Przeczytaj
Tajemnicza księga
Do dziś nie wiadomo, kto napisał Pieśń nad Pieśniami. Wprawdzie pierwszy werset tego dzieła sugeruje autorstwo Salomona, ale ten władca Izraela żył w X w. p.n.e., natomiast badacze ustalili, że utwór powstał między IV a V wiekiem przed naszą erą. Wciąż toczą się dyskusje dotyczące szerszego kontekstu stworzenia dzieła – część uczonych uważa je za oryginalny wytwór kultury żydowskiej, inni dostrzegają podobieństwa Pieśni nad Pieśniami z poezją babilońską czy egipską.
W judaizmie Pieśń nad pieśniami należy do tak zwanych Megilot (Zwojów) – pięciu ksiąg odczytywanych podczas pięciu najważniejszych świąt żydowskich. Czytana jest w trakcie przypadającego na wiosnę święta Pesach (Paschy).
Interpretacja dosłowna Pieśni nad Pieśniami
Kim są główni bohaterowie Pieśni nad Pieśniami, czyli Oblubieniec i Oblubienica? Dla niektórych badaczy Biblii oczywisty jest pierwotnie świecki charakter dzieła. Całość (6 pieśni złożonych łącznie z niemal 120 wersetów) składa się z dialogów i monologów obu postaci, uzupełnianych wypowiedziami chórów. Fabuła jest prosta: półśpiąca Oblubienica oczekuje ukochanego, wychwala jego urodę i przywołuje go do siebie. Oblubieniec, również wyrażający zachwyt nad piękną wybranką, przybywa do jej domu, lecz wówczas dochodzi do nieporozumienia – panna przekomarzając się, wyznaje, że już rozebrała się do snu i umyła. Oblubieniec rozumie to jako odmowę dłuższego spotkania i się oddala. Od tej chwili Oblubienica poszukuje na ulicach nocnego miasta urodziwego Oblubieńca, on zaś nie ustaje w podziwie nad doskonałością jej ciała.
Już w starożytnym Izraelu doceniano artyzm pieśni. O znaczeniu utworu świadczy nawet jego tytuł. W języku hebrajskim przymiotniki stopniuje się w odmienny sposób niż w polszczyźnie, używając m.in. konstrukcji z przyimkiem „nad”, np. „król nad królami” to największy z królów – analogicznie: „pieśń nad pieśniami” to najwspanialsza z pieśni.
Treść dzieła wskazuje na jego erotyczny charakter. Do najczęściej przywoływanych hipotez dotyczących genezy utworu należy ta, która łączy ją z uroczystościami zaślubin. Tę koncepcję potwierdzają główny temat utworu oraz obecne w nim słownictwo. Wskazują one na możliwość wykonywania pieśni w trakcie obrzędów weselnych. Nie wszyscy badacze zgadzają się jednak z takim wyjaśnieniem pochodzenia Pieśni nad Pieśniami, ponieważ jej związek ze znanymi rytuałami zaślubin wydaje się stosunkowo luźny.
Interpretacje alegoryczne Pieśni nad Pieśniami
Pieśń należy do ksiąg szczególnie często przywoływanych w trakcie liturgii (nie tylko ślubnej). Dostrzega się alegorycznyalegoryczny charakter utworu, pozwalający na różnorodne, lecz zgodne z wymową całej Biblii interpretacje. Potwierdzałyby one obecne w wielu innych księgach Starego i Nowego Testamentu zapewnienia o Bożej miłości. Dla wyznawców judaizmujudaizmu historia Oblubieńca i Oblubienicy jest metaforyczną opowieścią o związku Stwórcy z narodem wybranym albo o relacji między Izraelem a oczekiwanym Mesjaszem. Takie rozumienie poematu lirycznego w pełni uzasadniało jego obecność w Biblii, a prawdopodobne autorstwo Salomona stanowiło tu kolejny argument. W teologii chrześcijańskiej nie podawano w wątpliwość tego, że Pieśń nad Pieśniami to księga natchniona; sygnalizowano jedynie niebezpieczeństwo: niewprawny egzegetaegzegeta mógłby źle zrozumieć jej sens (np. jako historię erotycznąhistorię erotyczną). W interpretacji dzieła wskazywano, że Oblubieniec miałby symbolizować Boga kochającego Oblubienicę – ludzkość albo ludzką duszę, Chrystusa pragnącego połączyć się z Kościołem albo też Stwórcę, który wybrał Maryję na swą Oblubienicę.
Pieśń nad Pieśniami[fragmenty]
(PnP 1, 2‑7)
Oblubienica:
2 Bo miłość twa przedniejsza od wina.
3 Woń twych pachnideł słodka,
olejek rozlany – imię twe,
dlatego miłują cię dziewczęta.
4 Pociągnij mnie za sobą! Pobiegnijmy!
Wprowadź mnie, królu, w twe komnaty!
Cieszyć się będziemy i weselić tobą,
i sławić twą miłość nad wino;
[jakże] słusznie cię miłują!
5 Śniada jestem, lecz piękna,
córki jerozolimskie,
jak namioty Kedaru,
jak zasłony Szalma.
6 Nie patrzcie na mnie, żem śniada,
że mnie spaliło słońce.
Synowie mej matki rozgniewali się na mnie,
postawili mnie na straży winnic:
a ja mej własnej winnicy nie ustrzegłam.
7 O ty, którego miłuje dusza moja,
wskaż mi, gdzie pasiesz swe stada,
gdzie dajesz im spocząć w południe,
abym się nie błąkała
wśród stad twych towarzyszy.[…]
(PnP 2, 3‑6)
3 Jak jabłoń wśród drzew leśnych,
tak ukochany mój wśród młodzieńców.
W upragnionym jego cieniu usiadłam,
a owoc jego słodki memu podniebieniu.
4 Wprowadził mnie do domu wina,
i sztandarem jego nade mną jest miłość.
5 Posilcie mnie plackami z rodzynek,
wzmocnijcie mnie jabłkami,
bo chora jestem z miłości.
6 Lewa jego ręka pod głową moją,
a prawica jego obejmuje mnie.[…]
(PnP 3, 1‑4)
1 Na łożu mym nocą szukałam
umiłowanego mej duszy,
szukałam go, lecz nie znalazłam.
2 „Wstanę, po mieście chodzić będę,
wśród ulic i placów,
szukać będę ukochanego mej duszy”.
Szukałam go, lecz nie znalazłam.
3 Spotkali mnie strażnicy, którzy obchodzą miasto.
„Czyście widzieli miłego duszy mej?”
4 Zaledwie ich minęłam,
znalazłam umiłowanego mej duszy,
pochwyciłam go i nie puszczę,
aż go wprowadzę do domu mej matki,
do komnaty mej rodzicielki.[…]
(PnP 7, 11‑14)
11 Jam miłego mego
i ku mnie zwraca się jego pożądanie.
12 Pójdź, mój miły, powędrujemy w pola,
nocujmy po wioskach!
13 O świcie pospieszmy do winnic,
zobaczyć, czy kwitnie winorośl,
czy pączki otwarły się,
czy w kwieciu są już granaty:
tam ci dam miłość moją.
14 Mandragory sieją woń,
nad drzwiami naszymi wszelki owoc wyborny,
świeży i zeszłoroczny
dla ciebie, miły mój, chowałam.[…]
(PnP 8, 6‑7)
6 Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu,
jak pieczęć na twoim ramieniu,
bo jak śmierć potężna jest miłość,
a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol,
żar jej to żar ognia,
płomień Pański.
7 Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości,
nie zatopią jej rzeki.
Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu,
pogardzą nim tylko.(PnP 4, 1‑15)
Oblubieniec:
1 O jak piękna jesteś, przyjaciółko moja,
jakże piękna!
Oczy twe jak gołębice
za twoją zasłoną.
Włosy twe jak stado kóz
falujące na górach Gileadu.
2 Zęby twe jak stado owiec strzyżonych,
gdy wychodzą z kąpieli:
każda z nich ma bliźniaczą,
nie brak żadnej.
3 Jak wstążeczka purpury wargi twe
i usta twe pełne wdzięku.
Jak okrawek granatu skroń twoja
za twoją zasłoną.
4 Szyja twoja jak wieża Dawida,
warownie zbudowana;
tysiąc tarcz na niej zawieszono,
wszystką broń walecznych.
5 Piersi twe jak dwoje koźląt,
bliźniąt gazeli,
co pasą się pośród lilii.
6 Nim wiatr wieczorny powieje
i znikną cienie,
pójdę ku górze mirry,
ku pagórkowi kadzidła.
7 Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja,
i nie ma w tobie skazy.
8 Z Libanu przyjdź, oblubienico,
z Libanu przyjdź i zbliż się!
Zstąp ze szczytu Amany,
z wierzchołka Seniru i Hermonu,
z jaskiń lwów,
z gór lampartów.
9 Oczarowałaś me serce, siostro ma, oblubienico,
oczarowałaś me serce
jednym spojrzeniem twych oczu,
jednym paciorkiem twych naszyjników.
10 Jak piękna jest miłość twoja,
siostro ma, oblubienico,
o ileż słodsza jest miłość twoja od wina,
a zapach olejków twych nad wszystkie balsamy!
11 Miodem najświeższym ociekają wargi twe, oblubienico,
miód i mleko pod twoim językiem,
a zapach twoich szat
jak woń Libanu.
12 Ogrodem zamkniętym jesteś, siostro ma, oblubienico,
ogrodem zamkniętym, źródłem zapieczętowanym.
13 Pędy twe - granatów gaj,
z owocem wybornym kwiaty henny i nardu:
14 nard i szafran, wonna trzcina i cynamon,
i wszelkie drzewa żywiczne,
mirra i aloes, i wszystkie najprzedniejsze balsamy.
15 [Tyś] źródłem mego ogrodu, zdrojem wód żywych
spływających z Libanu.Źródło: Pieśń nad Pieśniami, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań 1980, s. 747–756.
Słownik
(gr. allēgoréo – mówię w przenośni, obrazowo) – postać, idea lub wydarzenie, które poza dosłownym sensem mają również stałe i umowne znaczenie przenośne, w przeciwieństwie do symbolu, przesłanie alegorii jest zazwyczaj jednoznaczne. Odczytanie znaczenia alegorycznego wymaga pewnej erudycji wychodzącej poza prostą znajomość języka, np. kobieta z wagą i przepaską na oczach jest alegorią sprawiedliwości
(stgr. exḗgēsis – wyjaśnienie) – sztuka wyjaśniania prawd ukrytych w utworze, filologiczne objaśnianie tekstu
(gr. erotikós – miłosny) – utwór liryczny podejmujący tematykę miłosną
(łac. iudaicus – żydowski) – religia monoteistyczna, jedna z najstarszych religii świata, wyznawana głównie przez Żydów, traktowana przez nich jako religia narodowa. Opiera się na wierze: w jednego Boga, w nagrodę i karę po śmierci, w przyjście Mesjasza, w posłannictwo Izraela jako narodu wybranego