeczna Granicy objawia się przede wszystkim w prywatnych, intymnych związkach głównego bohatera, Zenona Ziembiewicza, wykształconego za granicą inteligenta, syna zubożałego szlachcica.

Nałkowska, opisując dom rodzinny Ziembiewiczów, kreśli portret Polski dworkowej, ciemnej i kołtuńskiej. Równie ostro pisarka portretuje arystokratów reprezentowanych w powieści przez hrabiostwo Tczewskich – to ludzie niemoralni i obłudni, których zajęcia oraz rozrywki to doskonała bezużyteczność.

Najdrastyczniejszym znakiem rozwarstwienia społecznego w ówczesnej Polsce staje się w powieści kamienica Cecylii Kolichowskiej. Przestrzeń od frontu zajmuje właścicielka. Strych oraz piwnica zamienione po „zwycięskiej walce z komisją sanitarną” w ciasne mieszkania bez światła, wody oraz ogrzewania zostają przeznaczone dla niesfornego żywiołu miejskiej nędzyIndeks górny 222 Indeks górny koniec²²².

Czytelnik ma wgląd w codzienność, nawyki kulturowe oraz rytuały istnienia poszczególnych klas społecznych sportretowanych w powieści. Ogląda wnętrza, wkracza do świata ludzi „spod podłogi”. Prezentacja trudnej sytuacji w Polsce pomajowej stanowi dla Nałkowskiej tylko punkt wyjścia do przełożenia jej na historie indywidualne, prywatne. Jak zauważa Hanna Kirchner:

Historia Zenona Ziembiewicza staje się bolesną rozprawą z mitem polskiego inteligenta, cichą polemiką z Przedwiośniem Stefana Żeromskiego. Stojący u progu kariery bohater zostaje postawiony przed oddaną w jaskrawych barwach sytuacją w ojczyźnie, ma określone zadanie do wykonania. Młodzieńczy radykalizmradykalizmradykalizm Ziembiewicza, niezgoda na zło i wszelkie formy ucisku zostają jednak szybko wyparte przez populizmpopulizmpopulizm i umiejętność dopasowania się do każdej sytuacji – wygodniejsze i dające szanse na spektakularny awans społeczny. Nałkowska ukazuje dwuznaczną rolę inteligenta w strukturze władzy. Upada idea Zenona dotycząca tanich mieszkań dla robotników, którą tak bardzo zachwycił się, podróżując z nowo poślubioną żoną do Wiednia. Bohater, będąc marionetką w rękach silniejszych i sprytniejszych, nie potrafi poradzić sobie z narastającym niezadowoleniem wyzyskiwanych fabrycznych robotników, zleca aresztowania, ma świadomość, że protestujący są brutalnie przesłuchiwani. Ostatecznie staje się kozłem ofiarnym oskarżonym o wydanie rozkazu strzelania do protestujących.

Życie prywatne Ziembiewicza to także pasmo klęsk. Chcąc uciekać przed wzorcami domu rodzinnego, powiela je, wikłając się w romans z córką kucharki – Justyną Bogutówną. Unieszczęśliwia żonę, którą angażuje w pomoc kochance namówionej do aborcji. Podlega siłom, które przesądzają o jego ostatecznym losie:

Centralny konflikt społeczny Granicy pojawia się i rozstrzyga właśnie w życiu prywatnym bohaterów, w sferze osobistej. Świadomość młodego pokolenia reprezentowanego przez Zenona i Elżbietę zostaje boleśnie sprawdzona. Jak zauważa Karol, jeden z bohaterów powieści, w liście pisanym do Zenona:

Słownik