Przeczytaj
Więcej o fenomenologii znajdziesz w lekcjach:
Czym jest fenomenologia?Czym jest fenomenologia?
Czym są noeza i noemat?Czym są noeza i noemat?
Poszukiwanie idei. Redukcja ejdetycznaPoszukiwanie idei. Redukcja ejdetyczna
Redukcja fenomenologicznaRedukcja fenomenologiczna
FenomenFenomen
Główni przedstawiciele fenomenologiiGłówni przedstawiciele fenomenologii
O personalizmie czytaj w materiałach:
PersonalizmPersonalizm
Ogólne założenia personalizmu – pojęcie „osoby”Ogólne założenia personalizmu – pojęcie „osoby”
Zestawienie tekstów Mouniera z innymi źródłamiZestawienie tekstów Mouniera z innymi źródłami
Recepcja
FenomenologiaFenomenologia Edmunda Husserla spotkała się z bardzo dużym odzewem – zyskała zarówno rzesze żarliwych zwolenników, jak i zajadłych krytyków. Pierwsi widzieli w niej odrodzenie prawdziwej filozofii, drudzy – kolejne wielkie złudzenie. Debata na temat filozoficznej wartości fenomenologii toczy się po dziś dzień.
Myśl Husserla miała istotny wpływ na następujące nurty filozoficzne:
egzystencjalizmegzystencjalizm – np. Jean Paul Sartre (stosowanie metody fenomenologicznejmetody fenomenologicznej do opisu niepowtarzalności jednostkowego doświadczenia); egzystencjaliści podjęli wysiłek Husserla skierowany na stworzenie opisowej nauki o świadomości, przez którą rozumiał intencjonalność, czyli to, co sprawia, że ludzkie doświadczenie jest znaczące; zgodnie z tym założeniem opisywali świadomość jako odnoszącą się bezpośrednio tylko do własnych reprezentacji, idei, doznań;
hermeneutykahermeneutyka – np. Paul Ricoeur (stosowanie metody fenomenologicznej do analizy procesów rozumienia); hermeneuci zgadzali się z Husserlem, że współczesna nauka nie potrafi wyjaśnić podstaw, na których się opiera; twierdzili również, że podstawy te można dostrzec w świadomości i jej strukturach; uważali też, że fenomenologiczne badanie tych struktur przebiega na podstawie , które jest zawieszeniem „nastawienia naturalnego”, czyli wiary w istnienie przedmiotów;
postmodernizmpostmodernizm – np. Jacques Derrida (inspiracja podejściem Husserla w realizacji postulatu przełamywania schematów poznawczych); głosił Husserlowskie hasło „powrotu do rzeczy samych” oraz wprowadzał nowy sposób postrzegania świata polegający na odrzuceniu tego, co pewne i sprawdzone, jednoznaczne;
Husserl odegrał rownież rolę dla rozważań aksjologiiaksjologii, powstałej w trakcie etycznych refleksji nad koncepcją dobra; część z badających wartości koncentrowała są wokół tezy Husserla, że proces przejścia od „ja” transcendentalnego do „ja” aksjologicznego można rozumieć jako rezultat namysłu nad koncepcją „ja”; w aksjologii kontynuowano fenomenologiczne badania nad człowiekiem, jego doświadczeniem i językiem, które mają podstawę w Husserlowskim projekcie ugruntowania filozofii, czyli w postulacie analizy wszelkiego doświadczenia i jego wyjaśniania;
personalizmpersonalizm – np. Gabriel Marcel (stosowanie metody wglądów fenomenologicznych w analizie pojęcia osoby); personaliści opierali się na metodzie Husserla, starającej się uniknąć narzucania rzeczywistości z góry przyjętych pojęć lub struktur, personalizm przyjął więc, że wszystkie założenia filozoficzne dotyczące świata, człowieka i reszty rzeczywistości należy zawiesić; uznano, że obserwacja i konsultacja rzeczywistości pozwala uniknąć problemów dedukcyjnego rozumowania, skupiając się na intelektualnym akcie intuicji, czyli bezpośredniego pojmowania rzeczywistości.
Husserlem inspirowali się także:
Martin Heidegger – stosując metodę fenomenologicznych wglądówfenomenologicznych wglądów, przedstawił w swych wczesnych pracach oryginalną ontologięontologię ludzkiego jestestwa;
Edyta SteinEdyta Stein – stosowała metodę fenomenologiczną w badaniach zjawiska empatiiempatii;
Maurice Merleau‑PontyMaurice Merleau‑Ponty – inspirował się Husserlem w swych badaniach percepcji, cielesności oraz doświadczenia czasu;
Stanisław Leśniewski i Kazimierz AjdukiewiczStanisław Leśniewski i Kazimierz Ajdukiewicz – inspirowali się fenomenologią w badaniach nad logiką formalną;
Karol WojtyłaKarol Wojtyła – w pracach z zakresu filozofii osoby inspirował się fenomenologią Husserla i Schelera, dążąc do pogodzenia jej z założeniami tomizmu.
Na gruncie nauki fenomenologia Husserla zainspirowała przedstawicieli wielu dyscyplin wiedzy, zwłaszcza psychologii, literaturoznawstwa (fenomenologiczne analizy dzieła literackiego) czy socjologii.
Na gruncie sztuki Husserl wywarł wpływ zwłaszcza na malarstwo (abstrakcyjne, symboliczne, surrealistyczne) i literaturę. Koncepcja redukcji fenomenologicznej i próba opisu rzeczy samych w sobie widoczne są u takich autorów, jak Thomas Mann (Czarodziejska góra), Samuel Beckett (Czekając na Godota), Franz Kafka (Zamek) czy Aldous Huxley (Drzwi percepcji).
Czekając na Godota[...] w wyniku badań Testu i Conarda badań nie zakończonych wprawdzie niemniej nagrodzonych już przez Aka‑ka‑kademię Antropo‑po‑po‑po‑metrii w Berne‑en‑Bresse ustalono i to ponad wszelką wątpliwość nie licząc jedynie tej jaką budzi wszelka ludzka działalność więc w wyniku badań Testu i Conarda badań nie zakończonych ustalono stalono stalono co następuje stępuje stępuje mianowicie że ale nie wybiegajmy naprzód nie wiadomo dlaczego w wyniku prac Poinçona i Wattmanna wykazano również niezbicie że uwzględniwszy studia Fartova i Belchera studia nie dokończone nie dokończone nie wiadomo dlaczego oraz Testu i Conarda również nie zakończone wykazano że człowiek w przeciwieństwie do opinii przeciwnej że człowiek Testu i Conarda w Bresse że człowiek krótko mówiąc że człowiek słowem mimo postępu w zaopatrzeniu i likwidacji odpadów marnieje i usycha a jednocześnie równolegle nie wiadomo dlaczego mimo rozwoju kultury fizycznej i uprawiania sportów takich jak takich jak tenis piłka nożna biegi kolarstwo pływanie jeździectwo szybownictwo joga tenis kręgle łyżwiarstwo jazda na wrotkach tenis szybownictwo wszelkie sporty zimowe letnie i jesienne tenis na trawie na parkiecie i na ubitej ziemi szybownictwo tenis hokej na ziemi na morzu i w powietrzu mimo penicyliny i surogatów krótko mówiąc powtarzam jednocześnie równolegle maleje nie wiadomo dlaczego mimo tenisa powtarzam szybownictwa golfa tyleż z dziewięcioma co z osiemnastoma dołkami tenisa na lodzie słowem nie wiadomo dlaczego w Saine w Saine‑et‑Oise w Saine‑et‑Marne w Marne‑et‑Oise więc nie wiadomo mianowicie dlaczego jednocześnie równolegle usycha i kurczy się powtarzam w Marne‑et‑Oise słowem czysta strata na głowę od śmierci Woltera wynosząca mniej więcej dwa centymetry sto gramów na głowę przeciętnie lekko zaokrąglając czystej wagi netto w Normandii słowem nie wiadomo dlaczego o co w końcu mniejsza takie są fakty z drugiej zaś strony co jest o wiele istotniejsze w świetle doświadczeń co jest o wiele istotniejsze w świetle prowadzonych doświadczeń Steinwega i Petermanna co jest o wiele istotniejsze w świetle świetle świetle przerwanych doświadczeń Steinwega i Petermanna co jest o wiele istotniejsze widać wyraźnie że na wsi i w górach na wybrzeżach i wzdłuż dróg wodnych i ognistych powietrze jest to samo [...].
Fenomenologia a psychologia
Spośród dyscyplin wiedzy, na które wpływ wywarła fenomenologia, szczególnie wyróżnia się psychologia. Wielu teoretyków psychologii, badaczy oraz terapeutów powoływało się na ideę naiwnego i bezkrytycznego oglądu rzeczywistości psychicznej. Dzięki temu w XX‑wiecznej psychologii wykształciło się podejście idiograficzne (gr. dio ‘to, co indywidualne, jednostkowe’; grapho ‘opisywać’), koncentrujące się na uchwyceniu i opisie tego, co indywidualne, niepowtarzalne i jednostkowe. Definiowane jest ono w opozycji do podejścia nomotetycznego (gr. nomothetikós ‘dot. prawodawstwa’), w którym dąży się do uchwycenia stałych prawidłowości, czyli ogólnych praw psychologicznych rządzących ludzkim zachowaniem. Fenomenologia wywarła również wpływ na:
psychologię postaci – fenomenologia jako metoda opisu zjawisk psychologicznych;
badania psychologiczne – stosowano ją w analizach takich procesów jak: pamięć, uczenie się, spostrzeganie, myślenie, osobowość, uczucia;
psychologię egzystencjalną – metoda fenomenologiczna stosowana do wyjaśniania zjawisk należących do sfery osobowości;
psychologię humanistyczną – w pracy terapeutycznej zaleca się stosowanie względem klienta metody bezzałożeniowego i nieoceniającego nastawienia fenomenologicznego.
Dyskusja
Husserl był krytykowany nawet przez swych bezpośrednich kontynuatorów. Trudno znaleźć takich, którzy byliby mu całkowicie wierni. Każdy krytykował mistrza w jakimś istotnym punkcie. Francuski hermeneuta Paul Ricoeur napisał nawet, że historia fenomenologii to historia Husserliańskiej herezji. Główne punkty krytyki zwolenników oraz radykalnych krytyków Husserla były następujące:
redukcja ejdetycznaredukcja ejdetyczna to zawoalowany platonizm (tzn. że Husserl wprowadza na powrót do filozofii Platońskie idee);
stosując konsekwentnie redukcję fenomenologiczną, tracimy kontakt z drugim człowiekiem i popadamy w solipsyzmsolipsyzm;
idea dotarcia do rzeczy samych w sobie jest utopią (ludzka percepcja bowiem jest nieuchronnie arbitralna);
próba opisania rzeczy od nowa (nowym, świeżym językiem) czyni Husserla i wielu jego kontynuatorów absurdalnie niezrozumiałymi.
Odpowiedz na pytanie, jak można przeprowadzić krytykę, z punktu widzenia Husserla, wybranej współczesnej dyscypliny wiedzy szczegółowej (przy obecnym stanie tej wiedzy)?
Słownik
(gr. aksios — godny, cenny + logos — słowo, nauka) nauka o wartościach i o kryteriach wartościowania; też: konkretny system wartości; aksjologia rozwinęła się jako dział etyki
(fr. existentialisme < łac. existere z ex — na zewnątrz + sistere — stać, znajdować się) kierunek filozoficzny oraz prąd literacki podkreślający znaczenie człowieka jako jednostki wolnej; za właściwy przedmiot badań i punkt wyjścia analizy filozoficznej uznaje indywidualną egzystencję człowieka, jego miejsce i rolę w świecie; według egzystencjalizmu rzeczywistość jest rozdarta na sferę świadomości i sferę rzeczy
(gr. empatheia - cierpienie) umiejętność wczuwania się w stan wewnętrzny drugiej osoby; polega na emocjonalnym reagowaniu na stan innej osoby lub na osiąganiu rozumienia i możliwości przewidywania uczuć, myśli, reakcji drugiej osoby dzięki przyjęciu (wczuciu się) jej sposobu widzenia rzeczywistości
(gr. epochḗ – zatrzymanie, zawieszenie) 1) pogląd głoszony w starożytności przez szkołę sceptyków; polegał na powstrzymywaniu się od jakiegokolwiek sądu, zarówno twierdzącego, jak i przeczącego; epoché miała umożliwiać ataraksję;
2) we współczesnej fenomenologii postulat wstrzymania się od uznania tez dostatecznie nieuprawomocnionych; tak rozumiana epoché („wzięcie w nawias”) umożliwia tzw. redukcję fenomenologiczną
(gr. phainómenon — to, co się zjawia, pokazuje + logos — słowo, nauka) jest to nauka o fenomenach, czyli o tym, co nam się ukazuje jako takie, usiłuje „opisać i zrozumieć, co się nam jawi w taki dokładnie sposób, w jaki ono samo nam się prezentuje”; nie jest gotowym systemem filozoficznym, co przede wszystkim metodą opisu zjawisk
(gr. hermeneutikos — dotyczący objaśniania) podstawowa metoda rozumienia wytworów kultury przez duchowe zbliżenie się do nich; w filozofii dziedzina badająca sposób ustalania sensów polegający na uzgodnieniu ujęć obiektywnych z subiektywnymi za pomocą myślenia paradoksalnego (z pominięciem zasady niesprzeczności); jest różnie rozumiana, np. jako: 1) metoda interpretacji (rozumienia) ludzkich wytworów występujących poza psychiką, przeciwstawiana obiektywnej analizie zjawisk przyrodniczych (W. Dilthey); 2) refleksja filozoficzna dotycząca wszelkich form ekspresji, np. mitów, symboli religijnych, dzieł sztuki (P. Ricoeur); 3) analiza rozumienia egzystencji jako swoistego sposobu bycia człowieka w świecie (M. Heidegger, H.-G. Gadamer)
metoda filozofowania polegająca na zaniechaniu czysto pojęciowych spekulacji przez uzyskanie bezpośredniego doświadczenia tego, co dane, a w czym przejawiają się przedmioty, m.in. wartości, wytwory kultury, istota rzeczy i idee, umożliwiające poznanie; fenomenologia głosi postulat metodologiczny, tzw. redukcji fenomenologicznej, tj. epoche –zawieszenia i naturalnego przekonania o istnieniu świata realnego, w celu poznawczego dotarcia do czystej świadomości oraz istoty rzeczy
(gr. on, ontos — byt + logos — słowo, nauka) dział filozofii zajmujący się nauką o bycie jako bycie, rozważaniami w teorii bytu, w fenomenologii odróżniona od metafizyki nauka, która w analizie idei odkrywa i ustala czyste możliwości oraz związki konieczne między czystymi jakościami idealnymi
(łac. persona — osoba) nurt współczesnej filozofii europejskiej akcentujący autonomiczną wartość osoby w analizie rzeczywistości i bytu ludzkiego; personalizm koncentruje się na szczególnym znaczeniu osoby ludzkiej
(łac. post — po + fr. moderne — nowoczesność) nurt w sztuce, literaturze i filozofii końca XX w., stanowiący krytykę nowoczesnej cywilizacji opartej na idei racjonalnego i jednolitego porządku istniejącego w świecie; w filozofii przejawiał się w kwestionowaniu podstawowych przekonań filozofii nowożytnej; uznawał że poznawcza relacji między podmiotem i przedmiotem jest myślową „pułapką”; poszukiwał rozwiązań przekraczających zarówno byt, jak i podmiot, oraz kwestionował wiarę w autonomię podmiotu i przekonanie o bezpośredniej dostępności świata przedmiotowego, a wraz z tym, wiarę w istnienie nieuwarunkowanego, obiektywnego rozumu, stanowiącego podstawę i źródło myślenia
(łac. reductio — odprowadzenie z powrotem; gr. eidetikos — znający) operacja, której celem jest ujęcie istoty fenomenu
(łac. solus ipse — sam jeden) pogląd filozoficzny, według którego istnieje tylko jednostkowy podmiot poznający, a cała rzeczywistość jest jedynie zespołem jego wrażeń
ogląd i opis tego, co bezpośrednio jest dane doświadczeniu