Powstanie i rozwój ChRL

RiI4xBuyuu10T1

Zdjęcie przedstawia pomnik mężczyzny, który znajduje się na betonowym postumencie. Mężczyzna ukazany jest ruchu. Ma krótkie włosy, ubrany jest w mundur i rozpięty płaszcz. Na postumencie jest złoty napis po chińsku, a pod spodem bukiet kwiatów. Do pomnika prowadzą kamienne schody, a po bokach są posadzone czerwone i żółte kwiaty. Przed schodami stoją dwie osoby, jedna obejmuje drugą za ramię.

Chińska Republika Ludowa (ChRL) powstała w 1949 r., kiedy po długotrwałej wojnie domowej władzę w niemal całym kraju zdobyła Komunistyczna Partia Chin (KPCh). Założycielem i pierwszym przywódcą ChRL był Mao Zedong. Pokonana wówczas przez komunistów Narodowa Partia Chin (KuomintangKuomintangKuomintang) schroniła się na Tajwanie, który do dziś funkcjonuje poza kontrolą KPCh, a jego władze wciąż uważają się za prawowitą reprezentację całych Chin. Część państw na świecie uznała legalność rządzonej przez komunistów Chińskiej Republiki Ludowej, inne zaś utrzymywały stosunki dyplomatyczne z Republiką Chińską, z władzami znajdującymi się na Tajwanie. Do istotnego przełomu doszło w latach 70. XX w. W 1971 r. Chińska Republika Ludowa została uznana przez ONZ, przejmując miejsce, jakie zajmował dotąd w tej organizacji Tajwan (w tym stałe członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa ONZ), a osiem lat później stosunki dyplomatyczne z ChRL nawiązały Stany Zjednoczone.

Po śmierci Mao Zedonga w 1976 r. władzę w ChRL przejął Deng Xiaoping. Przeprowadził on w latach 80. daleko idące reformy gospodarcze, które stały się początkiem spektakularnego wzrostu ekonomicznego w następnych dekadach. Kolejni przywódcy Chin kontynuują jego politykę. Oznacza to z jednej strony utrzymanie autorytarnego reżimu politycznego, z drugiej zaś – liberalizację gospodarki oraz politykę otwarcia ChRL na świat.

Wzrost znaczenia ChRL

Rosnąca pozycja ekonomiczna Chińskiej Republiki Ludowej w coraz większym stopniu przekłada się na politykę zagraniczną tego kraju. Przywódcy Chin przedstawiają ją często jako wyraz odzyskiwania utraconej pozycji na świecie. Po okresie upokorzeń, zapoczątkowanym wojnami opiumowymiwojny opiumowewojnami opiumowymi, po których Chiny popadły w zależność od państw europejskich, oraz po kilkudziesięciu latach walki o suwerenne i dobrze prosperujące państwo Chińska Republika Ludowa – jak deklarują liderzy KPCh – uzyskała możliwość wpływania na globalną politykę. Wzrost znaczenia Chin jest jednocześnie częścią szerszego procesu – stopniowego przesuwania się punktu ciężkości świata w stronę Azji. Rosnące znaczenie tego kontynentu w stosunkach międzynarodowych wiąże się ze spadającymi wpływami państw zachodnich. Polityka zagraniczna Chińskiej Republiki Ludowej prowadzi więc coraz częściej do konfliktów ze Stanami Zjednoczonymi – państwem pełniącym dotąd rolę światowego hegemona. Politycy chińscy swoją konfrontację z USA przedstawiają jako dążenie do takiej przebudowy porządku międzynarodowego, która pozwoli ChRL na zajęcie jej należnego miejsca w nowym ładzie światowym.

Władze Chin, prowadząc politykę zagraniczną, wykorzystują liczne atuty swojego kraju, zwłaszcza stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, a także ogromne możliwości inwestycyjne, pozwalające na budowanie sieci wpływów w różnych regionach świata (Chiny uzyskały w ten sposób duże wpływy np. w Afryce). Chińska Republika Ludowa jest dziś potęgą handlową, największym źródłem pożyczek oraz drugą gospodarką świata (szacuje się, że do 2030 r. wyprzedzi USA i zajmie pierwsze miejsce).

ChRL uczestniczy w rozmaitych inicjatywach międzynarodowych. Od 2001 r. jest członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO)Światowa Organizacja Handlu (WTO)Światowej Organizacji Handlu (WTO), działa w Szanghajskiej Organizacji Współpracy (wraz z m.in. Rosją, Indiami i Kazachstanem), w porozumieniu BRICS (z Brazylią, Rosją, Indiami i RPA), a także w innych formatach regionalnych. Część z nich ma na celu zmniejszenie roli USA i innych mocarstw zachodnich. W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej Chińska Republika Ludowa chętnie wchodzi w bliskie relacje z krajami o niedemokratycznym ustroju.

Rządy ChRL dbają jednocześnie o wizerunek swojego kraju na świecie. Wykorzystują w tym celu elementy tzw. soft power. Należą do nich Instytuty KonfucjuszaKonfucjuszKonfucjusza – zakładane na uczelniach całego świata placówki edukacyjne zajmujące się nauczaniem języka mandaryńskiego oraz popularyzacją kultury chińskiej. Ponieważ są one podporządkowane władzom ChRL, w swojej ofercie edukacyjnej prezentują obraz korzystny dla reżimu (cenzurując niewygodne treści). Niekiedy wręcz uzyskują wpływ na politykę uczelni, na których funkcjonują.

Kwestia tajwańska

Chińska Republika Ludowa dąży do uzyskania pozycji dominującej szczególnie w swoim najbliższym sąsiedztwie. Do najważniejszych jej celów należy zjednoczenie z Tajwanem. Przywódcy ChRL przedstawiają to dążenie jako jeden z niezbędnych aktów przywracania godności narodu. Ponieważ większa część tajwańskiej opinii publicznej jest przeciwna przyłączeniu się do autorytarnego państwa, perspektywa pokojowej reintegracji tego regionu z Chinami kontynentalnymi wydaje się bardzo odległa. Skłania to przywódców Komunistycznej Partii Chin do bardziej ofensywnych działań. W ostatnich latach dyplomatom ChRL udało się przekonać siedem państw do wycofania uznania Tajwanu (aktualnie stosunki dyplomatyczne z Republiką Chińską utrzymuje już tylko 14 krajów, m.in. Paragwaj, Honduras i Watykan).

RIsfAKHiNrAKi1

Ilustracja przedstawia mapę Azji. Kolorem jasnożółtym oznaczono Chińską Republikę Ludową. Jest to duży obszar graniczący z morzem oraz wieloma krajami wokół. Kolorem zielonym oznaczono Republikę Chińską. Jest to nieduża wyspa na morzu na wschód od Chińskiej Republiki Ludowej.

Rząd Chińskiej Republiki Ludowej jednocześnie ostro reaguje na działania tych państw, które w jakikolwiek sposób wspierają Tajwan dyplomatycznie. Kiedy w lipcu 2021 r. ogłoszono zapowiedź otwarcia tajwańskiego przedstawicielstwa na Litwie, władze ChRL wprowadziły wiele retorsji wobec tego kraju. Wstrzymano na kilka dni wymianę handlową z Litwą, zamknięto linie kredytowe dla litewskich firm, wywierano również presję na międzynarodowe korporacje, by ograniczyły swoje inwestycje na terenie państwa litewskiego. Jesienią 2021 r. Pekin przeprowadził ponadto manewry wojskowe w Cieśninie Tajwańskiej, które stanowiły presję polityczną na władze w Tajpej i mogły być jednocześnie ćwiczeniami przed ewentualną inwazją ChRL na wyspę. Przedstawiciele Tajwanu zadeklarowali wówczas gotowość do obrony w wypadku agresji ChRL.

Polityka na morzach

RMaG3U8Ptcm631

Ilustracja przedstawia mapę Morza Południowochińskiego. Na środku są wody Morza Południowochińskiego oraz dwa skupiska mniejszych wysp: Wyspy Paracelskie oraz wyspy Spratly. Są one otoczone kwadratowymi ramkami. Na północy znajdują się Chiny oraz fragment Tajwanu. Na zachodzie znajdują się Wietnam, Kambodża, Laos i Tajlandia. Na wschodzie są Filipiny. Na południu są Malezja, Brunei i Indonezja. Według legendy mapy w języku angielskim Wyspy Paracelskie są obszarem spornym między Chinami, Tajwanem i Wietnamem. Z kolei wyspy Spratly są obszarem spornym między Chinami, Malezją, Filipinami i Wietnamem.

Przedmiotem aktywnych działań Chińskiej Republiki Ludowej jest także Morze Południowochińskie. Jest to region bardzo ważny w sensie strategicznym – przez morze prowadzą bowiem szlaki łączące chińskie porty z Indiami, Bliskim Wschodem i Europą. Ponadto, pod dnem Morza Południowochińskiego znajdują się złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Dlatego też ChRL dąży do przejęcia kontroli nad niemal całym obszarem morza. W tym celu buduje na nim sztuczne wyspy, które następnie militaryzuje – instaluje tam radary, lotniska oraz stanowiska rakietowe. Jednocześnie rozmieszcza w tym regionie jednostki marynarki wojennej, zwiększa możliwości operacyjne swojej straży przybrzeżnej, a także organizuje obszerną flotę rybacką.

Chińska aktywność na Morzu Południowochińskim prowadzi do konfliktów z innymi państwami regionu – Wietnamem, Malezją, Singapurem, Filipinami i Brunei – które także zgłaszają roszczenia do jego wód. W 2016 r. Stały Trybunał ArbitrażowyStały Trybunał ArbitrażowyStały Trybunał Arbitrażowy odrzucił roszczenia ChRL do obszaru morza i uznał praktykowaną przez to państwo militaryzację wysp za niezgodną z prawem międzynarodowym. Przeciwko polityce chińskich władz występują Stany Zjednoczone, które traktują ją jako wyzwanie dla bezpieczeństwa szlaków morskich.

Inny spór morski, w który zaangażowana jest Chińska Republika Ludowa, dotyczy znajdujących się na Morzu Wschodniochińskim wysp Senkaku. To niezamieszkany obszar składający się z pięciu wysepek wulkanicznych oraz trzech raf, o łącznej powierzchni 7 kmIndeks górny 2², który jeszcze w XIX w. został zajęty przez Japonię. Politycy ChRL twierdzą jednak, że archipelag ten, nazywany przez nich Diaoyu, od dawnych czasów należał do państwa chińskiego, co potwierdzają różne mapy. Konflikt o wyspy wykorzystywany był w przeszłości przez obie strony do pobudzania nastrojów nacjonalistycznych.

Rozwój ekonomiczny

Chińska Republika Ludowa dąży jednocześnie do utrzymania pozycji regionalnego lidera ekonomicznego. Państwo to jest głównym partnerem handlowym krajów azjatyckich oraz państwem dominującym w obszarze technologii i infrastruktury. Od 2020 r. uczestniczy i odgrywa główną rolę w Regionalnym Kompleksowym Partnerstwie Gospodarczym – porozumieniu o wolnym handlu, tworzonym m.in. przez Australię, Indonezję, Japonię i Koreę Południową. Chińska Republika Ludowa wystąpiła również z wnioskiem o przyłączenie się do drugiego układu handlowego regionu – Umowy o całościowym i progresywnym partnerstwie transpacyficznym (CPTPP) – stanowiącego trzecią największą strefę wolnego handlu na świecie.

R1HwROM8ESCdh1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma zaczesane ku górze czarne włosy oraz owalną twarz. Ubrany jest w ciemny garnitur z białą koszulą i wzorzystym, niebieskim krawatem. W tle znajduje się flaga Chin.

W 2013 r. prezydent Chińskiej Republiki Ludowej Xi Jinping wyszedł z inicjatywą budowy „nowego jedwabnego szlaku”. Projekt ten nawiązywał do historycznej trasy, którą przez wiele stuleci – aż do XVII w. – odbywał się transport towarów między Chinami a innymi krajami azjatyckimi oraz Europą. Odwołuje się więc on symbolicznie do czasów potęgi cesarstwa chińskiego. Współcześnie Inicjatywa Pasa i Szlaku – bo taka jest nazwa tego projektu – ma na celu umocnienie pozycji ChRL na świecie oraz budowę chińskich wpływów w wielu państwach.

Projekt przewiduje stworzenie drogowych, kolejowych i morskich tras, które pozwolą na połączenie chińskiego terytorium z krajami Bliskiego Wschodu i Europy, umożliwiając rozwój handlu międzynarodowego. Wiążą się z tym wielkie inwestycje Chin w porty, drogi, koleje, mosty, zapory wodne, tunele i lotniska – realizowane w kilkudziesięciu krajach, w tym w Polsce. ChRL zadeklarowała finansowanie tych przedsięwzięć, zapewnienie pracowników, a także niezbędnych materiałów.

RpyskltDtQZ74

Ilustracja przedstawia mapę świata z podziałem na państwa. Przedstawia nowy jedwabny szlak. Kolorem czerwonym zaznaczono Chiny. Kolorem pomarańczowym zaznaczono państwa posiadające połączenia z Chinami, są to: Rosja, Mongolia, Korea Południowa, Kazachstan, Tadżykistan, Kirgistan, Uzbekistan, Indie, Nepal, Pakistan, Iran, Indonezja, Singapur, Australia, Filipiny, Wietnam, Kambodża, Laos, Tajlandia, Mjanma, Bangladesz, Egipt, Arabia Saudyjska, Etiopia, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Turcja, Azerbejdżan, Gruzja, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Polska, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Dania, Niderlandy, Luksemburg, Francja, Wielka Brytania, Portugalia, Włochy. Czarnymi liniami są oznaczone następujące szlaki: Nowy Euroazjatycki Most Lądowy między Azją a Europą, korytarz między Chinami, Mongolią i Rosją, korytarz między Chinami a Pakistanem, korytarz między Chinami, Bangladeszem i Indiami, korytarz między Chinami i Indochinami, korytarz między Chinami, Azją Centralną i Azją Zachodnią. Niebieskim kolorem zaznaczono szlak morski biegnący z Chin wzdłuż wybrzeży Indii i Afryki Wschodniej przez Kanał Sueski i Morze Śródziemne do wybrzeży Turcji i Włoch. Nazwany jest Morskim Jedwabnym Szlakiem.

Do tej pory Inicjatywa Pasa i Szlaku objęła ponad 60 państw, w których zainwestowano ponad 200 mld dolarów. W niektórych krajach przedsięwzięcie to przyczyniło się do ich istotnej transformacji ekonomicznej. Przykładem może być Pakistan, gdzie przeprowadzona została kompleksowa modernizacja portu w Gwadarze, a także zrealizowano ważne dla tego państwa projekty związane z energetyką i infrastrukturą drogową i kolejową. Działając w taki sposób, Chińska Republika Ludowa rozbudowuje swoje wpływy w różnych krajach, przedstawiając się jednocześnie jako kraj przyjazny i gotowy do współpracy. „Nowy jedwabny szlak” ma zostać ukończony do 2049 r. Data ta nie jest przypadkowa – w tym roku bowiem minie 100 lat od ustanowienia Chińskiej Republiki Ludowej.

Słownik