Zmiany ustrojowe – uchwalenie konstytucji kwietniowej

Konstytucja marcowa obowiązująca od 1921 r. od początku znalazła się w ogniu krytyki po wszystkich stronach politycznego sporu. Nie ulegało wątpliwości, że przy nadarzającej się okazji zostanie zastąpiona. Po przewrocie majowym w 1926 r. Józef Piłsudski i jego zwolennicy niemal natychmiast rozpoczęli prace nad nową ustawą. Już w sierpniu uchwalono nowelę sierpniowąnowela sierpniowanowelę sierpniową, która zwiększała przede wszystkim prawa Prezydenta RP. Dopiero dziewięć lat później, w kwietniu 1935 r., wprowadzono nową konstytucję, nazwaną Konstytucją kwietniową.

R36FgBGUOtdKH

Zdjęcie przedstawia ceremonię podpisania konstytucji. Ceremonia odbyła się w Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie. Na ścianach widoczne są liczne rzeźby oraz obrazy. Przy stole siedzi siwy mężczyzna w starszym wieku. Na stole rozłożone są dokumenty. Mężczyzna stojący obok, ubrany we frak przewraca kartki dokumentu przed podpisującym go Ignacym Mościckim. Wokół prezydenta Mościckiego zgromadzeni są oficerowie w mundurach.

Uchwalenie nowej ustawy zasadniczej było jednym z celów sanacji, ale prace nad nią szły bardzo powoli - trwały ok. 7 lat i zakończyły się dopiero pod koniec 1933 r. W grudniu BBWR przyjął projekt konstytucji, który został przedłożony sejmowej komisji konstytucyjnej. Jeden z autorów nowej ustawy zasadniczej, Stanisław Car, w styczniu 1934 r. przedstawił jej tezy w Sejmie. Dzięki temu, że opozycja na znak protestu opuściła salę obrad, BBWR uzyskał wymaganą większość 2/3 głosów. Prace nad uchwaleniem nowej konstytucji znowu jednak spowolniły. Tym razem to Józef Piłsudski oświadczył, że pośpiech nie jest wskazany. Projekt ustawy trafił do Senatu w marcu 1934 r. , który dopiero 16 stycznia 1935 r. ją uchwalił (uwzględniając senackie poprawki). Tekst w nowym kształcie wrócił do Sejmu i 23 marca 1935 r. został przegłosowany. Miesiąc później, 23 kwietnia, Ignacy Mościcki podpisał oryginał Ustawy Konstytucyjnej.

Konstytucja kwietniowa diametralnie zmieniała relacje pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą. Najistotniejszą zmianą było nadanie znacznie większych uprawnień Prezydentowi RP kosztem Sejmu. To prezydent stanowił władzę nadrzędną wobec sejmu, senatu, sił zbrojnych, sądownictwa, administracji. Odpowiadał tylko przed „Bogiem i historią”. De facto wprowadzono więc w Polsce system prezydencki o charakterze autorytarnym. Kadencja prezydenta nadal trwała 7 lat, a kandydata na ten urząd wskazywało Zgromadzenie Elektorów (składające się z 50 posłów, 25 senatorów oraz 5 wirylistów, czyli tzw. mężów zaufania). Sejm, pełniący w państwie władzę ustawodawczą, wybierany był na 5 lat w powszechnym, tajnym i bezpośrednim głosowaniu, liczba posłów zmniejszyła się z 444 do 208. Senat składał się z 96 senatorów. Aby odrzucić senacką poprawkę, potrzebne było 3/5 głosów w Sejmie. Władzę wykonawczą pełnił natomiast rząd, mianowany przez prezydenta, a władze sądowniczą niezawisłe sądy złożone z sędziów, których również nominował prezydent.

Zmianie uległa także ordynacja wyborczaordynacja wyborczaordynacja wyborcza do parlamentu, która znacząco zmieniła krajobraz polityczny w Sejmie i Senacie. Wg nowej ordynacji wyborczej partie polityczne straciły prawo do wystawiania kandydatów na posłów i senatorów. Listy wyborcze ustalane miały być przez zgromadzenia przedstawicieli samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego. Na ich czele stał komisarz mianowany przez ministra spraw wewnętrznych.

Śmierć Józefa Piłsudskiego – co dalej?

12 maja 1935 r., dokładnie w dziewiątą rocznicę zamachu majowego, zmarł Józef Piłsudski.

R5CMxDgeiwypG1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku, to marszałek Śmigły-Rydz. Odbiera od żołnierza buławę marszałkowską. Wokół nich zgromadzeni są żołnierze. Część z nich salutuje. W tle widoczne są zabudowania.

Do maja 1935 r. to Józef Piłsudski samodzielnie wyznaczał polską politykę wewnętrzną oraz zagraniczną i kształtował wokół siebie oddanych działaczy składających się na obóz sanacyjny. Znajdowali się wśród nich ludzie o rozmaitych poglądach politycznych skupieni w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR)Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) założonym w 1927 r. przez Walerego Sławka. Śmierć Piłsudskiego ukazała, jak bardzo niespójny był obóz sanacyjny. Natychmiast po jego odejściu środowisko to uległo wewnętrznym podziałom, determinowanym przez walkę o przejęcie władzy po marszałku.

Piłsudski nie zostawił po sobie testamentu politycznego, jednak to Walery Sławek, trzykrotny premier, założyciel BBWR, miał być jego niepisanym następcą. Niemal natychmiast po śmierci Piłsudskiego wybrał on na stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych gen. Edwarda Śmigłego‑Rydza. Powstały trzy grupy władzy: „grupa zamkowa” skupiona wokół prezydenta Mościckiego, grupa Śmigłego‑Rydza oraz „grupa pułkowników” z Walerym Sławkiem na czele. Sławek licząc także, iż obejmie stanowisko prezydenta, rozwiązał BBWR w 1935 r. i oczekiwał na dymisję Mościckiego. Ten jednak porozumiał się z gen. Śmigłym‑Rydzem, w efekcie czego Sławek utracił swoje wpływy.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych objął Józef Beck, który do 1939 r. samodzielnie decydował o kierunku polskiej polityki zewnętrznej, przewyższając swoimi wpływami premiera Składkowskiego.

Wybory do Sejmu

Ostatnie lata istnienia II Rzeczypospolitej upłynęły pod znakiem wyborów parlamentarnych w 1935 oraz przedwczesnych w 1938 r. W następstwie wejścia w życie Konstytucji kwietniowej zmianie uległa także ordynacja wyborcza, która została uznana przez opozycję za sprzeczną z zasadami demokracji. Większość partii politycznych zbojkotowała wybory, w wyniku czego 8 września 1935 r. frekwencja wynosiła nieco ponad 46 proc., co w porównaniu z pozostałymi wyborami stanowiło porażkę obozu rządzącego.

R18gHBiTDq4yB

Zdjęcie przedstawia salę parlamentarną sejmu polskiego. Ławy poselskie rozmieszczone są na sali w kształcie półkola. W centralnej części półkola znajduje się mównica. Nad nią, wyżej znajduje się stół, za którym zasiada marszałek sejmu. Wszyscy posłowie na zdjęciu stoją, marszałek odczytuje dokument. Na balkonie sali zasiadają oficerowie i zgromadzeni goście. Sala jest wysoka, na balkonach widoczne są kolumny.

Wybory 1935. Frekwencja: 46,6%

Wybory 1938. Frekwencja: 67,1%

Indeks górny Czy wyższa frekwencja w wyborach z 1938 r. miała wpływ na ich wynik? Indeks górny koniec^{Czy wyższa frekwencja w wyborach z 1938 r. miała wpływ na ich wynik?}

W lutym 1937 r. na polecenie gen. Śmigłego‑Rydza płk Adam Koc przedstawił „deklarację ideowo‑polityczną” Obozu Zjednoczenia NarodowegoObóz Zjednoczenia Narodowego (OZN, Ozon)Obozu Zjednoczenia Narodowego (nazywanego Ozon), który miał wypełnić lukę po BBWR. Zaledwie rok później do OZN należało 100 tys. Polaków. Jego celem było skupienie społeczeństwa wokół armii i marszałka Śmigłego‑Rydza w celu zwiększenia obronności kraju, a także realizacja Konstytucji kwietniowej.

R1ERZSckdziEm

Zdjęcie przedstawia salę zapełnioną krzesłami, na których siedzą zgromadzeni mężczyźni. W centralnej części znajduje się stół, za którym siedzą mężczyźni prowadzący spotkanie. Nad nimi umieszczone jest godło Polski oraz sztandary z napisem OZN. W sali widoczne są kryształowe, zdobione żyrandole i łuki kolumnowe.

W 1938 r. Walery Sławek raz jeszcze odzyskał chwilowo swoje wpływy i został mianowany marszałkiem Sejmu. Mościcki oraz Śmigły‑Rydz, obawiając się wzmocnienia jego pozycji, postanowili rozwiązać Sejm i rozpisać nowe wybory, które odbyły się już w listopadzie 1938 r. Mimo ponownego bojkotu frekwencja wyniosła tym razem ponad 67 proc. Obóz Zjednoczenia Narodowego zyskał 80 proc. poparcia.

RVZ4K0x8ACK1y

Zdjęcie przedstawia salę sejmową. Marszałek sejmu stoi za stołem i przemawia do zebranych posłów.

Słownik

Słowa kluczowe

Konstytucja kwietniowa, ordynacja wyborcza, BBWR, Obóz Zjednoczenia Narodowego, dzieje II Rzeczypospolitej

Bibliografia

W. Gombrowicz, Wspomnienia polskie. Wędrówki po Argentynie, Warszawa 1990.

O. Terlecki, Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 1985.

S. Cat-Mackiewicz, Historia Polski od 11 listopada 1918 do 17 września 1939, Warszawa 1989.