Handel międzynarodowy – podstawowe informacje

Handel to odpłatna wymiana towarów i dóbr między wytwórcą i odbiorcą za pomocą aktów kupna‑sprzedaży (lub barteru) w celu osiągnięcia korzyści finansowych. Wyróżnia się:

• handel wewnętrzny (wewnątrz państwa),

• handel zagraniczny (inaczej handel międzynarodowy lub międzynarodowa wymiana handlowa, czyli handel pomiędzy państwami i organizacjami zagranicznymi).

Przedmiotami handlu międzynarodowego są: towary, usługi, kapitał oraz dobra niematerialne, np. patenty, licencje, a także siła robocza, np. wynajmowanie pracowników zagranicznych firmom budowlanym. Pojęcia handlu międzynarodowego (zagranicznego) używa się najczęściej w kontekście towarów, natomiast mówiąc o wszystkich przedmiotach używa się określenia obrotu międzynarodowego.

Obrót międzynarodowy obejmuje następujący ruch towarów:

• eksport – sprzedaż przedmiotów handlu za granicę,

• import – zakup przedmiotów handlu z zagranicy,

• reeksport – sprzedaż przedmiotów handlu wcześniej zaimportowanych, po ich przetworzeniu, modyfikacji, uszlachetnieniu, przechowaniu (np. związanych z przemysłem high‑tech czy spożywczym),

• reimport - zakup towaru wcześniej wyeksportowanego.

Zestawienie rocznej wartości eksportu i importu towarów danego kraju to bilans handlowy. Może on być dodatni (wartość eksportu przewyższa wartość importu), ujemny (wartość importu przewyższa wartość eksportu) lub zrównoważony (wartość eksportu równa wartości importu). Natomiast bilans płatniczy to zestawienie transakcji związanych ze wszystkimi przedmiotami obrotu międzynarodowego.

Wartości światowych obrotów międzynarodowych wykazują tendencję rosnącą (mniejsze wartości występują w okresach globalnych kryzysów, np. w latach 2008‑2010). Wielkość światowego eksportu i importu towarów wynosi obecnie ok. 18 bln USD, a wartość światowego eksportu i importu towarów, usług i kapitału - ok. 25 bln USD. Udział handlu międzynarodowego w procencie światowego PKB również nieustannie wzrasta. W latach 60. XX w. wynosił ok. 10%, a obecnie - ok. 30%. O czynnikach i strukturze handlu międzynarodowego przeczytasz w tematach Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego i Struktura towarowa handlu światowego.

Międzynarodowy obrót towarami

Pięciu największych eksporterów na świecie to jednocześnie pięciu największych importerów. Są to: Chiny, USA, Niemcy, Japonia i Francja. Ogromny udział w wymianie handlowej krajów wysoko rozwiniętych wynika przede wszystkim z dużego potencjału produkcyjnego, chłonnych rynków zbytu oraz sprzedaży drogich produktów przemysłu high-tech.

Główne prawidłowości w wymianie handlowej na świecie

• W handlu międzynarodowym największą rolę odgrywają kraje wysoko rozwinięte (ok. 50%), a zwłaszcza wewnętrzna wymiana pomiędzy nimi.

• Udział krajów wysoko rozwiniętych w globalnej wymianie handlowej nieustannie maleje kosztem krajów intensywnie rozwijających się, np. Chin i Indii.

• Istnieją trzy wielkie centra, między którymi dochodzi do wymiany handlowej: Europa Zachodnia, Azja Południowo‑Wschodnia z Australią oraz Ameryka Północna.

• Eksport w krajach wysoko rozwiniętych odbywa się głównie pomiędzy członkami organizacji gospodarczej, np. Północnoamerykańską Strefą Wolnego Handlu (ang. North American Free Trade Agreement – NAFTA) czy UE, natomiast eksport w krajach słabiej rozwiniętych i należących do takich organizacji jak Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej (ang. Association of South‑East Asian Nations – ASEAN) i Wspólny Rynek Południa (hiszp. Mercado Común del Sur - MERCOSUR) odbywa się głównie poza terytorium wspólnoty.

Czynniki wpływające na kierunki międzynarodowej wymiany handlowej

• geograficzny - do głównych partnerów handlowych danego kraju należą często jego sąsiedzi (krótszy czas i niższe koszty transportu),

• gospodarczy - ważnymi partnerami handlowymi wielu państw są USA (które są głównym importerem z uwagi na dużą liczbę ludności i duże zapotrzebowanie na rozwój przemysłu) i Chiny (które są głównym eksporterem światowym),

• polityczno‑historyczne:

- przeszłość kolonialna - w krajach będących dawnymi koloniami przeważa handel z ich dawnymi metropoliami,

- przynależność do dawnych państw wielonarodowych, np. kraje byłego ZSRR,

- przynależność do organizacji międzynarodowych, np. w ramach UE,

- przynależność do tych samych kręgów kulturowych,

- konflikty zbrojne - z krajami, z którymi prowadzi się konflikty zbrojne, nie handluje się (np. Syria z Izraelem).

Główni partnerzy handlowi wybranych państw w 2018 r.

Indeks górny Źródło: Bank Światowy, 2017 r., [online, data dostępu: 14.04.2021], dostępny w internecie: Indeks górny koniec^{Źródło: Bank Światowy, 2017 r., [online, data dostępu: 14.04.2021], dostępny w internecie:}
Indeks górny https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/AUS/Year/2018/TradeFlow/Export/Partner/all/Product/Total Indeks górny koniec^{https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/AUS/Year/2018/TradeFlow/Export/Partner/all/Product/Total}

Międzynarodowy obrót usługami i kapitałem

Wartości światowego handlu zagranicznego usługami nieustannie rosną. W 2019 r. przekraczały 6,2 bln USD. W strukturze tych usług dominują usługi: transportowe, telekomunikacyjne, turystyczne (zagraniczne), finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe) i doradcze. Jeśli chodzi o obrót kapitału, to dużą rolę odgrywają w tym zakresie korporacje międzynarodowe, które otwierają swoje filie w różnych regionach świata i inwestują tam znaczne środki finansowe w celu uzyskania zysku (bezpośrednie inwestycje zagraniczne). Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w skali globu w 2019 r. wynosiła 1,1 bln USD. Największymi inwestorami BIZ są: Japonia, USA i Niemcy. Natomiast największymi odbiorcami BIZ są: USA, Chiny i Singapur. Dotyczą one takich branż, jak: motoryzacyjna, paliwowo‑energetyczna, finansowo‑ubezpieczeniowa, spożywcza i handlowa.

Bilans handlowy a bilans płatniczy

Dodatni bilans handlowy jest często oznaką dobrej kondycji gospodarki, lecz występuje też w krajach, które eksportują jeden lub dwa surowce, ale nie są mocną gospodarką. Podobnie też ujemny bilans handlowy - może obrazować złą kondycję gospodarki, jak np. w Grecji czy Portugalii, gdzie import dóbr konsumpcyjnych doprowadził do sytuacji, w której władze musiały zaciągnąć pożyczki zagraniczne. Niemożliwość ich spłaty doprowadziła do wielkiego kryzysu. Nie dzieje się tak zawsze  – dla przykładu ujemnym saldem odznaczają się USA, a także wiele krajów intensywnie rozwijających się, które modernizują dzięki temu swoją gospodarkę. Zdarzają się sytuacje, w których dany kraj ma ujemny bilans handlowy, ale dodatni bilans płatniczy; dzieje się tak np. w Polsce.

Korzyści z handlu międzynarodowego

Główne korzyści z handlu międzynarodowego

• przynosi korzyści ekonomiczne (tworzy dochód narodowy i kształtuje jego strukturę);

• zapewnia dostawy surowców i towarów, które nie są wytwarzane w danym kraju;

• zapewnia zbyt surowcom i towarom będącym w nadmiarze;

• prowadzi do specjalizacji produkcji w wybranych regionach świata;

• wpływa na wzrost jakości produkowanych dóbr oraz zmniejszenie kosztów produkcji, powodując wzrost konkurencyjności na rynku światowym;

• umożliwia współpracę państw;

• wpływa na poszerzenie asortymentu i ilości towarów na rynkach światowych;

• tworzy nowe miejsca pracy;

• zapewnia powstawanie nowych inwestycji i przyspiesza tempo postępu technologicznego;

• umożliwia podnoszenie poziomu życia;

• pozwala na korzystanie z osiągnięć technologicznych innych państw;

• wpływa na podnoszenie poziomu społeczno‑gospodarczego państw;

• przynosi wzrost konkurencji wymuszający wyższą jakość wyrobów.

Na handlu zagranicznym zyskują kraje:

• o niskich kosztach produkcji,

• produkujące dobra, na które jest duży popyt w skali świata,

• gdzie występuje tania siła robocza i stosuje się zaawansowane procesy produkcyjne – następuje tam napływ BIZ,

• wysoko rozwinięte (wpływają na strukturę handlu zagranicznego oraz na poziom cen: produkty wysoko przetworzone drożeją, co powoduje, że kraje te się bogacą, ceny produktów rolno‑spożywczych są stałe, a czasem się zmniejszają).

Czynniki ograniczające międzynarodową wymianę handlową:

Do głównych czynników ograniczających wymianę handlową należą: konflikty zbrojne, protekcjonizm państwowy i dumping.

Protekcjonizm państwowy to polityka gospodarcza państwa mająca na celu ochronę krajowego rynku przed zagraniczną konkurencją poprzez ograniczanie importu i pobudzanie eksportu produktów.

Narzędzia protekcjonizmu państwowego:

• cła zaporowe - opłaty nakładana przez państwo na towary w związku z ich wywozem i przywozem dokonywanym przez granice państwa, a także ich tranzytem przez jego obszar celny,

• kontyngenty - limity eksportu i importu,

• dopłaty do towarów eksportowanych,

• wymogi jakościowe w celu ochrony rynku przed towarami z zagranicy,

• embargo - zakaz handlu określonymi towarami z danym krajem.

Do głównych przyczyn embarga należą: handel bronią i sprzętem wojskowym na obszarach konfliktów zbrojnych, stwarzanie zagrożeń militarnych, wspieranie terroryzmu, nieprzestrzeganie praw człowieka czy działania związane z rozwojem broni jądrowej. Przykładem embargo jest m.in. to nałożone w 2014 r. przez Rosję na kraje UE, Norwegię, Kanadę, USA i Australię. Rosja nie importuje od tych państw produktów rolno‑spożywczych, m.in. mięsa i przetworów mięsnych, ryb i owoców morza, produktów mlecznych, owoców, warzyw, orzechów i wielu innych. Embargo to było odpowiedzią na sankcjesankcjesankcje nałożone przez te kraje na Rosję w związku z agresją na Ukrainę. Innymi przykładami embarga są: nałożone przez USA na Kubę, Iran i PRL (w okresie stanu wojennego), a także nałożone przez USA i UE na Syrię.

Dumping to sprzedaż towarów w niższych cenach niż wartość ich produkcji. Stosowany jest najczęściej przez bogate międzynarodowe korporacje w celu zdobycia nowego rynku zbytu. Po opanowaniu rynku podnoszą one ceny, nierzadko do poziomu wyższego niż pierwotny. Zjawisko to jest zwalczane przez prawo międzynarodowe, a w UE jest zabronione. Jednym ze sposobów przeciwdziałania zjawisku dumpingu jest nakładanie przez UE ceł antydumpingowych na produkty importowane do Europy po sztucznie zaniżonych cenach.

Korporacje międzynarodowe a sprawiedliwy handel

Słownik