Parmenides z Elei

Rg1mmKFDh2PT21

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Na jego czole widoczne są poziome zmarszczki. Twarz mężczyzny jest pociągła. Mężczyzna ma wydatny, prosty nos. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Parmenides z Elei (poł. VI–poł. V w. p.n.e.). W rodzinnym mieście, kolonii greckiej w Italii, założył własną szkołę filozoficzną zwaną szkołą elejską. Żył współcześnie z Heraklitem, z którym polemizował. Oprócz filozofii zajmował się również polityką, historyczne źródła informują, że dla mieszkańców swego miasta ustanowił dobre prawa. Swoje poglądy filozoficzne zawarł w poemacie O naturze, którego obszerne fragmenty szczęśliwie zachowały się do dnia dzisiejszego.

Podstawą refleksji Parmenidesa było stwierdzenie, że bytbytbyt jest i nie może go nie być, zaś niebytu nie ma i nie może w żaden sposób być. Zasada ta, według Parmenidesa, stanowi podstawową i najważniejszą prawdę o świecie. Byt można poznać wyłącznie za pomocą rozumu (logosu). Już Heraklit twierdził, że zmysły są złymi świadkami rzeczy, natomiast Parmenides poszedł o krok dalej: uznał poznanie zmysłowe za drogę głupców i twierdził, że prawdziwej wiedzy dostarcza jedynie rozum. Ludzie, opierając się na świadectwie zmysłów, ulegają mniemaniom i tkwią w błędzie. Wydaje im się, że zjawiska ruchu, stawania się, powstawania i ginięcia są rzeczywiste. Tym samym więc uznają możliwość zmiany, tzn. przechodzenia niebytu w byt (np. gdy obserwują narodziny człowieka) bądź bytu w niebyt (np. gdy widzą, że ktoś umiera).

Tymczasem uznanie niebytu jest wykroczeniem przeciwko podstawowej prawdzie mówiącej, że istnieje tylko byt, a nicości nie ma.

Jaki jest byt według Parmenidesa?

Byt, czyli „to, co jest”, nie może zarazem być i nie być, jego istotą jest nieustanne istnienie. Parmenides był zwolennikiem stanowiska monistycznegomonizmmonistycznego. Twierdził, że wielość jest złudzeniem zmysłów, a prawdziwy byt jest jeden, stąd Parmenides nadał mu imię „Jedno”.  Ponadto:

Ta wykluczająca niebyt teoria znalazła swoje uzasadnienie w dodatkowym argumencie: uczony z Elei jako pierwszy w historii filozofii dokonał utożsamienia myśli i bytu. Stwierdził, że być czymś pomyślanym i być rzeczą istniejącą to jedno i to samo. Skoro coś istnieje w naszym umyśle, to musi też istnieć rzeczywiście, bo możemy myśleć tylko o tym, co jest. Niebytu nie da się w ogóle pomyśleć, wyrazić słowami czy opisać, a więc jest on niemożliwy.

Zenon z Elei

RoV4JdAfhgNep1

Obraz przedstawia rzeźbę popiersia starszego mężczyzny. Mężczyzna na bujne, lekko falujące włosy. Na jego twarzy widać liczne zmarszczki. Nos mężczyzny jest wydatny. Twarz mężczyzny okalają gęste wąsy i broda.

Zenon z Elei (ok. 490 r. p.n.e.–ok. 430 r. p.n.e.), najważniejszy z uczniów Parmenidesa. Zachowało się o nim przekonanie, że był znakomity i jako filozof, i jako mąż stanu, a pisma jego są pełne mądrości. Bronił tezy swego mistrza, że byt jest jeden i niezmienny. Zastosował w tym celu oryginalną metodę, polegającą na obalaniu tez sprzecznych z nauką Parmenidesa. Zamiast szukać argumentów na rzecz niezmienności bytu, chciał wykazać, że zmiana tak naprawdę nie istnieje. Wytoczył więc oręż przeciwko ruchowi (podstawie wszelkiej zmiany), próbując udowodnić paradoksalnąparadoksparadoksalną tezę, że ruch nie istnieje i jest jedynie naszym złudzeniem. Na dowód tego przytoczył kilka argumentów, z którymi nie mogły się uporać najpotężniejsze umysły starożytności.
Ich zbijaniem trudził się sam Arystoteles, który tak je określił:

R15xuZQjBXnT21

Obraz przedstawia cztery osie umieszczone jedna pod drugą. Na pierwszej osi, na jej początku, widoczna jest kropka. Nad nią znajduje się głowa starożytnego wojownika. W połowie osi znajduje się druga kropka. Jest przy niej namalowany żółw. Na drugiej osi zaznaczony jest łukiem dystans jaki przebył starożytny wojownik – od początku osi do miejsca, gdzie poprzednio był żółw. Wojownik znajduje się nadal za żółwiem. Na trzeciej osi pokazany jest kolejny dystans, który przebyli wojownik i żółw. Mimo że dystans między nimi się zmniejszył, to wojownik nadal pozostaje w tyle za żółwiem. Na czwartej osi powtarza się sytuacja z osi trzeciej – wojownik jest nadal za żółwiem. Dystans między nimi jest jeszcze mniejszy. Ale nadal żółw jest bliżej mety niż wojownik.

Jeden z tych argumentów głosił, że szybkonogi heros nigdy nie dogoni żółwia. W swym pościgu Achilles musi najpierw dotrzeć do miejsca, z którego żółw wystartował. Gdy to uczyni, powolny zwierz zdoła się już przemieścić o parę kroków naprzód. Podczas gdy Achilles będzie się zbliżał do punktu, który udało się właśnie osiągnąć żółwiowi, ten znowu posunie się do przodu. Ta gonitwa może się ciągnąć w nieskończoność, a biedny Achilles nigdy nie zdoła dogonić żółwia. Argument ten tak referuje Arystoteles:

Ten sam sposób dowodzenia Zenon zastosował do obrony tezy, że byt jest jeden. Znane są jego argumenty przeciw wielości, za pomocą których usiłuje dowieść, że wielość nie może istnieć. Argumentacja Zenona wydoskonaliła sztukę prowadzenia sporów. Wykazywał on sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika po to, by pokazać prawdziwość własnej tezy. Stąd Arystoteles nazwał go twórcą dialektykidialektykadialektyki. W swych polemikach Zenon wykorzystał nowy sposób dowodzenia, tzw. dowodzenie per absurdum: zamiast szukać argumentów na rzecz bronionej tezy, sprowadzał tezę przeciwnika do niedorzeczności, np. zamiast wzmacniać twierdzenie Parmenidesa, że byt jest niezmienny, wykazywał, że ruch jest rzeczą paradoksalną.

O metodzie Zenona z podziwem, ale i z odcieniem ironii wypowiadał się Platon:

Słownik