Wieś to określenie zasiedlonego odcinka terenu, stanowiącego historycznie ukształtowaną jednostkę osadniczą, której ludność zajmuje się głównie pracą na roli i czerpie z tej pracy podstawy egzystencji, co nadaje pojęciu «wieś» również znaczenie kategorii ekonomiczno‑społecznej; w przenośni – warstwa chłopska.

Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec_{Źródło: Encyklopedia PWN}

O typach osadnictwa wiejskiego i kształtach wsi przeczytasz w e‑materiale „Podział osadnictwa wiejskiego”.

Miasto natomiast to skupisko ludzkie przeciwstawiane wsi, charakteryzujące się zagęszczoną zabudową, zróżnicowaną strukturą społeczną mieszkańców, utrzymujących się w większości z zajęć nierolniczych – handlu, rzemiosła, przemysłu i usług.

Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec_{Źródło: Encyklopedia PWN}

Typy zespołów miejskich:

• aglomeracja monocentryczna – jedno z miast w tym zespole odgrywa dominującą rolę, np. Warszawa,

• aglomeracja policentryczna – zespół miast, w którym żadne nie odgrywa dominującej roli, np. Trójmiasto,

• megalopolis – silnie zurbanizowany zespół miast złożony z kilku aglomeracji miejskich, z liczbą mieszkańców minimum 20 milionów, np. wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych.

Sieć osadniczą tworzą miasta i wsie. Miasta to miejscowości, które mają tzw. prawa miejskie – czyli zostały uznane za miasto przez odpowiednie władze. W niektórych państwach miastem automatycznie staje się jednostka, która spełni odpowiednie kryterium, np. ludnościowe.

Trendy rozwoju sieci osadniczych na świecie

Obecny aktualnie silny rozwój zaludnienia świata wpływa na rozwój miast przemysłowych. Miasta te z kolei poszerzają swoje granice administracyjne, ponieważ emigruje do nich duża liczba ludności (poszukującej pracy i polepszenia warunków życiowych). Konsekwencją tego jest tworzenie się strefy podmiejskiej, w której wsie, które dotychczas były typowo rolnicze, przeobrażają się w osiedla miejskie. Obszary te zaczynają być ze sobą coraz bardziej powiązane, co prowadzi do powstawania aglomeracji, a w najwyżej rozwiniętych państwach także megalopolis.

Regionalne zróżnicowanie miast na świecie

• Miasta krajów socjalistycznych – miasta zbudowane lub przebudowane zgodnie z ideą socjalizmu; w jego kształtowaniu największe znaczenie miała intensywna industrializacja; mało zróżnicowana struktura społeczna ludności zamieszkującej miasto, dominacja działalności produkcyjnej; duży udział dzielnic mieszkaniowych z wielopoziomową, betonową zabudową. Specyficzną cechą miast krajów socjalistycznych było usuwanie z krajobrazu miejskiego elementów niekomunistycznych (budowli sakralnych, symboli religijnych, a nawet narodowych – pomników, zmiana nazw ulic).

Rw3mGyM9oo2a0

Zdjęcie przedstawia szeroką aleję z rzędami drzew w mieście. Po jej lewej i prawej stronie stoją identyczne budynki. Mają sześć pięter, na ich końcu jest nieco wyższa część. Budynki mają prostą konstrukcję w kształcie prostokątów.

• Miasta kolonialne Ameryki Łacińskiej – charakteryzują się regularnym układem ulic, które rozpoczynają się przy centralnie położonym placu. Szerokie ulice zapewniają optymalny przepływ (cyrkulację) powietrza. Bliżej rynku spotkać można bardziej zwartą zabudowę, natomiast im dalej, tym mniejsza zabudowa i więcej terenów zielonych. Przy prostokątnym, centralnym placu w takim mieście najczęściej stoi ratusz, kościół lub budynek sądu.

RFAtfWLsXW3Ln

Zdjęcie przedstawia duże miasto. Zabudowa jest gęsta. Dominują niskie budynki. W centralnej części fotografii jest masywny obiekt zwieńczony kopułą, a za nim wyższy biały budynek i kolejny zakończony kopułą. Większość budynków ma płaskie, pomarańczowe dachy. W tle jest pasmo górskie.

• Miasta Ameryki Północnej – miasta charakteryzujące się regularnym i rozplanowanym architektonicznie układem ulic i zabudowań. Rozpoznawalne są także „city” w centrum z drapaczami chmur. Dzielnice mieszkalne z niską zabudową willową otaczają centrum miasta. Widoczna jest dysproporcja i podział na biednych i bogatych za sprawą istnienia odrębnych etnicznie dzielnic.

RelFllYo8UXxn

Zdjęcie przedstawia widok ze wzgórza na metropolię. Miasto ma bardzo gęstą zabudowę. Na pierwszym planie są niskie budynki, w oddali wieżowce. Pomiędzy budynkami znajduje się szeroka aleja. W tle jest zatoka i wzniesienia.

• Miasta muzułmańskie Azji i Afryki Północnej – miasta charakteryzujące się wyraźnym podziałem pod względem wyznaniowym, narodowościowym oraz społecznym. Sieć licznych, wąskich uliczek przecina dzielnice. W centrum spotkać można najczęściej architekturę sakralną (meczety z minaretami). Bardzo charakterystyczną cechą, jeżeli chodzi o domy mieszkalne, jest brak okien od strony ulicy.

R8oRfu4eNF6aB

Zdjęcie przedstawia duże miasto o gęstej zabudowie. Na pierwszym planie są meczety - budynki z wieżami i kopułami. Za nimi stoją liczne wysokie i niskie budynki.

• Miasta Afryki – afrykańskie miasta wyróżniają się kontrastową zabudową (związane jest to z tym, że pewna część zabudowy przeznaczona jest dla ludności białej, inna zaś dla ludności czarnej). Centralne dzielnice, które zostały zbudowane przez kolonizatorów z Europy, są zamieszkiwane głównie przez ludność białą. Dzielnice w centrum charakteryzują się regularnym rozkładem ulic i wysokim standardem. Zabudowa pozostałych dzielnic jest chaotyczna i przypomina zabudowę wiejską.

RPPdjkxKBe3jQ

Zdjęcie przedstawia widok z góry na duże miasto. Są w nim liczne wysokie budynki. Stoją blisko siebie. W tle widać mniejszą gęstość zabudowy i drzewa.

Podstawowym miernikiem obrazującym stan rozwoju sieci osadniczej jest współczynnik urbanizacjiurbanizacjaurbanizacji. Informuje on, jaka część mieszkańców (świata, kontynentu, kraju) mieszka w miastachmiastomiastach. Współczynnik ten jest bardzo zróżnicowany na świecie i zależy od wielu czynników. Przeanalizuj poniższą tabelę, aby zrozumieć, dlaczego powstawały i powstają miasta.

Indeks dolny Źródło: A. Jewtuchowicz, M.E. Sokołowicz, J. Zasina, Zrozumieć fenomen miasta, [w:] A. Nowakowska (red.), EkoMiasto#Gospodarka. Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016. Indeks dolny koniec_{Źródło: A. Jewtuchowicz, M.E. Sokołowicz, J. Zasina, Zrozumieć fenomen miasta, [w:] A. Nowakowska (red.), EkoMiasto#Gospodarka. Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.}

Współczynnik urbanizacji w krajach wysoko rozwiniętych jest o wiele wyższy niż w krajach słabo rozwiniętych. W 2017 roku współczynnik urbanizacji na świecie wyniósł 54,8%. Oznacza to, że ponad połowa ludności świata mieszkała w miastach. Najmniej zurbanizowanym krajem były Indie, gdzie tylko jedna trzecia mieszkańców mieszkała w miastach, najbardziej natomiast – Belgia (98%). Wskaźnik urbanizacji dla Singapuru wyniósł 100%, ale jest to jednostka osadnicza o statusie państwa‑miasta. Przeanalizuj dane zawarte w poniższej tabeli, aby poznać zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji na świecie i jego zmiany w ostatnich kilkunastu latach.

Indeks dolny Źródło: Główny Urząd Statystyczny Indeks dolny koniec_{Źródło: Główny Urząd Statystyczny}

W materiale „Przyczyny zróżnicowania współczynnika urbanizacji na świecie” znajdziesz mapę przedstawiającą zróżnicowanie współczynnika urbanizacji na świecie w 2018 roku.

Słownik