Recepcja

FenomenologiafenomenologiaFenomenologia Edmunda Husserla spotkała się z bardzo dużym odzewem – zyskała zarówno rzesze żarliwych zwolenników, jak i zajadłych krytyków. Pierwsi widzieli w niej odrodzenie prawdziwej filozofii, drudzy – kolejne wielkie złudzenie. Debata na temat filozoficznej wartości fenomenologii toczy się po dziś dzień.

Myśl Husserla miała istotny wpływ na następujące nurty filozoficzne:

R1J1SG3DZmCmz1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę i kobietę, którzy stoją na trybunach wśród tłumu ludzi. Mężczyzna stoi po prawej. Jest on dojrzały, ma małe oczy, patrzy przed siebie. Ma krótkie, zaczesane na bok włosy, nosi okulary, ma wydatny nos, drugi podbródek oraz na wpółotwarte usta. Ubrany jest w płaszcz, pod którym ma założony garnitur. Kobieta stojąca po lewej stronie jest dojrzała, ma ciemne, spięte włosy. Ma zmrużone oczy oraz zmarszczki wokół nich. Patrzy przed siebie. Ubrana jest w jasny płaszcz.

• egzystencjalizmegzystencjalizmegzystencjalizm – np. Jean Paul Sartre (stosowanie metody fenomenologicznejmetoda fenomenologicznametody fenomenologicznej do opisu niepowtarzalności jednostkowego doświadczenia); egzystencjaliści podjęli wysiłek Husserla skierowany na stworzenie opisowej nauki o świadomości, przez którą rozumiał intencjonalność, czyli to, co sprawia, że ludzkie doświadczenie jest znaczące; zgodnie z tym założeniem opisywali świadomość jako odnoszącą się bezpośrednio tylko do własnych reprezentacji, idei, doznań;

• hermeneutykahermeneutykahermeneutyka – np. Paul Ricoeur (stosowanie metody fenomenologicznej do analizy procesów rozumienia); hermeneuci zgadzali się z Husserlem, że współczesna nauka nie potrafi wyjaśnić podstaw, na których się opiera; twierdzili również, że podstawy te można dostrzec w świadomości i jej strukturach; uważali też, że fenomenologiczne badanie tych struktur przebiega na podstawie  , które jest zawieszeniem „nastawienia naturalnego”, czyli wiary w istnienie przedmiotów;

• postmodernizmpostmodernizmpostmodernizm – np. Jacques Derrida (inspiracja podejściem Husserla w realizacji postulatu przełamywania schematów poznawczych); głosił Husserlowskie hasło „powrotu do rzeczy samych” oraz wprowadzał nowy sposób postrzegania świata polegający na odrzuceniu tego, co pewne i sprawdzone, jednoznaczne;

• Husserl odegrał rownież rolę dla rozważań aksjologiiaksjologiaaksjologii, powstałej w trakcie etycznych refleksji nad koncepcją dobra; część z badających wartości koncentrowała są wokół tezy Husserla, że proces przejścia od „ja” transcendentalnego do „ja” aksjologicznego można rozumieć jako rezultat  namysłu nad koncepcją „ja”;  w aksjologii kontynuowano fenomenologiczne badania nad człowiekiem, jego doświadczeniem i językiem, które mają podstawę w Husserlowskim projekcie ugruntowania filozofii, czyli w postulacie analizy wszelkiego doświadczenia i jego wyjaśniania;

• personalizmpersonalizmpersonalizm – np. Gabriel Marcel (stosowanie metody wglądów fenomenologicznych w analizie pojęcia osoby); personaliści opierali się na metodzie Husserla, starającej się uniknąć narzucania rzeczywistości z góry przyjętych pojęć lub struktur, personalizm przyjął więc, że wszystkie założenia filozoficzne dotyczące świata, człowieka i reszty rzeczywistości należy zawiesić;  uznano, że obserwacja i konsultacja rzeczywistości pozwala uniknąć problemów dedukcyjnego rozumowania, skupiając się na intelektualnym akcie intuicji, czyli bezpośredniego pojmowania rzeczywistości.

Husserlem inspirowali się także:

RW8zjlRRy5Ej51

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę w stroju zakonnicy. Jej głowę szczelnie okala biały materiał, na nim znajduje się ciemny kaptur. Kobieta ma prostokątną twarz, wydatny nos oraz wgłębienie w brodzie. Patrzy przed siebie.

• Martin Heidegger – stosując metodę fenomenologicznych wglądówwgląd fenomenologicznyfenomenologicznych wglądów, przedstawił w swych wczesnych pracach oryginalną ontologięontologiaontologię ludzkiego jestestwa;

• Edyta SteinEdytaEdyta Stein – stosowała metodę fenomenologiczną w badaniach zjawiska empatiiempatiaempatii;

• Maurice Merleau‑PontyMaurice Jean Jacques Merleau‑PontyMaurice Merleau‑Ponty – inspirował się Husserlem w swych badaniach percepcji, cielesności oraz doświadczenia czasu;

• Stanisław Leśniewski i Kazimierz Ajdukiewiczprzedstawiciele szkoły lwowsko‑warszawskiejStanisław Leśniewski i Kazimierz Ajdukiewicz – inspirowali się fenomenologią w badaniach nad logiką formalną;

• Karol WojtyłaKarol WojtyłaKarol Wojtyła – w pracach z zakresu filozofii osoby inspirował się fenomenologią Husserla i Schelera, dążąc do pogodzenia jej z założeniami tomizmu.

Na gruncie nauki fenomenologia Husserla zainspirowała przedstawicieli wielu dyscyplin wiedzy, zwłaszcza psychologii, literaturoznawstwa (fenomenologiczne analizy dzieła literackiego) czy socjologii.

Rkf2n9q1xPIsM

Obraz przedstawia pejzaż. Na pierwszym planie znajduje się gruntowa droga, przy której stoją dom i inne zabudowania. Wokół znajdują się niewielkie, zielone wzniesienia i bezlistne drzewa. W oddali zabudowania.

Na gruncie sztuki Husserl wywarł wpływ zwłaszcza na malarstwo (abstrakcyjne, symboliczne, surrealistyczne) i literaturę. Koncepcja redukcji fenomenologicznej i próba opisu rzeczy samych w sobie widoczne są u takich autorów, jak Thomas Mann (Czarodziejska góra), Samuel Beckett  (Czekając na Godota), Franz Kafka (Zamek) czy Aldous Huxley (Drzwi percepcji).

RZQIlQil951xs

Zdjęcie przedstawia dwóch dojrzałych mężczyzn stojących obok siebie. Jeden z nich ma nieznacznie uniesione ręce. Drugi trzyma pierwszego mężczyznę za prawe ramię. Patrzy się w swoją prawą stronę. Ubiór mężczyzn jest ciemny, nie odznacza się od ciemnego tła, które ich otacza.

Dyskusja

Husserl był krytykowany nawet przez swych bezpośrednich kontynuatorów. Trudno znaleźć takich, którzy byliby mu całkowicie wierni. Każdy krytykował mistrza w jakimś istotnym punkcie. Francuski hermeneuta Paul Ricoeur napisał nawet, że historia fenomenologii to historia Husserliańskiej herezji. Główne punkty krytyki zwolenników oraz radykalnych krytyków Husserla były następujące:

• redukcja ejdetycznaredukcja ejdetycznaredukcja ejdetyczna to zawoalowany platonizm (tzn. że Husserl wprowadza na powrót do filozofii Platońskie idee);

• stosując konsekwentnie redukcję fenomenologiczną, tracimy kontakt z drugim człowiekiem i popadamy w solipsyzmsolipsyzmsolipsyzm;

• idea dotarcia do rzeczy samych w sobie jest utopią (ludzka percepcja bowiem jest nieuchronnie arbitralna);

• próba opisania rzeczy od nowa (nowym, świeżym językiem) czyni Husserla i wielu jego kontynuatorów absurdalnie niezrozumiałymi.

Słownik