Przeczytaj
Jednostki samorządu terytorialnego (JST) potrzebują środków na realizację swoich zadań. Podobnie jak inne najważniejsze obszary polskiego prawa, również podstawa finansowania jednostek samorządu terytorialnego jest zawarta w Konstytucji RP. Szczegóły finansowania regulują zgodne z ustawą zasadniczą przepisy prawne zawarte w ustawach. Jednostki samorządu terytorialnego są finansowane ze środków publicznych, dlatego te uregulowania znajdują się w artykule 167 Konstytucji.
Konstytucja RPArtykuł 167
Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólnesubwencje ogólne i dotacje celowedotacje celowe z budżetu państwa.
Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.
Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.
Źródło: Konstytucja RP.
Dochody własne JST
Na podstawie tekstu konstytucji można zauważyć różnorodność źródeł finansowania. Przede wszystkim JST mogą uzyskiwać dochody własne. Ich źródła są zależne od wielkości, poziomu zamożności i inwestycji na danym terenie. Na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego również możemy zauważyć różnice w źródłach dochodów własnych gminy, powiatu i województwa.
Wpływy z innych źródeł
Poza dochodami własnymi jednostki samorządu terytorialnego otrzymują również subwencje ogólne i dotacje celowe. Subwencją ogólną nazywamy pomoc finansową o charakterze bezzwrotnym, nieodpłatnym, powszechnym i uniwersalnym. Jest ona udzielana przez państwo ze środków budżetowych i przeznaczona wyłącznie na finansowanie zadań własnych JST. Główną funkcją subwencji ogólnej, obok uzupełnienia dochodów własnych gminy, powiatu lub województwa, jest wyrównanie dysproporcji w rozkładzie tych dochodów. Chodzi o pokrycie wydatków jednostki, na które brakuje pieniędzy w dochodach własnych gminy, a są one niezbędne do wypełnienia zadań własnych jednostki.
Subwencja ogólna dla gmin i powiatów składa się z części wyrównawczej, równoważącej i oświatowej. Subwencja oświatowaSubwencja oświatowa wynika z konstytucyjnej odpowiedzialności państwa, a nie samorządu, za jakość i poziom edukacji w Polsce. Subwencje wyrównawcze i równoważące wiążą się z wyrównywaniem przez państwo różnic w poziomie dochodów między bardziej i mniej rozwiniętymi jednostkami samorządu terytorialnego. Mogą być one traktowane jako wypełnienie zasady subsydiarności czy też zasady sprawiedliwości społecznej. Zasada ta, również wpisana w konstytucję, gwarantuje wszystkim obywatelom równy dostęp do usług publicznych. Subwencje wyrównawcze i równoważące to forma pomocy państwa dla jednostek samorządowych wspierająca działania inwestycyjne i przyspieszająca ich rozwój. Zadaniem państwa w tym przypadku jest redystrybucja dochodów i pomoc jednostkom słabszym ekonomicznie. Ma to na celu zrównoważenie poziomu usług publicznych na terenie całego kraju. Natomiast subwencja ogólna dla województw składa się z części wyrównawczej, regionalnej i oświatowej.
Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego wpłaty do budżetu państwa z przeznaczeniem na część regionalną dla województw oraz zasady jej podziału muszą gwarantować bogatszym województwom zachowanie odpowiedniej części dochodów własnych dla realizacji zadań własnych.
Akcja „STOP janosikowejanosikowe”
Ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego szybko ochrzczono mianem podatku janosikowego. W lipcu 2010 roku Rafał Szczepański, przedsiębiorca z Warszawy, rozpoczął zbiórkę podpisów pod projektem ustawy, która zmniejszałaby janosikowe. Inicjatywa zakładała też zmianę sposobu naliczania wpłat oraz zasad, na jakich pieniądze z janosikowego miałyby być przekazywane biedniejszym samorządom. Zebrano 150 tys. podpisów i projekt ustawy obywatelskiej w sierpniu 2011 roku trafił do ówczesnego Marszałka Sejmu. Propozycja została jednak negatywnie zaopiniowana przez komisje finansów i samorządu terytorialnego i prace nad nią zamrożono.
Poza subwencjami ogólnymi jednostki samorządu terytorialnego otrzymują również dotacje celowe. Ta pomoc jest przeznaczone na zadania zlecone. Są to zadania realizowane na podstawie ustaw lub w porozumieniu z przedstawicielami administracji rządowej w terenie.
Budżet JST
Podstawą samodzielnej gospodarki finansowej każdego z trzech typów jednostek samorządu terytorialnego jest uchwała budżetowa. Projekty uchwał budżetowych są proponowane przez organy wykonawcze organom stanowiącym (radom gmin, powiatów i sejmikom wojewódzkim) oraz regionalnej izbie obrachunkowej. Za prawidłowe wykonanie uchwalonego budżetu odpowiadają organy wykonawcze. Corocznie składają sprawozdanie z wykonania budżetu i powinny uzyskać absolutoriumabsolutorium, tzn. potwierdzenie prawidłowości jego wykonania.
Gospodarka finansowa wszystkich trzech typów jednostek samorządu terytorialnego jest jawna. Oznacza to m.in. obowiązek opublikowania uchwały budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu. Z uchwałą budżetową wraz z załącznikami możemy zapoznać się we właściwym urzędzie danej JST. Uchwałę można też często znaleźć na oficjalnej stronie internetowej danej gminy lub powiatu. Najłatwiej jednak odnaleźć ją w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP)Biuletynie Informacji Publicznej (BIP), który jest obowiązkowo prowadzony przez każdą jednostkę.
Budżet jednostki samorządu terytorialnego składa się z przychodów, tzn. podatków lokalnych, części PIT‑uPIT‑u i CIT‑uCIT‑u, które pozostają w jednostkach samorządowych, oraz dotacji i subwencji.
Drugą stroną każdego budżetu są wydatki. Każda jednostka samorządu terytorialnego powinna dbać, aby bilans dochodów i wydatków się zgadzał. Jeśli w budżecie będzie brakować pieniędzy, wówczas organ stanowiący może podjąć decyzję o emisji obligacji gminnych, powiatowych lub wojewódzkich. Oznacza to wprawdzie deficyt w budżecie jednostki, ale pozwala sfinansować bieżące potrzeby. Zawsze jednak trzeba pamiętać, że każdy dług trzeba spłacić. Dlatego warto dobrze zastanowić się, zanim się go zaciągnie. Zwłaszcza, jeśli dysponujemy pieniędzmi publicznymi.
Słownik
ujednolicony system akt, publikowanych w celu udostępnienia obywatelom wiedzy na temat działalności organów administracji publicznej
nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana przez państwo określonym podmiotom, np. jednostkom samorządu terytorialnego w celu wspomożenia realizacji przez nie zadań własnych
nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa państwa udzielana jednostkom samorządu terytorialnego w celu realizacji przez nie zadań własnych związanych z prowadzeniem jednostek oświatowych
finansowa pomoc państwa dla samorządów pozwalająca sfinansować określone zadanie inwestycyjne, mające na celu poprawę warunków życia w jednostce samorządowej
wpłata do budżetu państwa przez jednostki samorządu terytorialnego, których dochód przekracza wskaźniki ustalone w ustawie; jest wykorzystywana do wypłacania subwencji ogólnej w celu zrównoważenia poziomu dochodów jednostek samorządowych w różnych częściach Polski
prowadzona przez gminę na podstawie uchwały budżetowej samodzielna gospodarka finansowa
określenie aktu prawnego przez uprawniony organ na podstawie sprawozdania finansowego
dłużny papier wartościowy emitowany przez jednostkę samorządu terytorialnego na podstawie ustawy; jest poświadczeniem faktu zaciągnięcia przez jednostkę samorządową długu wobec nabywców obligacji
( z ang. Personal Income Tax); podatek od dochodów, które uzyskują osoby fizyczne, czyli od wynagrodzeń ze stosunku pracy, emerytur, rent, wszelkich zasiłków, od prowadzenia własnej działalności gospodarczeji in.; rozliczany na początku roku za rok ubiegły
(z ang. Corporate Income Tax); podatek dochodowy od osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą, np. spółek, przedsiębiorstw, fundacji, stowarzyszeń
sytuacja, w której dochody i wydatki danej jednostki się równoważą lub dochody przewyższają wydatki (nadwyżka budżetowa); jeśli wydatki przekraczają dochody, budżet się nie spina (powstaje deficyt budżetowy)