Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów, itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

RAmy0nWs0M2VC
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł.

Parlamentarne systemy wyborcze wybranych państw

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii w wyborach do Izby GminIzba GminIzby Gmin obowiązuje system większości względnej. Kraj jest podzielony na tyle okręgów wyborczych, ile mandatów można zdobyć w Izbie Gmin (są to okręgi jednomandatowe). W każdym okręgu kandydat, na którego oddano największą liczbę głosów (wystarczy zwykła większość), uzyskuje miejsce w parlamencie. Dlatego system ten bywa określany jako „pierwszy na mecie”.

Przedstawiona poniżej tabela ukazuje, jak system większościowy kształtuje układ polityczny w parlamencie brytyjskim. Zestawia ona poparcie, jakie uzyskały poszczególne partie, z podziałem mandatów w Izbie Gmin w wyborach 2005 r.

Poparcie elektoratu i podział mandatów w Izbie Gmin w 2005 r.

Partia

Poparcie wyborców (%)

Mandaty (%)

Mandaty (liczba)

Partia Pracy

35,22

54

356

Partia Konserwatywna

32,33

29,9

197

Liberalni Demokraci

22,05

9,4

62

Partia Demokratyczna Unionistów (DUP)

0,89

1,4

9

Szkocka Partia Narodowa (SNP)

1,52

0,9

6

Sinn Féin

0,64

0,7

5

Socjaldemokratyczna Partia Pracy (SDLP)

0,46

0,4

3

Ulster Unionist Party (UUP)

0,47

2

1

Inne

5,77

0,4

3

Suma

646

tabela Źródło: Electronic Guide, UK Election Statistics: 1918-2019, dostępny w internecie: electionguide.org [dostęp 10.04.2020 r.].

To, że skład parlamentu utworzony na podstawie systemu większościowego nie odzwierciedla rzeczywistego poparcia społecznego dla partii politycznych, a tym samym nie ukazuje w pełni woli wyborców, najlepiej pokazały wybory w 1951 i 1983 r. Wówczas wygrali je konserwatyści, mimo że w całym kraju uzyskali oni mniejszą liczbę głosów niż Partia Pracy. Z kolei w 1974 r. sytuacja była odwrotna: w skali kraju wygrali konserwatyści, ale większą liczbę mandatów poselskich zdobyli laburzyści, czyli Partia Pracy.

bg‑azure

W dostępnych źródłach poszukaj informacji na temat wyników ostatnich wyborów parlamentarnych w Wielkiej Brytanii.

Francja

We Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego obowiązuje system większościowy, w którym wybory przeprowadza się w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach. Aby wygrać, w pierwszej turze należy zdobyć ponad 50‑procentowe poparcie co najmniej 25 proc. uprawnionych do głosowania w danym okręgu. W przypadku gdy żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, przeprowadzana jest druga tura. Uczestniczą w niej tylko ci kandydaci, którzy w pierwszej turze zgromadzili minimum 12,5 proc. ważnie oddanych głosów. Między pierwszą a drugą turą wyborów partie zawierają porozumienia i koalicje: ugrupowania, które wycofają się z drugiej tury, przekazują poparcie swojego elektoratu partii bliskiej sobie programowo, a w zamian uzyskują obietnice realizacji części swoich postulatów. W drugiej turze wygrywa kandydat, który zgromadził zwykłą większość głosów.

Poparcie elektoratu i podział mandatów w Zgromadzeniu Narodowym w 2007 r.

Partia

Poparcie wyborców (%)

Mandaty

I tura

II tura

%

Liczba

Suma

I tura

II tura

Unia na rzecz Ruchu Ludowego

39,54

46,37

54,2

313

109

204

Partia Socjalistyczna

24,73

42,25

32,2

186

1

185

Ruch Demokratyczny

7,61

0,49

0,5

3

0

3

Front Narodowy

4,29

0,08

0

0

0

0

Francuska Partia Komunistyczna

4,29

2,28

2,5

15

0

0

Zieloni

3,25

0,45

0,7

4

0

4

Nowe Centrum

2,37

2,12

3,8

22

7

15

Ruch dla Francji

0,3

2

Inne

32

Suma

577

tabela2 Źródło: Electonic Guide, Election for National Assembly of France, dostępny w internecie: electronicguide.org [dostęp 10.04.2020 r.].

bg‑azure

W dostępnych źródłach poszukaj informacji na temat wyników ostatnich wyborów parlamentarnych we Francji.

Holandia (Niderlandy)

W Holandii (Niderlandach) stosuje się system pełnej reprezentacji proporcjonalnej według listy partyjnej, w którym deputowani są wybierani w jednym okręgu obejmującym cały kraj. Podział mandatów odbywa się po obliczeniu liczby głosów oddanych na daną partię i ustaleniu, jaki procent wyborców poparł daną partię. Istnieje finalny próg wyborczypróg wyborczypróg wyborczy wynoszący 1,5 proc. Liczba miejsc uzyskanych przez daną partię zależy więc bezpośrednio od siły jej elektoratu.

Poparcie wyborców i podział miejsc w parlamencie Holandii (Niderlandów) w 2006 r.

Partia

Poparcie wyborców (%)

Mandaty

%

Liczba 150

Apel Chrześcijańsko‑Demokratyczny (CDA)

26,51

27,3

41

Partia Pracy (PvdA)

21,19

22

33

Partia Socjalistyczna (SP)

16,58

16,7

25

Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (VVD)

14,67

14,7

22

Partia Wolności (PvdV)

5,89

6

9

Zielona Lewica (GL)

4,60

4,7

7

Demokraci 66 (D66)

1,96

2

3

Partia na rzecz Zwierząt (PvdD)

1,83

1,3

2

Inne

1,23

0,0

tabela3 Źródło: Electronic Guide, Election of Dutch Second Chamber, dostępny w internecie: electronicguide.org [dostęp 10.04.2020 r.].

bg‑azure

W dostępnych źródłach poszukaj informacji na temat wyników ostatnich wyborów parlamentarnych w Niderlandach.

Polska

W Polsce obowiązuje system ograniczonej reprezentacji proporcjonalnej. Ma on przeciwdziałać negatywnym skutkom oddziaływania systemu reprezentacji proporcjonalnej, przede wszystkim rozbiciu sił politycznych w parlamencie. Progi wyborcze (klauzule zaporowe) wyznaczają poziom wymaganej skali poparcia wyborców, aby partia mogła wziąć udział w podziale mandatów.

Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 130

Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 132

Do Sejmu wybiera się 460 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych.

cytat1 Źródło: Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, 12.04.2001 r., dostępny w internecie: sip.lex.pl [dostęp 10.04.2020 r.].

W Polsce obowiązują następujące progi wyborcze:

  • dla partii politycznych – 5 proc.;

  • dla koalicji wyborczych – 8 proc. (zob. art. 133 Ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Senatu RP).

Z konieczności uzyskania ustalonego poparcia zwolnione są partie mniejszości narodowych (zob. art. 134).

Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 133

1. W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.

2. Okręgowe listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8% ważnie oddanych głosów w skali kraju.

Art. 134

1. Komitety wyborcze utworzone przez wyborców zrzeszonych w zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych mogą korzystać ze zwolnienia list tych komitetów z warunku, o którym mowa w art. 133 ust. 1, jeżeli złożą Państwowej Komisji Wyborczej oświadczenie w tej sprawie najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów. Wraz z oświadczeniem, o którym mowa w zdaniu pierwszym, komitet jest obowiązany przedłożyć dokument właściwego organu statutowego organizacji mniejszości narodowej potwierdzający utworzenie komitetu przez wyborców będących członkami tej organizacji.

cytat1 Źródło: Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, 12.04.2001 r., dostępny w internecie: sip.lex.pl [dostęp 10.04.2020 r.].

Poparcie wyborców i podział miejsc w polskim sejmie w 2007 r.

Partia

Poparcie wyborców (%)

Mandaty

%

Liczba 150

Platforma Obywatelska (PO)

41,51

45,4

209

Prawo i Sprawiedliwość (PiS)

32,11

36

166

Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD)

13,15

11,5

53

Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)

8,91

6,7

31

Mniejszość Niemiecka

1

Suma

460

tabela4 Źródło: Wybory parlamentarne w Polsce w 2007 roku, dostępny w internecie: wikipedia.org [dostęp 13.05.2020 r.].

bg‑azure

W dostępnych źródłach poszukaj informacji na temat wyników ostatnich wyborów parlamentarnych w Polsce.

Niemcy

W RFN w wyborach do Bundestagu obowiązuje system mieszany dwóch głosów dla każdego wyborcy. Charakteryzuje się przewagą elementów proporcjonalnych, dlatego bywa nazywany systemem proporcjonalno‑większościowym.

W systemie tym połowa deputowanych wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych na zasadzie większości względnej. Druga połowa wyłaniana jest zgodnie z zasadą proporcjonalności liczonej na szczeblu krajów związkowych (landów). Wyborca ma do dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddaje na kandydata umieszczonego na imiennej liście danego okręgu (jest on wybierany w systemie większościowym), drugi – na jedną z list partyjnych (tu podział mandatów następuje zgodnie z systemem proporcjonalnym). Drugi głos jest ważniejszy, ponieważ decyduje o tym, ilu deputowanych z danej partii zasiądzie w Bundestagu. W tym systemie wyborczym mogą się wyłonić mandaty nadwyżkowe dla partii, która uzyskała więcej mandatów większościowych, niż przysługuje jej według stosunku proporcjonalnego. Mandaty większościowe mają więc decydujący wpływ na ostateczną liczbę deputowanych zasiadających w Bundestagu. W niemieckiej ordynacji istnieje także próg wyborczy: partie muszą uzyskać 5 proc. ważnie oddanych drugich głosów lub trzy mandaty w systemie większościowym, aby mogły uczestniczyć w rozdziale mandatów.

Poparcie wyborców i podział miejsc w Bundestagu w 2009 r.

Partia

Poparcie wyborców (%)

Mandaty

%

Liczba

Unia Chrześcijańsko‑Demokratyczna (CDU)

Unia Chrześcijańsko‑Społeczna (CSU)

33,8

38,4

239

Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD)

23

23,4

146

Wolna Partia Demokratyczna (FDP)

14,5

15

93

Die Linke (Lewica)

11,9

12,2

76

Sojusz 90 (Zieloni)

10,7

10,9

68

Suma

622

tabela5 Źródło: Federal Republic of Germany. Elections To The Federal Parliament (Bundestag), dostępny w internecie: osce.org [dostęp 13.05.2020 r.].

bg‑azure

W dostępnych źródłach poszukaj informacji na temat wyników ostatnich wyborów parlamentarnych w Niemczech.

Zestawienie systemów wyborczych różnych państw na świecie

RUR1QiF7uUk8e1
Wykres kolumnowy. Lista elementów: 1. zestaw danych:system: reprezentacji proporcjonalnej według listliczba państw: 862. zestaw danych:system: zwycięzca bierze wszystkoliczba państw: 603. zestaw danych:system: równoległyliczba państw: 234. zestaw danych:system: dwóch rundliczba państw: 175. zestaw danych:system: głosowania blokowegoliczba państw: 156. zestaw danych:system: dwóch głosów dla każdego wyborcyliczba państw: 97. zestaw danych:system: głosowania blokowego na partieliczba państw: 48. zestaw danych:system: pojedynczego głosu nieprzechodniegoliczba państw: 39. zestaw danych:system: głosu alternatywnegoliczba państw: 210. zestaw danych:system: pojedynczego głosu przechodniegoliczba państw: 211. zestaw danych:system: głosowania ograniczonegoliczba państw: 112. zestaw danych:system: brak wyborów bezpośrednichliczba państw: 713. zestaw danych:system: okres transformacji systemuliczba państw: 214. zestaw danych:system: inneliczba państw: 1
Oprac. na podst.: Idea, Electoral System Desing Database, idea.int [online, dostęp: 19.05.2020].
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

Izba Gmin
Izba Gmin

izba niższa dwuizbowego parlamentu brytyjskiego, odgrywająca rolę nadrzędną wobec izby wyższej – Izby Lordów

próg wyborczy
próg wyborczy

klauzula zaporowa; minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestniczenia w rozdziale mandatów

system głosowania według list
system głosowania według list

system proporcjonalny, w którym partie przedstawiają listę swoich kandydatów w okręgach wielomandatowych, a wyborcy głosują na te partie; wyróżnić można system uporządkowanej listy oraz uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem

system zwycięzca bierze wszystko
system zwycięzca bierze wszystko

wyborca wybiera jednego kandydata spośród zgłoszonych; wybór jest skuteczny, jeśli liczba głosów oddanych na rzecz danego kandydata przewyższa liczbę głosów oddanych na rzecz każdego z pozostałych kandydatów; nie ma jednak konieczności, by przekroczyła połowę ogólnej liczby głosujących

system dwóch rund
system dwóch rund

system, w którym głosujący w pierwszej turze głosują na preferowanego kandydata; jeśli po pierwszej turze nie zdobędzie minimum 50% głosów, organizowana jest druga tura

system równoległy (segmentowy)
system równoległy (segmentowy)

system mieszany; metoda, która pozwala na przeprowadzenie właściwie dwóch elekcji w jednej, proporcjonalnej i większościowej; są całkowicie od siebie niezależne; państwo dzieli się na okręgi dwukrotnie – raz na okręgi jednomandatowe, drugi na wielomandatowe; wyborca znajduje się w dwu okręgach jednocześnie i oddaje dwa głosy, które liczone są niezależnie w obu segmentach, co prowadzi do wybrania dwóch grup przedstawicieli – jednej wybranej w JOW‑ach, drugiej – pochodzącej z wyboru proporcjonalnego

system głosowania blokowego
system głosowania blokowego

system większościowy stosowany w okręgach wielomandatowych; wszyscy wyborcy mają do dyspozycji tyle głosów, ile jest miejsc do obsadzenia; mandaty przypadają tym kandydatom, którzy uzyskali największą ogólną liczbą głosów; zazwyczaj wyborcy głosują na kandydatów, nie na partie

system dwóch głosów dla każdego wyborcy
system dwóch głosów dla każdego wyborcy

system mieszany; wyborcy mają do dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddają na kandydatów, którzy są umieszczeni na imiennej liście danego okręgu, a drugi na listę partii w danym okręgu

system głosu alternatywnego
system głosu alternatywnego

typ głosowania, w którym wyborca oznacza swojego kandydata, ale na wypadek gdyby w którejś turze odpadł, podaje też swój drugi wybór i ewentualnie dalszych kandydatów

system pojedynczego głosu przechodniego
system pojedynczego głosu przechodniego

system proporcjonalny; wyborca głosuje, wskazując swoje preferencje wobec każdego kandydata, układając w kolejności potencjalnych przedstawicieli okręgu od tych, którzy są najbardziej pożądani

system pojedynczego głosu nieprzechodniego
system pojedynczego głosu nieprzechodniego

system mieszany; system, w którym wyborca oddaje dokładnie jeden głos na wybranego przez siebie kandydata

system głosowania ograniczonego
system głosowania ograniczonego

system mieszany; wybory odbywają się w wielomandatowych okręgach wyborczych; każdy wyborca ma przynajmniej dwa głosy (mniej niż jest mandatów do obsadzenia w okręgu)

metoda Bordy
metoda Bordy

ordynacja, w której osoba głosująca szereguje opcje, tworząc ich ranking według swoich preferencji (opcja preferowana otrzymuje pierwszą pozycję, kolejna drugą itd.); wynik zależy od tego, ile punktów uzyskał każdy kandydat; ten, który zdobędzie najwięcej punktów jest zwycięzcą