Przeczytaj
WstępZainteresowanie Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego teatrem sięgają lat międzywojnia, kiedy to poeta miał za sobą okres terminowania w Teatrze Reduty, kilka napisanych i zniszczonych sztuk - komediikomedii i dramatówdramatów. Wspomnieć należy o paru przekładach arcydzieł dramaturgii światowej, od Szekspira poczynając. [...]
Najmniejszy Teatr Świata nie wziął się więc z pustki. Poprzedziły go poważne studia nad specyfiką dzieła teatralnego.
[...] myślę [...], że żywe, trwające już ponad pół wieku zainteresowanie [Teatrzykiem Zielona Gęś - dop. DM] wzięło się w pierwszym rzędzie z możliwości tak mądrego i jednocześnie tak pełnego kpiny oglądu polskiej rzeczywistości, typowo polskich przywar, polskiej tromtadracjitromtadracji, narodowego zadęcia, słowem wszystkiego, czego nie znosił K.I.G., z czym walczył, czemu się przeciwstawiał. Swoją walkę z polskim kołtuństwemkołtuństwem ubrał w nowy, jakże gałczyński kostium. Nowa groteskowa gamiliagamilia poety - to świat dziwnych ludzi i dziwniejszych zwierząt. [...]
Pierwsza „Zielona Gęś” pojawiła się na ostatniej stronie “Przekroju” wiosną 1946 roku. [...]
Skandale Gęś wywoływała stale, niemal do chwili swego zniknięcia z ostatniej strony krakowskiego tygodnika.
Groteska w „Zielonej Gęsi” Gałczyńskiego[...] inspiracją dla Gałczyńskiego w pisaniu Zielonej Gęsi był Zielony Balonik Boya‑Żeleńskiego. Poeta wybiera, podobnie jak jego poprzednik, tradycję oświeceniową, propagującą postawę racjonalistycznąracjonalistyczną [...]. Z literatury oświecenia poeta zapożyczył zwierzęce postaci niektórych aktorów „najmniejszego teatru świata”. Z przyjęciem racjonalistycznego spojrzenia na polską kulturę można powiązać też prowadzoną w Zielonej Gęsi kampanię odbrązowiającą wymierzoną w bezkrytyczny kult trzech wieszczy: Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego. [...] Groteska wyróżnia się zespołem swoistych właściwości, z których najważniejszą jest paradoksalneparadoksalne połączenie zjawisk przeciwstawnych, sprzecznych, niewspółmiernych, określane też jako niezbornośćniezborność składników, antytezaantyteza, nawarstwienie sprzeczności. Z właściwości tej wynikają pozostałe: łączenie elementów przerażających i humorystycznych, zestawienie hiperbolizacjihiperbolizacji z pomniejszeniem czy fantastykifantastyki z realizmemrealizmem, absurd wypływający z braku jednolitego systemu zasad rządzących światem, łamanie ustalonych konwencji artystycznych, [...], naruszenie kolejności zjawisk, nienaturalne ich powtarzanie się, zestawienia zjawisk wykluczających się, wydobywanie kontrastów, niezgodności treści i formy, odrzucanie norm logicznych, operowanie anachronizmami, wprowadzenie elementu zaskoczenia, niespodzianki, wreszcie niejednorodność stylistyczna. Charakterystyczne jest, że cechy te, jeśli obecne są w utworze jednostkowo, nie przyczyniają się do powstania groteski. Pojawia się ona dopiero w momencie, gdy następuje nawarstwienie kilku wyżej wymienionych właściwości. Najczęściej jedna z nich pociąga za sobą zaistnienie kolejnych na skutek wzajemnego ich powiązania. Wśród teatrzyków Zielonej Gęsi przeprowadzić można następujący podział: polityczne - nawiązujące do przemian w sferze życia politycznego kraju po II wojnie światowej, obyczajowe - dotyczące specyficznych wad występujących w postępowaniu i mentalności Polaków, oraz literackie - wykorzystujące popularne motywy, charakterystyczne postacie lub wątki z klasyki polskiej i obcej [...]. Trwałą wartość mają przeważnie teatrzyki obyczajowe [...]. Teatrzyki literackie natomiast, które odwołują się do schematów funkcjonujących w dorobku kulturalnym pokoleń, pozostają najlepiej czytelne, także ze względu na trwałość wzorców, do których się odnoszą.
Gałczyński - mistrz poetyckiej groteskiGałczyński zadebiutował [...] jako sprawny technicznie poeta i pisarz o dość wyraźnie zarysowanej strategii twórczej, będącym swoistym wariantem koncepcji poeta ludens. [...] Przejawia się ona w strukturze utworów opartych na szeroko rozumianej stylizacjistylizacji i grze z odbiorcą oraz w stosunku do siebie samego jako autora zarabiającego słowem. Jest to koncepcja pozwalająca na odgrywanie różnych poetyckich ról, z rolą technika literackiego - jako kluczową - na czele. [...] AmbiwalentnaAmbiwalentna postawa błazna wymaga jako środka ekspresji odpowiedniej, a więc również ambiwalentnej, zasady twórczej. Rola ta w twórczości Gałczyńskiego przypada grotesce. [...] Najbardziej elementarnym poziomem, na którym uobecnia się groteska w utworach Gałczyńskiego - a przy tym wyraźnie dominuje - jest ich warstwa językowa. [...] o swoistości groteski poety decydują trzy cechy: 1) operowanie kontrastami i dysonansami stylistycznymidysonansami stylistycznymi; 2) wykorzystywanie niespodzianki i przeciwieństwa - mechanizmów pokrewnych dowcipowi; 3) żywioł parodyjnyparodyjny. [...]
Kluczową cechą uprawianej przez poetę groteski są praktyki stylizacyjne. Jest to płaszczyzna, na której spotykają się poeta‑technik literacki i poeta‑twórca groteskowy. [...] Fakt, że w [...] twórczości [Gałczyńskiego - dop. DM] znacząca obecność groteski idzie w parze z koncepcją pisarską, utwierdza w przekonaniu, iż jedną z ważniejszych przyczyn upowszechniania się groteski w literaturze polskiej XX wieku [...] było zastąpienie ekspresyjnejekspresyjnej teorii sztuki właśnie przez koncepcje ludyczneludyczne. [...] Ludyczność okazuje się niezbywalną cechą procesu twórczego, co bynajmniej nie oznacza, że głównym celem dzieła jest zabawienie odbiorcy, choć niewątpliwie funkcja ta w mniejszym bądź większym stopniu dochodzi do głosu. W każdym razie utwory o dominującej funkcji ludycznej reprezentują jeden ze skrajnych biegunów tej koncepcji. Przeciwny tworzą natomiast teksty wyzyskujące techniki ludyczne dla „poważnych” celów.
Połączenie tragizmu z komizmem, fantastyki z realizmem – tym właśnie jest Teatrzyk Zielona Gęś.
Pomysł ZeusaTeatrzyk Zielona Gęś
ma zaszczyt przedstawić„Pomysł Zeusa”
Osoby:
Zeus, Leda i CAŁY ZESPÓŁ NAJMNIEJSZEGO TEATRU ŚWIATAZeus:
Powiedz mi, piękna Ledo, dlaczego jesteś niewrażliwa na moje zaloty?Leda:
Dlatego, że jesteś szkaradnym staruchem.Zeus:
Poczekaj! (przemienia się w złoty deszcz) Prawda, jak pięknie szumię?Leda:
Lipa. Banał i zgaga. Bajkę o złotym deszczu przewałkowały już wszystkie podręczniki mitologii.Zeus:
(speszony) Rzeczywiście. Ale zaraz, może coś z bykiem? (przemienia się w byka)Leda:
O, biedny Zeusie - i ten numer jest ograny. Przecież pod postacią byka uwodziłeś Europę.Zeus:
Istotnie. (płacze)Leda:
(do Publiczności) Żal mi tego pana. Zupełny zanik inwencji. (do Zeusa) No, Zeusku, do góry uszy! Spróbuj jeszcze czegoś. W życiu trzeba próbować.Zeus:
(próbuje przemienić się w orła) O!Leda:
Do bani. Mit z orłem jest mitem z taką brodą!Zeus:
Eureka! Mam! Wymyśliłem! Będziesz moją! (przemienia się w „Zieloną Gęś”)Leda:
No, nareszcie! Pójdź w moje objęcia! Och! (znosi jajko, z którego zamiast Heleny i Kastora z Polluksem wykluwają się:
Hermenegilda Kociubińska,
Alojzy Gżegżółka,
Pies Fafik,
Osiołek Porfirion,
Piekielny Piotruś
i na końcu Prof. Bączyński)Prof. Bączyński:
I to jest właśnie, proszę państwa, geneza Teatrzyku
„Zielona Gęś”, NAJMNIEJSZEGO - TEATRU -
ŚWIATA - PREMIERA - CO - NIEDZIELA.K U R T Y N A
O autorze
Konstanty Ildefons Gałczyński urodził się w 1905 roku w Warszawie. Po wybuchu I wojny światowej jego rodzina wyprowadziła się do Moskwy, gdzie uczęszczał do Szkoły Komitetu Polskiego. W 1923 roku Gałczyński zdał maturę i zadebiutował jako poeta. Po powrocie do Warszawy studiował filologię angielską i klasyczną. W 1926 roku został powołany do wojska. Podczas II wojny światowej walczył w Korpusie Obrony Pogranicza. Po wojnie przeprowadził się do Brukseli, a następnie do Paryża. Od 1946 roku w tygodniku „Przekrój” ukazywały się teksty Teatrzyku Zielona Gęś, czyli miniatury teatralnej (krótkie utwory sceniczne), które przyniosły poecie sławę i uznanie. Zmarł w 1953 roku w Warszawie.
Słownik
dwuwartościowy, łączący przeciwstawne elementy, np. sprzeczne uczucia, pragnienia, oczekiwania, wrażenia istniejące jednocześnie
(gr. antíthesis - przeciwstawienie) środek stylistyczny polegający na zestawieniu ze sobą sprzecznych obrazów lub pojęć w celu ich uwydatnienia oraz zwiększenia ekspresji (wyrazu) dzieła
(gr. anachronismós) błąd chronologiczny, element niezgodny z epoką historyczną lub stanem wiedzy, np. umieszczenie jakiejś postaci, rzeczy bądź jakiegoś wydarzenia czy zjawiska w niewłaściwej epoce
(gr. drâma - działanie, akcja) utwór literacki, którego akcja przedstawiona jest w dialogach i monologach, przeznaczony do wystawienia na scenie
(łac. dissonans - różnie brzmiący) nieharmonijne łączenie w wypowiedzi różnych stylów wypowiedzi, np. naukowego i potocznego
(łac. expressio – wyrażenie) okazywanie emocji w wyrazisty sposób, według ekspresyjnej teorii sztuki wyrażanie uczuć za pomocą środków artystycznych jest ważną cechą dzieła
twórczość literacka bądź filmowa, której świat przedstawiony stanowią nierealne, będące wytworem wyobraźni, często nadprzyrodzone zjawiska, np. duchy, nieistniejące miejsca; elementy fantastyczne są obecne w mitach i folklorze, możemy je odnaleźć także w utworach plastycznych i literackich
neologizm utworzony od nazwiska Gałczyńskiego i słowa familia (łac. rodzina), będący zbiorczą nazwą bohaterów jego utworów
(gr. hyperbolḗ – przesada) przesadnia, zabieg stylistyczny polegający na celowym wyolbrzymieniu cech danego zjawiska bądź przedmiotu, np. poprzez nagromadzenie różnych określeń mających to samo znaczenie
pogardliwe określenie postawy życiowej kołtuna – człowieka cechującego się ignorancją, zacofaniem, głupotą, przejawiającego poglądy wsteczne i nietolerancyjne
(łac. comoedia) utwór sceniczny lub filmowy przedstawiający w sposób zabawny lub satyryczny postacie, obyczaje, wydarzenia itp.
rozrywkowy
połączenie składników nietworzących harmonii
zaskakujące twierdzenie, niezgodne z tym, co wydaje się oczywiste, z powszechnie przyjętym mniemaniem; sytuacja pozornie niemożliwa, łącząca sprzeczne fakty
(gr. parōidía – komiczna przeróbka poważnego utworu) tekst będący świadomym naśladowaniem dzieła, stylu lub gatunku literackiego, w którym dochodzi do przerysowania cech oryginału; również nieudolne naśladowanie lub wypaczona postać czegoś
(łac. ludus – zabawa, gra) poeta tworzący sztukę ludyczną, czyli zaspokajającą potrzebę rozrywki, co jest charakterystyczne dla kultury masowej
(łac. rationalis – rozsądny) przekonanie, że głównym źródłem poznania jest rozum, przedkładające logiczne i naukowe przesłanki nad intuicyjne i empiryczne (doświadczalne)
(łac. realis – prawdziwy) wierne, zgodne z obserwacją odtwarzanie rzeczywistości w utworze literackim, w dziele sztuki; też: kierunek w literaturze i w sztuce posługujący się takim opisem
celowe wprowadzenie do wypowiedzi utrzymanej w określonym stylu odpowiednio wyrazistych elementów stylu innego, przyjętego za wzorzec
manifestacyjne, krzykliwe przedstawianie poglądów lub wzniosłych idei, np. patriotycznych, pozbawione treści i konkretnego działania, pochodzi od określenia galicyjskich demokratów w XIX wieku