Przeczytaj
Zagadnienie komunikacji międzyludzkiej doczekało się wielu prac badawczych i koncepcji teoretycznych. W ujęciu tradycyjnym komunikowanie się rozumiane było jako przekaz informacji z jednego miejsca w drugie.
Składniki komunikacji międzyludzkiej
W tradycyjnym modelu komunikacji, odnoszącym się do niecyfrowych metod przekazywania informacji, wyróżnić można pięć elementów.
Źródło
Osoba, która nadaje komunikat.
Emisor
Biologiczny lub sztuczny system przetwarzający informację w formę energii możliwą do przesłania.
Kanał
Środek, dzięki któremu pokonuje się czasowy i przestrzenny dystans pomiędzy nadawcą i odbiorcą.
Receptor
System, który zmienia emitowane sygnały w formie pewnej energii z powrotem na informację.
Cel
Odbiorca lub grupa odbiorców, do których przekaz jest wysyłany.
W komunikacji interpersonalnej emisorem jest aparat mowy, kanałem zaś powietrze. Trudności w komunikacji mogą zachodzić, gdy w przestrzeni komunikacyjnej pojawią się nadmierne szumy czy hałasy. Źródłem zakłóceń może być także niesprawność aparatu mowy czy aparatu słuchowego.
Powstało wiele innych teorii podejmujących próbę wyjaśnienia procesu komunikacji, m.in. teoria systemowa w komunikowaniu, teoria konstruktywistów, teoria skryptów, teoria reguł społecznych i inne.
Teoria Johna Stewarta
Komunikacja interpersonalna, jak ją rozumie John Stewart, to:
Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi.(…) taki typ, jakość lub rodzaj kontaktu, który pojawia się, kiedy osoby mówią lub słuchają w sposób maksymalizujący to, co osobiste.
Źródło: John Stewart, Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi., t. 37, Warszawa 2002.
Zdaniem autora o komunikacji interpersonalnej możemy myśleć w kategoriach następującej skali:
Są sytuacje, gdy komunikacja bezosobowa jest tym, co oczekiwane i potrzebne w danym momencie, np. w większości przypadków może taka być relacja sprzedawca – klient. Czasem ktoś odsłania nieco swój świat wewnętrzny, odbierając rozmówcę jako sympatycznego słuchacza, on zaś słucha w sposób ogólnie podtrzymujący rozmowę, nie zwracając uwagi na szczegóły. Taka komunikacja będzie się mieścić pośrodku powyższego kontinuum. Z kolei komunikacja, w której osoby ujawniają, co myślą i czują w związku z określonym problemem oraz ze zrozumieniem słuchają partnera, choć nie zawsze muszą się z nim zgadzać, mieści się bliżej prawej strony tego wykresu.
Komunikacja werbalna a komunikacja niewerbalna
W zakresie komunikacji interpersonalnej możemy wyróżnić komunikację werbalną i niewerbalną. Podczas interakcji między ludźmi obie te formy występują łącznie i nawzajem na siebie wpływają. Zachowania werbalne i niewerbalne są równolegle wytwarzane jako część całościowego wzoru zachowania jednostki i tak też – jako zintegrowana całość – są doświadczane przez rozmówców.
Komunikacja werbalna
Komunikacja werbalna bazuje na słowach mówionych i pisanych. Aby była ona skutecznym narzędziem porozumiewania się, warto zastosować się do kilku sugestii:
Komunikacja niewerbalna
W zakresie komunikacji niewerbalnej można wyróżnić następujące akty komunikacyjne:
-
Gestykulacja — ruchy kończyn i korpusu ciała.
-
Wyraz mimiczny twarzy — może przekazywać stany psychiczne, a także informacje obiektywne.
-
Dotyk i kontakt fizyczny — na kontinuum od delikatnego dotknięcia do brutalnego uderzenia.
-
Wygląd fizyczny — wyrażany przez strój, uczesanie, ozdoby, makijaż.
-
Dźwięki paralingwistyczne — takie jak wzdychanie, płacz, pomruki, gwizdanie, śmiech i wszelkie odgłosy, które nie są słowami lub ich częściami.
-
Kanał wokalny — intonacja, barwa i wysokość głosu, rytm wypowiadanych słów, akcentowanie.
-
Spojrzenia i wymiana spojrzeń — elementy kontaktu wzrokowego, które służą do przekazywania komunikatów.
-
Dystans między rozmówcami — odległość między osobami jest istotną informacją o wzajemnej bliskości czy sympatii.
-
Pozycja ciała w trakcie rozmowy — wyrażona w poziomie napięcia lub rozluźnienia, otwartości lub zamknięcia.
-
Organizacja środowiska — formy przestrzenne użyte są jako komunikaty estetyczne, ideologiczne i użytkowe. Zaliczamy tu także meble, obrazy, elementy wystroju wnętrz jako komunikaty.
Różne interpretacje gestów
Literatura tematu oferuje publikacje prezentujące opisy określonych gestów wraz z ich znaczeniami. Jako ciekawostkę przypomnieć należy, że między znakami niewerbalnymi występują znaczne różnice w różnych kulturach. Oto przykłady:
-
Pukanie się w głowę w Argentynie i Peru oznacza „myślę, pomyśl”, gdzie indziej może oznaczać „on jest stuknięty”.
-
Uniesienie brwi na Tonga oznacza „tak”, zaś w Peru — „pieniądze” lub „zapłać”,
-
Uniesiony kciuk w Australii to nieuprzejmy gest, w innych krajach — „w porządku”.
-
Kiwanie głową w przód w Grecji i Bułgarii oznacza „nie”, w większości innych miejsc — „tak”.
-
Poklepanie policzka w Hiszpanii, Włoszech i Grecji oznaczać może „atrakcyjny”, w Jugosławii — „sukces”, zaś gdzie indziej — „chory”, „marny”.
-
Klepnięcie się w łokieć oznacza w Holandii „nie należy mu wierzyć”, zaś w Kolumbii — „jesteś sknerą”.
Podsumowanie
Podsumowując to, co zostało wyżej powiedziane o naturze komunikacji, dochodzimy do wniosku, że efektywna komunikacja międzyludzka jest niełatwym zadaniem. W tym miejscu można przytoczyć jej model zaproponowany przez Elliota Aronsona. Proponuje on rozpatrywanie interakcji dwojga ludzi jako łańcucha zdarzeń, które obrazuje poniższy rysunek.
Zgodnie z powyższym schematem osoba będąca nadawcą żywi w stosunku do odbiorcy określone uczucia. Przejawiać się one mogą w konkretnym zachowaniu, słowach, gestach, mimice. Odbiorca odbiera to zachowanie na swój sposób, opierając się na własnych uczuciach, potrzebach, przeszłych doświadczeniach z osobą nadawcy itp. To spostrzegane zachowanie powoduje w odbiorcy pewne uczucie, które szybko przekłada się na interpretację intencji nadawcy, a w rezultacie wpływa na ocenę nadawcy jako człowieka.
Każdy z nas potrafi przywołać w pamięci sytuacje, gdzie na różnych poziomach takiego procesu komunikacji zaistniał błąd. Może on pojawić się w momencie, gdy nadawca komunikuje swe uczucia w sposób okrężny, niejasny, co powoduje mylny odbiór ich przez odbiorcę, w konsekwencji ich mylną interpretację i ocenę nadawcy. Może być i tak, że nadawca jest osobą szczerą i komunikuje swe emocje w bezpośredni sposób, np. sympatię zakomunikuje, mówiąc, jak bardzo kogoś lubi. Odbiorca tego komunikatu może być osobą podejrzliwą i taki komunikat może wydać mu się przesadny, a nawet może go zinterpretować jako próbę manipulacji, oceniając nadawcę jako nieszczerego i przebiegłego.
Czy, biorąc pod uwagę złożoność komunikatów werbalnych i niewerbalnych, można uznać, że prawidłowa komunikacja interpersonalna jest możliwa? Tak, pod warunkiem otwartego, szczerego i bezpośredniego wyrażania uczuć przez obie strony. Przestrzegając tej zasady, można otrzymać natychmiastowe sprzężenie zwrotnesprzężenie zwrotne, czyli informację o tym, jak komunikat płynący od nas został spostrzeżony przez odbiorcę. Sprzężenie zwrotne ma wartość także dla odbiorcy, który może dowiedzieć się czegoś o sobie i swoich potrzebach. Na przykład są osoby, które sądzą, że wyrażanie gniewu jest niedozwolone i złe, starają się więc nie dopuszczać tego uczucia do swej świadomości. Tak naprawdę wyrażanie gniewu daje szansę na przyjrzenie się temu uczuciu i uświadomienie sobie jego konsekwencji. Bezpośrednie wyrażanie uczuć powoduje także, że nie dochodzi do eskalacji negatywnych stanów emocjonalnych i wymiana poglądów jest szczera. Jeśli nasz partner tłumi gniew i złość, a ujawnia się on w innej formie i czasie, rozmówca może być zdezorientowany niewyjaśnioną wrogością, co w konsekwencji powoduje w nim narastanie urazy i złości.
Efektywna komunikacja wymaga otwartości, jednak otwartości opartej na wyrażaniu uczuć, a nie ocen. Uczucia należy wyrażać w taki sposób, aby wyrządzić partnerowi rozmowy jak najmniejszą przykrość. Pojęciem opisującym taką właśnie komunikację jest asertywnośćasertywność, czyli bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie swoich uczuć, postaw, opinii w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia rozmówcy.
Słownik
umiejętność wyrażania własnych uczuć, opinii, pragnień w sposób adekwatny, otwarty i pozbawiony lęku, a zarazem respektujący uczucia i postawy innych osób
porozumiewanie się zachodzące w obrębie ról społecznych, a nie osób, np. urzędnik – petent
uzależnienie działania na pewne zjawisko od zmian zachodzących w tym zjawisku; oddziaływanie sygnałów stanu końcowego (wyjściowego) procesu, systemu lub układu na jego sygnały referencyjne (wejściowe)