Michał Rusinek Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej

Ale [...] to przecież nie powaga i nie wypowiadanie się na każdy temat świadczą o poetyckości poety. Bycie poważnym, traktowanie świata „serio” łączy się z wiarą w obiektywne istnienie rzeczywistości, niezależnie od naszego punktu widzenia, oraz z przekonaniem o jej nietykalności: możemy ją (słownie) przedstawić, ale nie przekształcać. [...]

Poeta poważny będzie lekceważył język i poważnie traktował rzeczywistość, poeta niepoważny – będzie miał poważny stosunek przede wszystkim do języka, by tym wyraziściej pokazać paradoksalność, względność, niejednoznaczność, niepewność, nieogarnioność i nierozpoznawalność rzeczywistości: oto swego rodzaju „zemsta ręki śmiertelnej” – jak pisze Szymborska w wierszu Radość pisania.

W innym wierszu, Pod jedną gwiazdką, pisze wprost: „Powago – okaż mi wspaniałomyślność”. Powaga, tak rozumiana, to nie jej żywioł. Nie znaczy to jednak, że jej twórczość ma charakter niefilozoficzny, lecz że jest to inna filozofia niż ta, która narzuciła nam tę opozycję. Jest to filozofia, która – jak pisał Leszek Kołakowski – „demaskuje jako wątpliwe to, co uchodzi za najbardziej niewzruszone, ujawnia sprzeczności tego, co wydaje się naoczne i bezsporne, wystawia na pośmiewisko oczywistości zdrowego rozsądku i dopatruje się racji w absurdachabsurdabsurdach – (rządzi nią wszakże nie chęć przekory, ale nieufność do wszelkiego świata nieustabilizowanego”. I  – dodajmy – do wszelkiego patosupatospatosu. A bronią przeciwko patosowi jest ironiaironiaironia i żart – chwyty poetyckie łączące poważną i „niepoważną” twórczość Wisławy Szymborskiej.

rus Źródło: Michał Rusinek, Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej, Kraków 2016, s. 174–175.

Wisława Szymborska Radość pisania

Dokąd biegnie ta napisana sarna przez napisany las?
Czy z napisanej wody pić,
która jej pyszczek odbije jak kalka?
Dlaczego łeb podnosi, czy coś słyszy?
Na pożyczonych z prawdy czterech nóżkach wsparta
spod moich palców uchem strzyże.
Cisza – ten wyraz też szeleści po papierze
i rozgarnia
spowodowane słowem „las” gałęzie.

Nad białą kartką czają się do skoku
litery, które mogą ułożyć się źle,
zdania osaczające,
przed którymi nie będzie ratunku.

Jest w kropli atramentu spory zapas
myśliwych z przymrużonym okiem,
gotowych zbiec po stromym piórze w dół,
otoczyć sarnę, złożyć się do strzału.

Zapominają, że tu nie jest życie.
Inne, czarno na białym panują tu prawa.
Oka mgnienie trwać będzie tak długo, jak zechcę.
pozwoli się podzielić na małe wieczności
pełne wstrzymanych w locie kul.

Na zawsze, jeśli każę, nic się tu nie stanie.
Bez mojej woli nawet liść nie spadnie
ani źdźbło się nie ugnie pod kropką kopytka.

Jest więc taki świat,
nad którym los sprawuję niezależny?
Czas, który wiążę łańcuchami znaków?
Istnienie na mój rozkaz nieustanne?

Radość pisania.
Możność utrwalania.
Zemsta ręki śmiertelnej.

sto Źródło: Wisława Szymborska, Radość pisania, [w:] tejże, Sto pociech, Warszawa 1967, s. 26.

Stanisław Barańczak Pegaz zdębiał

Poezja powinna służyć życiu. Co do tego chyba się zgadzamy? Słucham? Że raczej życie powinno służyc poezji? Właściwie też racja. Nie bawmy się w szczegóły. Ważne jest nie to, co czemu powinno służyć, ale to, że pomiędzy życiem, nawet tzw. życiem codziennym, a poezją powinien istnieć związek.

Pytanie: Co się wobec tego naturalną koleją rzeczy dzieje, kiedy życie, zwłaszcza tzw. życie codzienne, uderza nas na każdym kroku swoją lekką (albo i ciężką) absurdalnością?

Odpowiedź: Naturalną koleją rzeczy dzieje się to, że poeta, nie rezygnując z pisania – żeby tak rzec, jedną ręką – utworów poważnych, a nawet katastroficznych, jednocześnie ręką drugą pisze utwory reprezentujące dziedzinę poezji niepoważnej albo wręcz absurdalnej. Nie wiadomo, na czym to polega, ale jakoś tak już jest, że kiedy absurdowi rzeczywistości podtyka się pod nos nonsensnonsensnonsens skomponowanego przez nas wierszyka, to drugie – na zasadzie negacji negacji – znosi to pierwsze [...] i pomaga nam zachować zdrowie, zimną krew oraz równowagę psychiczną.

bar Źródło: Stanisław Barańczak, Pegaz zdębiał, Warszawa 2008, s. 7.

Stanisław Barańczak Szymberyk

Pewna wielka poetka z Krakowa
Zakrzyknęła: „Ta Barańczakowa
Sztuka wieszczej improwizacji
Ileż miałaby głębi i gracji,
Gdyby nie niewyraźna wymowa!”

szy Źródło: Stanisław Barańczak, Szymberyk, Warszawa 2008.