Demokratyzacja

Demokratyzacją jest proces przekształcania się systemu państwowego zgodnie z zasadami demokracji. W wyniku reform mechanizmy państwowe, zarówno na szczeblu centralnym jak i niższych, zaczynają działać w oparciu o zasady demokratyczne.

W historii wyróżnia się trzy fale demokratyzacji:

RWQpjE4XGl6gm
pierwsza (w latach 1828–1926) Jej źródłem były rewolucje w Ameryce Północnej i Francji. W czasie tej fali państwami demokratycznymi stały się m.in. Szwajcaria, Wielka Brytania oraz – po I wojnie światowej – Chile i państwa Europy Środkowej – Irlandia, Hiszpania., druga (w latach 1943–1962) Fala ta związana jest z wydarzeniami II wojny światowej. W jej czasie państwami demokratycznymi stały się państwa, które przegrały II wojnę światową (RFN, Włochy) oraz państwa, które wyzwoliły się od kolonializmu (Indie, Pakistan, Korea, Algieria, państwa afrykańskie)., trzecia (1974–obecnie) Początkiem tej fali była demokratyzacja Portugalii (upadek dyktatury Salazara), następnie Hiszpanii i państw Ameryki Łacińskiej. Potem nastąpiła demokratyzacja państw Europy Środkowo-Wschodniej związana z upadkiem bloku komunistycznego. Przemiany nastąpiły również w niektórych państwach azjatyckich i afrykańskich.

Przyczyny demokratyzacji

Istnieje wiele przyczyn demokratyzacji. Wśród najczęstszych można wyróżnić:

  • niepowodzenia związane z konfliktami zbrojnymi;

  • kryzysy ekonomiczne;

  • brak legitymizacji rządów autorytarnych, które nie były w stanie zaspokoić potrzeb zgłaszanych przez społeczeństwo;

  • wykształcenie się klasy średniej, niezbędnej do zaistnienia demokracji;

  • zmiany w Kościele Rzymskokatolickim w wyniku soboru watykańskiego II związane ze stosunkiem do życia politycznego (kościoły lokalne stawały się zwolennikami procesów demokratyzacji);

  • zmiana w sytuacji międzynarodowej (powstanie Unii Europejskiej, dojście Michaiła Gorbaczowa do władzy);

  • efekt lawiny (sąsiednie państwa podążały śladem demokratyzującego się).

Warunki sprzyjające procesom demokratyzacji

RZ6UDqqxvpLxT1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]Co sprzyja demokratyzacji?[/]Elementy należące do kategorii [bold]Co sprzyja demokratyzacji?[/]Nazwa kategorii: [bold]rozwój społeczno‑gospodarczy[/]: im bardziej rozwinięte i lepiej wykształcone społeczeństwo, tym łatwiej o kształtowanie się i/lub ustabilizowanie się demokracji Nazwa kategorii: poparcie dla przemian wewnątrz społeczeństwa danego krajuNazwa kategorii: [bold]czynnik psychologiczny[/]: jak społeczeństwo, a szczególnie elity, reagują na problemy w danym państwieNazwa kategorii: [bold]doświadczenia w byciu państwem demokratycznym[/]: są państwa, które powróciły do autorytaryzmu, a potem ponownie się demokratyzowałyNazwa kategorii: [bold]otoczenie międzynarodowe[/]: procesy demokracji zachodzące w sąsiednich państwach lub przynależność do organizacji międzynarodowychKoniec elementów należących do kategorii [bold]Co sprzyja demokratyzacji?[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Sposoby przejścia od autorytaryzmu do demokracji

Procesy związane z przechodzeniem od autorytaryzmu do demokracji różnorodnie postępowały w różnych krajach. Grażyna Ulicka i Konstanty A. WojtaszczykŹródłoGrażyna Ulicka i Konstanty A. Wojtaszczyk wyróżniają ich kilka rodzajów, w zależności od siły opozycji:

R1N1RHp678D3a
transformacja Jest to proces rozłożony w czasie charakteryzujący się tym, że na czele procesu demokratyzacji stoją osoby, które sprawowały władzę w reżimie autorytarnym. Warunkiem jest, aby strona rządowa była silniejsza od opozycji. Tego typu demokratyzacja miała miejsce na Węgrzech., przemieszczenie Siły rządowe i opozycja znajdują się we względnej równowadze. Zmiana odbywa się poprzez negocjacje, w czasie których każda ze stron chce umocnić swoją pozycję, osłabiając przeciwnika. Tego typu zmiana miała miejsce w Polsce czy Czechosłowacji., zastąpienie Opozycja posiada silne poparcie społeczne, a siły rządowe nie chcą zgodzić się na zmiany. Wówczas ugrupowania opozycyjne przejmują władzę, ale po jej przejęciu niejednokrotnie walczą same ze sobą, zarówno o władzę, jak i kierunek zmian. Ten sposób demokratyzacji miał miejsce w NRD oraz Rumunii., interwencja To proces demokratyzacji, który przebiega w wyniku interwencji zewnętrznej. Działo się tak w Panamie i Grenadzie.
Źródło

Proces demokratyzacji w Polsce

Początki demokratyzacji w Polsce to lata 1980–81. Związane są z kryzysem gospodarczym i społecznym, który skłonił władze do legalizacji NSZZ „Solidarność”, a przerwane wprowadzeniem stanu wojennego. Kolejny etap rozpoczął się w 1986 r., kiedy to władze PRL zaczęły iść na ustępstwa (ogłoszenie amnestii, powołanie Rady Konsultacyjnej czy nieważne referendum dotyczące reformy gospodarki z listopada 1987 r.). Strajki w 1988 r. doprowadziły do rozmów w Magdalence, w których wzięło udział 25 osób. Kulminacyjnym momentem był jednak rok 1989 i czas od obrad Okrągłego StołuOkrągły StółOkrągłego Stołu do powstania rządu Tadeusza Mazowieckiego.

RkriW28NW6OmQ
Okrągły Stół ustawiony w Sali Kolumnowej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie z okazji 30. rocznicy rozpoczęcia obrad.
Źródło: Dawid Drabik, licencja: CC BY-SA 3.0.

Obrady Okrągłego Stołu odbywały się w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie i rozpoczęły się 6 lutego, a zakończyły 5 kwietnia 1989 roku. Największym sukcesem tych rozmów było doprowadzenie do wyborów parlamentarnych w dniu 4 czerwca 1989 r. W ich wyniku, zresztą zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu, wszystkie mandaty w senacie i 35% w sejmie zostało obsadzonych w drodze wolnych wyborów. Opozycja zdobyła 99 mandatów w senacie i wszystkie w sejmie. 19 lipca 1989 r. Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydentem Wojciecha Jaruzelskiego, ale w wyniku hasła rzuconego na łamach „Gazety Wyborczej” Wasz prezydent, nasz premier 24 sierpnia premierem został Tadeusz Mazowiecki.

Jeszcze w tym samym roku zlikwidowano ORMO, zmieniono w Konstytucji nazwę państwa z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na Rzeczpospolitą Polską, usunięto zapis o przewodniej roli PZPR i sojuszu z ZSRS oraz rozpoczęto reformy gospodarcze, których wdrażaniem zajął się Leszek Balcerowicz. Opracował on plan reform zwany Planem Balcerowicza, który został ogłoszony 17 grudnia 1989 roku, a wszedł w życie 1 stycznia 1990 roku.

W roku 1990 doszło do samorozwiązania się partii PZPR, przekształcenia się Milicji Obywatelskiej w Policję, a Służby Bezpieczeństwa – w Urząd Ochrony Państwa. Jesienią, w wyniku skrócenia kadencji Wojciecha Jaruzelskiego, odbyły się wybory prezydenckie (25 listopada – 1 tura, 9 grudnia – 2 tura), które wygrał Lech Wałęsa.

Był to proces przechodzenia od „realnego socjalizmu” do odrodzenia się parlamentaryzmu, wprowadzenia kapitalizmu, decentralizacji władzy i samorządu terytorialnego. Sprzyjały temu procesowi także warunki zewnętrzne, a szczególnie objęcie władzy w ZSRS przez Michaiła Gorbaczowa.

Słownik

Jesień Narodów
Jesień Narodów

określenie wydarzeń roku 1989, w wyniku których doszło do rozpadu rządów komunistycznych w bloku wschodnim w Europie Środkowo‑Wschodniej i demokratyzacji tych krajów

Okrągły Stół
Okrągły Stół

rozmowy prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 w Warszawie między rządem komunistycznym a opozycją