Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Samorząd terytorialny
Zadania administracji publicznej w terenie realizują organy pochodzące z wyborów członków wspólnot samorządowych. Na każdym szczeblu organizacji państwa (lokalnym i regionalnym) istnieją samorządowe wspólnoty mieszkańców. Przynależność do nich jest obowiązkowa i ma charakter powszechny. Ustawa z 1998 r. o systemie samorządu terytorialnego powołuje do istnienia trzy szczeble organizacji terytorialnej kraju:
Na każdym szczeblu funkcjonują dwa typy organów samorządowych: stanowiące i wykonawcze.
organy | • pochodzą z wyborów powszechnych |
|---|---|
organy | • na szczeblu gminy są jednoosobowe i pochodzą z wyborów bezpośrednich |
Gmina | |
|---|---|
organy | Na szczeblu gminy organem stanowiącym jest rada gminy. W gminach liczących do 20 tysięcy mieszkańców wybory są powszechne, równe, bezpośrednie i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Obowiązuje system większościowy w okręgach jednomandatowych. Dzięki temu wyborcy wyraźnie wiążą swój wybór z konkretnymi radnymi, na których oddali głos. W gminach liczących powyżej 20 tysięcy mieszkańców wybory są pięcioprzymiotnikowe, co oznacza, że radni wybierani są w okręgach wielomandatowych z zastosowaniem systemu proporcjonalnego. Wybory w tym systemie pozwalają podzielić mandaty w radzie między listy kandydatów reprezentujących różne poglądy i interesy. |
organy | Wójt (w miastach – burmistrz lub prezydent, jeśli miasto liczy: • co najmniej 100 tysięcy mieszkańców – dla nowo powstałych miast; • 50 tysięcy mieszkańców – dla miast istniejących). Jest on wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich. Zaletą tego modelu jest większa zależność szefa samorządu od woli wyborców, a wadą – mniejsza kontrola ze strony rady i możliwość konfliktu między radą a wójtem, burmistrzem lub prezydentem. |
Powiat | |
|---|---|
organy | Organem stanowiącym jest tu rada powiatu wybierana w wyborach pięcioprzymiotnikowych z zastosowaniem progu 5%. Mandaty przydziela się przedstawicielom tylko tych list, które uzyskały co najmniej 5% głosów w skali powiatu. Taki system faworyzuje listy partii politycznych, a jego wprowadzenie jest krytykowane ze względu na kolizję z charakterem reprezentacji samorządowych. |
organy | Zarząd powiatu ze starostą na czele. Starostę powołuje rada powiatu, która wybiera również pozostałych członków zarządu na wniosek starosty. Zarząd i jego poszczególni członkowie mogą być odwołani przez radę większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy składu rady. Przepis ten ma zapobiegać częstym zmianom władz wykonawczych powiatu. |
Województwo | |
|---|---|
organy | Na szczeblu województwa organem stanowiącym jest sejmik, który ma analogiczną budowę, tryb wyboru i zakres odpowiedzialności, co w przypadku władz powiatu. |
organy | Zarząd województwa z marszałkiem na czele. Marszałka województwa wybiera sejmik bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku w głosowaniu tajnym. Sejmik na wniosek marszałka wybiera też wicemarszałków oraz pozostałych członków zarządu wyłącznie na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w głosowaniu tajnym. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa. Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. |
Na szczeblu województwa, obok organów samorządu terytorialnego, działają również organy administracji rządowej. Najważniejszym z tych organów jest wojewoda.
Zadania organów samorządowych wszystkich szczebli | |
|---|---|
własne | zlecone |
• odpowiadają potrzebom wspólnoty samorządowej danego szczebla • wykonywane na odpowiedzialność realizujących je władz samorządowych i z ich środków finansowych | • realizują potrzeby wykraczające poza sferę zainteresowania danej wspólnoty samorządowej • zlecone w drodze ustawy • są finansowane z budżetu państwa |
Kompetencje samorządu
Gmina
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Wybieralne organy samorządu gminnego realizują zadania własne i zadania zlecone administracji rządowej.
Zadania gminy | |
|---|---|
własne | • sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym: |
zlecone przez administrację rządową | • realizują potrzeby wykraczające poza sferę zainteresowania danej wspólnoty samorządowej |
Powiat
W powiecie realizowane są zadania publiczne o charakterze ponadgminnym (ponadpodstawowym), uzupełniające w stosunku do zadań gminy z zakresów:
Zadania te mogą zostać rozszerzone na drodze zawierania porozumień z organami administracji rządowej lub organami samorządu powiatowego.
Powiat grodzki (miasto na prawach powiatu)
Powiat grodzki to miasto, którego organy samorządowe mają strukturę (organizację i sposób wyboru) samorządu gminnego, a równocześnie odgrywają rolę gminy i powiatu na terytorium miasta. Taki status otrzymały miasta liczące 31 grudnia 1998 r. ponad 100 tysięcy mieszkańców lub będące wcześniej siedzibami województw.
Województwo
Województwo jest jednostką samorządową, jak również jednostką administracji rządowej z osobnymi pionami władz. Jest największą jednostką podziału terytorialnego, co pozwala mu realizować zadania o charakterze ponadlokalnym i regionalnym.
Do zakresu działań samorządu wojewódzkiego należy wykonywanie zadań o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych dla organów administracji rządowej.
Samorząd województwa współpracuje z samorządem niższego szczebla, samorządem gospodarczym, administracją rządową, innymi województwami oraz organizacjami pozarządowymi.
Wojewódzkie organy administracji rządowej
Głównym organem zespolonej administracji rządowej jest wojewoda powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego w zakresie administracji publicznej. Do wojewody należą wszystkie kompetencje administracji rządowej na terenie województwa, które nie są zastrzeżone dla innych organów administracji rządowej (niezespolonej). W szczególności są to sprawy bezpieczeństwa publicznego, oświaty, wojewódzkiego nadzoru budowlanego i farmaceutycznego, weterynarii.
Organizacja działalności samorządu
Jednostki samorządu mają osobowość prawną. Mienie publiczne należące do samorządu nazywa się mieniem komunalnym. Jednostki samorządu mają zapewniony udział w dochodach publicznych.
Dochody jednostek samorządowych | |
|---|---|
dochody własne | • udział w dochodach z podatków publicznych |
subwencje ogólne | • subwencjesubwencje przyznawane są w budżecie państwa bez wskazania konkretnego celu |
dotacje celowe | • dotacje mogą być wykorzystane tylko w wyraźnie wskazanym celu |
Na każdym szczeblu organizacji samorządowej mogą być przeprowadzane referenda, inicjowane przez wyborców lub organy stanowiące samorządu. Rozpisanie referendum z inicjatywy wyborców wymaga poparcia 10% mieszkańców danej jednostki samorządowej. Przez referendum mogą być odwoływane organy stanowiące lub organy wykonawcze (tylko te pochodzące z wyborów powszechnych). Mieszkańcy mogą podjąć decyzję o ustanowieniu podatków lokalnych lub regionalnych wyłącznie w drodze referendum. Nadzór nad organami samorządu sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych – regionalne izby obrachunkowe.
W drodze nadzoru wojewoda może:
zawiesić uchwałę organu samorządu;
wnieść do Prezesa Rady Ministrów o zastosowanie innych środków nadzoru.
W drodze nadzoru Prezes Rady Ministrów może:
uchylić uchwałę samorządu;
ustanowić zarząd komisaryczny w jednostce samorządu na okres do dwóch lat.
Zarząd komisaryczny jest sprawowany jednoosobowo i obejmuje wyłącznie kompetencje organów wykonawczych.
Od decyzji nadzorczych organom stanowiącym samorządu przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu, jeżeli narusza on rażąco konstytucję lub ustawy. W takim przypadku odbywają się przedterminowe wybory samorządowe.
Organy samorządowe mogą na zasadach określonych w ustawach zawierać stowarzyszenia zarówno w kraju, jak i w skali międzynarodowej.
Słownik
papier wartościowy emitowany w serii; emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia świadczenia
forma zasilania jednostek samorządu terytorialnego z budżetu państwa