Ponad 90% powierzchni Polski stanowią niziny. Średnia wysokość kraju to zaledwie 173 m n.p.m. Na wysokości do 300 m n.p.m. położona jest większa część środkowej i północnej Polski oraz pas kotlin oddzielający wyżyny i góry. Obecnie za najniżej położone miejsce w Polsce uznaje się Marzęcino (2,04 m p.p.m.), choć w wielu podręcznikach i na wielu mapach możemy jeszcze odnaleźć informację, że Raczki Elbląskie są najniższym punktem naszego kraju. Najwyższy punkt naszego kraju znajduje się na wysokości 2499 m n.p.m., jest to szczyt Rysów, leżący w Tatrach Wysokich.

Ukształtowanie powierzchni Polski uwarunkowane jest budową geologiczną oraz oddziaływaniem różnorodnych procesów rzeźbotwórczych. Cechy budowy geologicznej, które mają wpływ na ukształtowanie powierzchni, to przede wszystkim rodzaj skał (ponieważ to od rodzaju i twardości skał zależy ich odporność na niszczenie) oraz układ warstw skalnych – zręby i fałdy budujące polskie góry tworzą najczęściej wzniesienia, natomiast niecki i zapadliska - obniżenia. Na ukształtowanie rzeźbyrzeźba terenurzeźby powierzchni Polski ogromny wpływ miało także zlodowacenie plejstoceńskie. W czasie jego trwania północna i środkowa część Polski została pokryta płaszczem osadów polodowcowych, czyli glin zwałowych, piasków i żwirów. Na skutek akumulacyjnej i erozyjnej działalności lądolodu i wód polodowcowych powstały różnorodne formy polodowcowe: moreny czołowe, moreny denne, sandry, ozy, drumliny. Rzeźba polodowcowa najbardziej widoczna jest w pasie pojezierzy, gdyż obszar ten był objęty ostatnim zlodowaceniem.

Zróżnicowanie rzeźby Polski

Polskę cechuje pasowy charakter ukształtowania terenu powstały w wyniku różnorodnych procesów geologicznych zachodzących w przeszłości oraz obecnie. Pasowy układ rzeźby Polski tworzą następujące pasy geomorfologiczne:

• pas nizin (Niż Polski) – pas nadmorski (pobrzeży), pas dolin i równin akumulacyjnych, pas pojezierzy (obszar młodoglacjalny), pas równin (obszar staroglacjalny),

• pas wyżyn i starych, zdenudowanych gór paleozoicznych,

• pas kotlin przedgórskich,

• pas odmłodzonych gór paleozoicznych,

• pas młodych gór (z fałdowania alpejskiego).

Czynniki modelujące rzeźbę terenu Polski

• Zachodzące na stokach masowe ruchy grawitacyjne i spłukiwanie osadów przez wodę. Najczęściej procesy te występują w górach i na wyżynach, ponieważ sprzyja im duże nachylenie terenu oraz wyższa suma opadów atmosferycznych. Nasilenie ruchów masowychruchy masoweruchów masowych związane jest także z działalnością człowieka.

• Działalność erozyjna i akumulacyjna wód płynących i wiatru, a także na wybrzeżu niszcząca i budująca działalność fal i prądów morskich. Rzeki, które spływają z gór, silnie erodują podłoże, prowadząc do rozwoju dolin V‑kształtnych. Na obszarach nizin i wyżyn przeważa erozjaerozja rzecznaerozja boczna, która prowadzi do poszerzenia dolin rzecznych. Natomiast w deltach Wisły i Odry przeważa akumulacja osadów. Działalność wiatru najintensywniej zachodzi w strefie wybrzeża, gdzie z przenoszonego na niewielkie odległości piasku wiatr usypuje wydmy. Na równinach, wyżynach i obszarach górskich intensywna deflacjadeflacjadeflacja, czyli wywiewanie drobnego materiału skalnego, zaznacza się wszędzie tam, gdzie nie ma zwartej pokrywy roślinnej. Na wybrzeżach niskich, gdzie przeważa akumulacja, typowe są szerokie plaże oraz wały burzowe usypane z piasku i żwiru przez fale morskie. Na wybrzeżach klifowych, gdzie przeważa działalność niszcząca, dochodzi do zjawiska cofania się lądu.

• Działalność przemysłowa człowieka, która przyczynia się do powstawania deformacji powierzchni ziemi w postaci hałd, wyrobisk czy niecek.

• Działalność rolnicza, która prowadzi do wyrównania powierzchni terenu.

Słownik