Czynne metody ochrony przyrody służą zachowaniu istniejących populacji, wraz z ich siedliskami. Działania zmierzające do przywrócenia pierwotnego stanu przyrody, a zaburzonego przez nieracjonalną gospodarkę człowieka, nazywane są restytucją. Jedną ze stosowanych metod jest reintrodukcja, czyli ponowne wprowadzenie gatunku do siedliska, w którym kiedyś występował, ale z różnych powodów wyginął.

Restytucja prowadzona jest zwykle w warunkach sztucznych i odbywa się w kilku etapach.

Wybór gatunku

Wybór gatunku

Wybór gatunku (rośliny lub zwierzęcia) poprzedza analiza danych dotyczących przyczyn zagrożenia wyginięciem. Prowadzą ją interdyscyplinarneinterdyscyplinarneinterdyscyplinarne zespoły ekspertów, którzy biorą pod uwagę liczebność populacji i stan siedlisk, a zwłaszcza ich wrażliwość na zmiany.

RHRHBj9KKX3LC

Zdjęcie przedstawiające przeplatka maturnę, czarny motyl z pomarańczowymi wzorami na skrzydłach.

Przeplatka (Euphydryas maturna) to motyl chroniony w całej Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Jest gatunkiem typowym dla lasów liściastych - łęgówłęgłęgów. Z powodu choroby jesionów (Fraxinus) – drzew, na których żerują jego gąsienice – zagrożony jest wyginięciem. W ramach restytucji do nasadzeń wyznaczono gatunek alternatywny: kalinę koralową (Viburnum opulus), a dla dorosłych motyli – nektarodajny dereń świdwę (Cornus sanguinea).

Pobranie materiału

Pobranie materiału

Pobranie materiału polega na zebraniu roślin, ich części lub nasion bądź na znalezieniu odpowiednich osobników zwierząt. Wybrane organizmy przenosi się do miejsc, w których, otoczone opieką, mogą się rozmnażać, np. do ogrodów botanicznych, zoologicznych, stacji hodowli Polskiej Akademii Nauk itp.

RZ5UjAtMy6Rkr

Zdjęcie przedstawiające marsylię czterolistną. Roślina posiada cztery jasnozielone liście w kształcie trójkątów z zaokrąglonymi kątami.

Ściśle chroniona paproć wodna marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia), wymarła w Polsce na stanowiskach naturalnych, hodowana jest w ArboretumarboretumArboretum Leśnym w Nadleśnictwie Syców. Są tam tworzone i utrzymywane kolekcje roślin zagrożonych i chronionych, np. cisa (Taxus baccata), jarzęba brekinii (Sorbus torminalis) czy długosza królewskiego (Osmunda regalis). Rośliny te są następnie przenoszone na stanowiska naturalne lub zastępcze.

Program odbudowy populacji

Program odbudowy populacji

Program odbudowy populacji (uprawy roślin lub hodowli zwierząt) zakłada uzyskanie dużej liczby organizmów zdolnych do samodzielnego przetrwania w warunkach naturalnych. W tym celu rośliny uprawia się w siedliskach zbliżonych do naturalnych, a hodowlę zwierząt – m.in. motyli, raka szlachetnego (Astacus astacus), sokoła (Falco), głuszca (Tetrao urogallus), popielicy (Glis glis) – prowadzi się w warunkach półnaturalnych, czyli np. w wolierachwolierawolierach w lesie.

R4kQh6kDFDTzm

Zdjęcie przedstawia popielicę schowaną pod deską wewnątrz woliera. Gryzoń ma szare futro na grzbiecie, białe na brzuchu, stosunkowo duże zaokrąglone uszy, puszysty ogon i ciemne oczy.

Woliery z budkami do hodowli popielic (Glis glis) w Stacji Ekologicznej UAM w Jeziorach. Po zimowej hibernacjihibernacjahibernacji i uzyskaniu potomstwa przygotowuje się te nadrzewne gryzonie do wypuszczenia w starodrzewach bukowych. Program restytucji popielic realizowany jest od 1997 r.

Reintrodukcja

Reintrodukcja

Reintrodukcja polega na przeniesieniu części wyhodowanych osobników do naturalnego środowiska, na wybrane, odpowiednio przygotowane stanowiska.

RfGYBToZTxOdx

Zdjęcie przedstawiające ściętą przez bobry brzozę nad brzegiem rzeki. W miejscu cięcia znajdują się charakterystyczne ślady pozostawione przez zęby bobra. Brzoza ma białą korę.

Prowadzona od 30 lat w Polsce reintrodukcja bobra europejskiego (Castor fiber) sprawiła, że gatunek ten, niezwykle ważny dla retencji (zatrzymywania wody) i zwiększenia różnorodności, przestał być zagrożony wyginięciem.

Monitoring

Monitoring

Organizmy przeniesione do nowego siedliska otacza się dalszą ochroną in situ. Za pomocą np. obrączkowania, obroży telemetrycznychtelemetriatelemetrycznych lub fotopułapekfotopułapkafotopułapek określa się m.in. trasy wędrówek, liczebność i stan populacji.

Różnorodność gatunków jest podstawą trwałości i dobrej kondycji ekosystemów, a więc także zdrowia ludzi. Od kiedy człowiek zaczął hodować zwierzęta i uprawiać rośliny, wybierał takie gatunki, które miały dobre (z punktu widzenia rolnictwa) cechy. W związku z tym rośliny uprawne i zwierzęta hodowlane zawsze się zmieniały. W ostatnim półwieczu mechanizacja i chemizacja rolnictwa umożliwiły powstawanie gospodarstw wielkotowarowych, nastawionych na hodowlę lub uprawę tylko jednego, wybranego gatunku.

Ciekawostka

Oszacowano, że w ostatnim wieku na świecie wyginęło aż 75% odmian roślin użytkowych i około tysiąca ras zwierząt. Obecnie ponad połowa naszych potrzeb żywieniowych zaspokajana jest tylko przez pięć ras zwierząt gospodarskich i cztery gatunki roślin: pszenicę, ziemniaki, ryż i kukurydzę.

RoMuInBwI86gP

Zdjęcie przedstawiające złoto-zielone pole, w tle znajdują się drzewa. Na błękitnym niebie pomarańczowo-różowo-fioletowe chmury.

W ostatnich latach zaczęto propagować zwiększanie bioróżnorodności dzięki uprawie dawnych odmian roślin uprawnych i hodowli starych, rodzimych ras zwierząt. Są one zdrowsze, lepiej przystosowane do warunków środowiska, odporne i mniej wymagające niż współczesne gatunki. Mają też unikalny zestaw genów, których nie wolno utracić, ponieważ mogą stymulować ważne cechy dla przyszłych pokoleń.

Stare odmiany stanowią ważne dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Są dobrze przystosowane do warunków, w których powstały. Wykazują dobrą płodność, mają małe wymagania uprawowe i są odporne na choroby, co sprawia, że nie jest konieczne ich nawożenie i stosowanie środków ochrony roślin. Dają oczekiwane plony nawet w niesprzyjających warunkach, takich jak susza czy mróz. Dzięki tym cechom nadają się do uprawy w gospodarstwach ekstensywnychekstensywne gospodarowaniegospodarstwach ekstensywnych, ekologicznych lub na terenach trudnych, np. w górach. Mogą też być z powodzeniem uprawiane na działkach, w przydomowych ogródkach i sadach. Dawne odmiany zwiększają różnorodność gatunkową upraw i zróżnicowanie siedlisk, co sprzyja rozwojowi wielu związanych z nimi organizmów.

Zwierzęta hodowlane rodzimych ras są żywotne, płodne, odporne na stres i choroby, długowieczne. Ich produkty przewyższają jakościowo te z gospodarstw wielkoprzemysłowych, choć nie uzyskuje się wysokiej wydajności. Mleko krów dawnych ras (np. białogrzbietej) zawiera dużo białka i tłuszczu, a jednocześnie jest łatwo przyswajalne. Mięso np. świni złotnickiej pstrej jest smaczne, a wędliny z niej mają większą trwałość. Jaja kur zielononóżek kuropatwianych zawierają o 30% mniej cholesterolu niż jaja kur fermowych. Gęś zatorska ma kruche, chude mięso, a z owiec wrzosówek otrzymuje się skóry doskonałej jakości. Konik polski czy hucuł to niewielkie konie, które są wytrzymałe, zrównoważone i cierpliwe, dzięki czemu wykorzystuje się je np. w hipoterapii.

Słownik