Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat Georga Wilhelma Friedricha Hegela, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Idealizm niemiecki: część 3. Problemy i wyzwaniaIdealizm niemiecki: część 3. Problemy i wyzwania
Idealizm niemiecki: część 4. Idealizm subiektywny, obiektywny i absolutnyIdealizm niemiecki: część 4. Idealizm subiektywny, obiektywny i absolutny
Idealizm niemiecki: część 5. LogikaIdealizm niemiecki: część 5. Logika
Idealizm niemiecki: część 8. Hegel: jednostki powszechnodziejowe i chytrość rozumuIdealizm niemiecki: część 8. Hegel: jednostki powszechnodziejowe i chytrość rozumu
Biografia
Georg Wilhelm Friedrich Hegel żył w epoce wielkich przemian w Europie, był świadkiem schyłku oświecenia i narodzin romantyzmu, na który sam wywarł duży wpływ.
Najważniejsze dzieła
Fenomenologia ducha (1807)
Nauka logiki (w trzech tomach 1812‑1816)
Encyklopedia nauk filozoficznych w zarysie (1817)
Zasady filozofii prawa (1821)
Dzieła filozofa ukazały się po jego śmierci w latach 1934‑1845 (XVIII tomów, XIX tom w 1887), wśród nich: Filozofia religii i Filozofia dziejów.
Poglądy
System filozoficzny Hegla jest racjonalistycznąracjonalistyczną i dialektyczną odmianą idealizmu, obejmującą logikę rozumianą jako naukę o formach myśli, filozofię przyrody i filozofię duchaducha.
Naczelnym prawem logiki jest dla Hegla dialektykadialektyka (rozumiana jako droga dochodzenia do prawdy), w myśl której każdemu pojęciu odpowiada jego negacja, każdemu twierdzeniu jego zaprzeczenie, tezie – jej antyteza. Negacja przez to, że zawiera zaprzeczenie tezy, nie jest pojęciem pustym, zawiera pewną treść, a więc jest pojęciem nowym, bogatszym treściowo od tego, czemu zaprzeczyła, bo zawiera w sobie i to pojęcie, i jego zaprzeczenie, jest więc: „jednością pojęcia i jego przeciwieństwa”. Prawdziwe w dialektyce heglowskiej są więc zarówno twierdzenia, jak ich zaprzeczenia, co w konsekwencji pozwoliło Heglowi uznać sprzeczność za podstawę bytu i zarazem myślenia. Sprzeczność jest również podstawą wszelkiego rozwoju. Heglowska dialektyka układa się w triadę: teza, antyteza, synteza, bowiem w wyniku gry przeciwieństw pomiędzy tezą i antytezą pojawia się nowa jakość, której nie można w całości sprowadzić do tego, co jest tezą, ani do tego, co jest antytezą. Zawierając pewne elementy każdej z nich, w istocie jest czymś nowym, znoszącym wcześniejsze przeciwieństwo tezy i antytezy.
Na gruncie dialektyki można wyjaśnić strukturę Heglowskiego systemu filozoficznego. Podstawowym pojęciem jest byt, który przejawia się bądź jako pojęcie (idea), bądź jako przyroda (materia). Idea i przyroda stanowią jednocześnie tezę i antytezę, których syntezą jest duch. Byt jest zatem u Hegla kategorią, która może przejawiać się w postaci czystej, czemu odpowiada Heglowska logika, może urzeczywistniać się w świecie oddzielonej od czystej myśli przyrody (filozofia przyrody) i wreszcie byt może przejawiać się jako duch (filozofia ducha). Każdy z działów systemu filozoficznego Hegla zbudowany był na zasadzie dialektycznego ciągu: subiektywne – obiektywne – absolutne.
System filozoficzny dla Hegla to coś więcej, niż uporządkowane przedstawienie wiedzy, jest to przedstawienie wszelkich relacji, jakie zachodzą pomiędzy pojęciami danej filozofii, będące rozwinięciem pojęcia podstawowego, podstawowej zasady. Hegel nie szuka, jak Kant, możliwości metafizyki w kategorii czystego podmiotu. Interesuje go natomiast relacja między podmiotem a przedmiotem, pyta, jakie w tej relacji funkcjonują zapośredniczenia i w nich właśnie widzi możliwość uprawiania filozofii, której nadaje status objaśniającej świat nauki, status „wiedzy absolutnej”. Podstawą uprawiania filozofii jest dla Hegla „pewność zmysłowa”, która uruchamia relację pomiędzy jednostkową jaźnią a poznawaną rzeczą, która jawi się w tej właśnie chwili jako „to oto”. Relacja ta jest wyrażana w mowie, która zarazem jest dla Hegla podstawowym warunkiem uprawiania filozofii. Jednakże, aby móc filozofować, konieczne jest poznanie samego siebie, co określa Hegel jako uzyskanie samowiedzy, potwierdzenia swej samoistności, a więc określenie własnej duchowości. O tym, że jednostka nie jest bytem biologicznym, lecz duchowym, przekonuje ją ryzyko narażania życia, co z kolei uświadamia jednostce jej wolność. Hegel wyróżnił w tym kontekście dwie formy bytu: byt w sobiebyt w sobie, który nie okazał się jeszcze tym, czym jest, nie stał się bytem dla kogoś i byt dla siebiebyt dla siebie, który uzyskał świadomość własnej wolności, świadomego istnienia i decydowania o sobie, nadawania sensu własnej egzystencji.
W ten sposób dochodzi Hegel do określenia najwyższej formy bytu, stanowiącej rzeczywistość ostateczną, jaką jest duch (Geist). Duch jest taką formą bytu, która sama sobie nadaje racje istnienia (jest bytem dla siebie), jej to podporządkowane są wszelkie inne składniki rzeczywistości. Ducha zatem rozumie Hegel jako rzeczywistość historyczną, „życie etyczne narodu”, a więc jako formę świadomości narodu wytwarzającego wartości kulturalne, przekonania i instytucje. Historia jest dla Hegla procesem samoistnym, autonomicznym i rozumnym.
Racjonalistyczny idealizm
Stanowisko Hegla jest racjonalistyczne. Rzeczywistość podporządkowana jest jednej rozwijającej się idei (rozumowi, duchowi), która poprzedza świat materialny. Hegel przezwycięża dualizm myśli i rzeczy twierdząc, że myśl jest pierwotna, zaś rzeczy są tylko jej wytworami. Pierwotną naturą bytu jest w jego ujęciu myśl, której natura jest logiczna i ogólna. Stąd w refleksji swej dążył do objęcia całości bytu, bo tylko byt jako całość może mieć naturę racjonalną i logiczną, a więc przejawiać się jako absolutabsolut, który filozof utożsamiał z duchem, przezwyciężając wcześniejszą opozycję absolutnej podmiotowości i absolutnej przedmiotowości Fichtego. To, co jednostkowe, w toku przemian kulturowych oddzieliło się od absolutu i tylko poprzez rozum wiedzie droga do jego odnalezienia. Hegel sądził, że byt nie ma natury niezmiennej, ewoluuje i rozwija coraz to nowe swoje postacie. Natura tego rozwoju jest logiczna, bowiem każda nowa postać w sposób logiczny wynika z poprzedniej. Logiczność ta wskazuje na koniecznośćkonieczność przemian, a to z kolei jest dla Hegla świadectwem rozumności całej rzeczywistości.
Słownik
(łac. absolutus – bezwarunkowy, niezwiązany) byt istniejący samoistnie, bez przyczyny, utożsamiany najczęściej z Bogiem; człowiek w myśl koncepcji Hegla uczestniczy w Absolucie, ale w toku codziennego życia nie ogarnia go w pełni
(gr. to on lub ousia; łac. ens - byt) w systemie Hegla „byt w sobie” (an sich) to taki byt, który nie rozpoznał w pełni swej istoty, nie okazał się bowiem „bytem dla kogoś”; „byt dla siebie” natomiast to taki, który uzyskał świadomość własnej wolności, nadawania sensu własnej egzystencji
według Hegla rozum pozwala przedmiotom oddziaływać na siebie według ich natury; sam jednak bezpośrednio do tego procesu nie wnikając, doprowadza do tego, by w procesie tym zrealizowany był założony cel; tak samo rozwija się rzeczywistość historyczna: Bóg pozwala realizować własne namiętności ludziom, którzy nieświadomie urzeczywistniają Boży plan
(łac. dialectica, ars dialectica, ratio dialectica) w tradycji sztuka dyskutowania, sposób dochodzenia do prawdy drogą dialogu, dyskusji, ścierania się racji; dla Hegla dialektyka oznaczała ruch myśli, która, przechodząc drogę od tezy przez antytezę do syntezy, ujawnia zarazem samą istotę pojmowania rzeczy
w tradycji filozoficznej pojęcie ducha przeciwstawiano materii; Hegel uczynił ducha centralnym pojęciem swego systemu, ujmując dzieje kultury jako proces samopoznawania się ducha, który ostatecznie staje się bytem w sobie i dla siebie, tj. absolutem. Pojęcie to u Hegla otrzymało zatem społeczny i historyczny sens
w ujęciu Hegla przemiany zachodzące w świecie są niezależne od woli, ich realizacja polega na urzeczywistnianiu się ducha drogą dialektyki
(łac. ratio – rozum) kierunek w filozofii klasycznej i nowożytnej, uznający rozum za podstawowe i jedynie wartościowe narzędzie poznania; także rodzaj światopoglądu (odwołującego się do ustaleń naukowych) oraz postawy - zarówno wobec własnego działania, opartego na realistycznym podejściu do świata, jak i wobec innych, wyrażająca otwartość na innego człowieka i jego przekonania