Prowincje

Termin provincia (l.mn. provinciae) pierwotnie oznaczał zakres działalności urzędnika i powierzone mu zadania. W przypadku konsulówkonsulkonsulów prowincją było prowadzenie wojny, siłą rzeczy na określonym terenie; z kolei prowincją pretorówpretorpretorów było zajmowanie się sprawami sądowymi w Rzymie. Innymi słowy, termin ten nie był związany z terytorium, ale z osobą. Tereny poza Italią podbite przez Rzym zaczęto nazywać prowincjami właśnie dlatego, że na ich obszarze działał urzędnik mający wykonywać określone zadania. Tereny te traktowano jako praedia populi Romani, czyli „zdobycze ludu rzymskiego”. Ich mieszkańcy nie musieli dostarczać oddziałów wojskowych, ale byli zobowiązani do tributumtributumtributum i wielu innych ciężarów na rzecz zarządzających nimi urzędników (np. konieczności fundowania drogich upominków, aby zyskać ich przychylność).

Początkowo namiestnikami zostawali pretorzy, których liczbę zwiększano wraz z kolejnymi podbojami Rzymu (w 227 r. p.n.e. do czterech; w 197 r. p.n.e. do sześciu; w 82 r. p.n.e. do ośmiu). Z czasem zarząd prowincji zaczęto powierzać także konsulom, zwłaszcza na tych terenach, które wymagały prowadzenia wojen. Namiestnicy mieli do dyspozycji kwestorówkwestorkwestorów. Zajmowali się oni ściąganiem podatków i zarządzaniem finansami, korzystając przy tym często z usług publikanówpublikaniepublikanów. Namiestników w obowiązkach odciążali również wyznaczani przez senat legacilegacilegaci. Udział w administrowaniu prowincją mieli także młodzi arystokraci, którzy chcieli zdobyć doświadczenie w administracji i w ten sposób rozpocząć karierę polityczną, oraz prywatni niewolnicy namiestnika.

Sprawowanie urzędu oraz nadużycia

R5xAkBUOJAXwg1

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Ma krótkie włosy, duży nos i głęboko osadzone oczy. Na jego twarzy znajdują się liczne zmarszczki. Ubrany jest w togę.

Władza namiestników w prowincjach była z początku nieograniczona. Ich imperiumimperiumimperium obejmowało sprawy wojskowe, administrację, jurysdykcję i kwestie finansowe. Byli oni też nieusuwalni aż do momentu przybycia następcy, a podczas pełnienia urzędu nie można było ich pociągnąć do odpowiedzialności. Brak jakiejkolwiek kontroli prowadził do łupienia prowincji na niewyobrażalną skalę. Lucjusz Emiliusz Paulus, zdobywca Macedonii w 168 r. p.n.e., miał opinię człowieka ubogiego. Po śmierci pozostawił majątek o wartości 360 tys. denarówdenardenarów; tymczasem roczny żołd legionisty wynosił wówczas 108 denarów, co pokazuje stopień bogactwa, jakie gromadzili w ten (i inny, głównie dzięki zyskom, jakie przynosiły im wielkie majątki ziemskie) sposób rzymscy arystokraci.

Coraz częściej w Rzymie pojawiali się przedstawiciele ograbionych miast i ludów prowincji, starając się znaleźć w nim sprawiedliwość. W połowie II w. p.n.e. procesy o  „zdzierstwa” (jak mawiali sami Rzymianie, używając słowa repetundae) były na porządku dziennym, dlatego w 149 r. p.n.e. postanowiono utworzyć specjalny trybunał mający sądzić sprawy nadużyć w prowincjach. Nie poprawił on jednak sytuacji prowincji, ponieważ wśród sędziów zasiadali często sami byli namiestnicy, którzy nie chcieli skazywać swoich kolegów „po fachu”. Zdzierstwa w prowincji stały się przestępstwem dopiero w 123 r. p.n.e., dzięki staraniom młodszego z braci Grakchów, Gajusza. Ustalenie zasad kierowania prowincjami ostatecznie nastąpiło dopiero w czasach cesarstwa.

Rola senatu

Wraz z rozwojem terytorialnym państwa rzymskiego i pojawianiem się kolejnych prowincji rosła rola senatu. Pierwotnie stanowił on radę doradczą urzędników sprawujących realną władzę. Był zwoływany przez konsula, pretora lub dyktatoradyktatordyktatora, aby przedyskutować pewną sprawę, którą musiał się zająć urzędnik. W trakcie debaty senat przedstawiał swoją opinię, czasem podejmował uchwałę, ale urzędnik nie był nią związany. Wojny prowadzone z dala od Rzymu i nieobecność najważniejszych urzędników w mieście powodowały wzrost znaczenia izby. Senat wziął na siebie ciężar koordynowania wysiłku militarnego poprzez kontrolę nad skarbcem: to senatorzy przydzielali urzędnikom odpowiednie fundusze, co zmniejszało rolę kwestorów. Wraz z powstaniem prowincji senat uzyskał dodatkowe uprawnienia:

• wyznaczał urzędnikom tereny, na których mieli działać;

• określał wielkość armii, które mogli oni zaciągnąć (bo kontrolował skarbiec);

• wydłużał czas, w którym urzędnicy mogli pełnić swój urząd (z zasady był to wyłącznie rok), aby dokończyli zaczęte obowiązki, a najczęściej doprowadzili wojnę do końca; takich urzędników z przedłużonymi uprawnieniami nazywano prokonsulami albo propretorami;

• prowadził politykę zagraniczną państwa: przyjmował posłów, zatwierdzał (lub nie) układy, które w imieniu republiki z innymi państwami zawierali urzędnicy, podejmował decyzję o wojnie i pokoju.

Innymi słowy w senacie zapadały decyzje kluczowe dla funkcjonowania całego imperium.

RBYgk9gtE25AP

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Ma krótkie włosy, średniej wielkości nos. Na jego twarzy znajdują się zmarszczki. Odziany jest w togę.

RwSmr0PpY7Is9

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DUJ1MnTCd

Film nawiązujący do treści materiału

Słownik

Słowa kluczowe

Rzym, imperium, prowincja, senat, tributum, publikanie,  starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016.

M. Crawford, Rzym w okresie republiki, tłum. J. Rohoziński, Warszawa 2004.

M. Jaczynowska, M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa 2011.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.