Przeczytaj
Płazy (Amphibia) to gromada ziemno‑wodnych, zmiennocieplnych kręgowców. Pojawiły się na Ziemi ok. 380 mln lat temu. Ich przodkami były prawdopodobnie ryby trzonopłetwe (Crossopterygii).
W triasie wszystkie lądy tworzyły wspólny kontynent – PangeęPangeę. Jeden duży obszar sprzyjał rozprzestrzenianiu się zwierząt. W tym czasie żyły już na Ziemi ziemno‑wodne kręgowce, które obecnie przyporządkowane są do gromady płazów (Amphibia).
Obecnie płazy zamieszkują wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Zasięg występowania tych zmiennocieplnych kręgowców uzależniony jest od temperatury i dostępu do wody słodkiej. Z tego powodu płazy nie występują na dalekiej północy i na obszarach wysokogórskich.
Więcej na temat płazów w e‑materiałach:
Adaptacje płazów do życia w dwóch środowiskach:wodnym i lądowymAdaptacje płazów do życia w dwóch środowiskach:wodnym i lądowym;
Rozmnażanie i rozwój płazówRozmnażanie i rozwój płazów.
Systematyka płazów (Amphibia)
Sklasyfikowano ponad 8 tys. gatunków płazów.
Gromadę płazów (Amphibia) dzieli się na trzy rzędy:
płazy beznogie (Apoda);
płazy ogoniaste (Urodela);
płazy bezogonowe (Anura).
Rząd: płazy beznogie (Apoda)
Rząd płazów beznogich obejmuje ponad 200 gatunków. Płazy te występują tylko w strefie międzyzwrotnikowej.
Osiągają długość od 10 do 150 cm. Ich ciało jest wydłużone, a kończyny są całkowicie zredukowane. Wyglądem przypominają dżdżownicę. Posiadają kręgosłup składający się z ok. 200 kręgów oraz zwartą i twardą czaszkę.
U niektórych gatunków na skórze występują niewielkie łuski kostne. W związku z silnym wydłużeniem ciała funkcjonuje tylko jedno płuco. W większości dorosłe osobniki żyją w glebie lub ściółce. Nie mają oczu.
Do płazów beznogich należy m.in. rodzina marszczelcowatych (Caeciliidae).
To największa rodzina beznogich płazów, obejmująca ok. 90 gatunków. Marszczelcowate charakteryzują się wyraźnymi pierścieniami zaznaczonymi na całej długości ciała. Przejawiają również cechy prymitywne: szczątkową strunę grzbietową oraz łuski kostne w skórze. Żywią się larwami owadów i pierścienicami.
Rząd: płazy ogoniaste (Urodela)
Rząd płazów ogoniastych obejmuje ponad 700 gatunków.
Płazy te mają ogon i kończyny równej długości. Po lądzie poruszają się niezdarnie. Larwy są podobne do osobników dorosłych.
Niektóre płazy ogoniaste prowadzą wyłącznie wodny tryb życia, inne lądowo‑wodny.
Przedstawiciele tego rzędu wykazują prymitywne cechy:
dobrze wykształconą część ogonową szkieletu;
obecność żeber;
występowanie zębów, szpar skrzelowych i skrzeli zewnętrznych u larw żyjących w wodzie.
Do płazów ogoniastych należą m.in. następujące rodziny:
salamandrowate (Salamandridae);
bezpłucnikowate (Plethodontidae);
syrenowate (Syrenidae);
odmieńcowate (Proteidae).
Rząd: płazy bezogonowe (Anura)
Na całej kuli ziemskiej występuje ponad 6,5 tys. gatunków płazów bezogonowych.
Budowa większości gatunków przystosowana jest do typowego dla nich poruszania się skokami i wyróżnia się:
wydłużeniem wszystkich odcinków kończyn tylnych;
zrośnięciem kości przedramienia i podudzia;
wydłużeniem kości biodrowych;
redukcją liczby kręgów, w tym całkowitą redukcją części ogonowej;
redukcją żeber;
redukcją wielu kości czaszki.
Do tego rzędu należą m.in. następujące rodziny:
grzebiuszkowate (Pelobatidae;
ropuchowate (Bufonidae);
ropuszkowate (Discoglossidae);
drzewołazy (Dendrobatidae);
rzekotkowate (Hylidae);
żabowate (Ranidae).
Ropucha aga, zwana kururu, jest silnie jadowita. Jadowite są też jej kijanki i skrzek. Połknięcie lub ugryzienie tego płaza jest śmiertelne.
Najbardziej trującym płazem na świecie jest liściołaz żółty, zwany też złocistym. Jego silnie toksyczne wydzieliny wykorzystywane były przez południowoamerykańskich Indian do zatruwania strzał.
Znaczenie płazów
Utrzymują równowagę biologiczną – regulują liczebność małych zwierząt, szczególnie aktywnych nocą i żyjących blisko wody.
Stanowią źródło pokarmu dla gadów, ptaków i ssaków – są ważnym ogniwem w wielu sieciach troficznych.
Ograniczają liczebność owadów pasożytniczych i szkodników, np. komarów i stonki ziemniaczanej, które stanowią ich pokarm.
Są wrażliwe na zanieczyszczenia i wykorzystuje się je jako bioindykatorybioindykatory – wskaźniki czystości środowiska.
Kijanki płazów oczyszczają zbiorniki wodne – zjadają rośliny, osady i filtrują wodę.
Stanowią łatwy w utrzymaniu obiekt badań laboratoryjnych.
Wykorzystywane są do produkcji środków przeciwbólowych, przeciwgrzybiczych i przeciwbakteryjnych.
Jad wydzielany przez niektóre gatunki jest wykorzystywany w łowiectwie do zatruwania strzał.
Niektóre gatunki są odławiane i spożywane przez człowieka. Nieliczne gatunki hoduje się w tym celu.
Płazy były obecne w religii. W starożytnym Egipcie żaby stanowiły symbol odradzającego się życia. Boginii Heket miała żabią głowę. W antycznej Grecji żaby symbolizowały wyrocznie przepowiadające przyszłość.
W kulturze Azji Południowo‑Wschodniej i Australii wierzono, że bębny z wizerunkiem żab wywołają deszcz.
W przeszłości wierzono, że salamandry rodzą się i żyją w ogniu.
Płazy niszczą narybek w stawach hodowlanych.
Stanowią niebezpieczeństwo dla człowieka z uwagi na obecność toksycznych substancji w ich skórze.
Ochrona płazów w Polsce
Czynna ochrona płazów polega na:
przywracaniu i objęciu ochroną niewielkich zbiorników wodnych, które są miejscem rozrodu i rozwoju płazów;
zakładanie wzdłuż tras komunikacyjnych barier, które zatrzymują płazy w czasie migracji do zbiorników wodnych w okresie rozmnażania i przenoszenie ich na drugą stronę drogi;
budowaniu przepustów pod drogami umożliwiających bezpieczne przechodzenie płazów pod szlakami komunikacyjnymi, które przecinają trasy wędrówek płazów;
ustawianiu tablic ostrzegawczych dla kierowców na terenach, gdzie drogi przecinają trasę wędrówki płazów;
odtwarzaniu populacji płazów na terenach, na których wcześniej występowały;
prowadzeniu działalności edukacyjnej polegającej na pokazywaniu różnorodności płazów;
tworzeniu ścieżek edukacyjnych pokazujących jak ważną rolę pełnią plazy w ekosystemach;
podkreślaniu znaczenia płazów w środowisku i przedstawianiu metod ochrony;
prowadzeniu akcji edukacynych.
Gatunki najbardziej zagrożone śmiertelnością na drogach
Jak dowodzą wyniki badań z wielu regionów Europy, gatunkiem, który ponosi największe straty spośród wszystkich płazów, jest ropucha szara (Bufo bufo). W Wielkiej Brytanii oszacowano, że tylko w czasie migracji wiosennych ginie od 40 do 50% osobników z populacji ropuch szarych.
W Polsce największe straty zanotowano w Pieninach. Ogółem znaleziono 2412 martwe osobniki ropuchy szarej, co stanowiło 70% wszystkich zabitych płazów.
Już przy natężeniu ruchu wynoszącym 4 samochody na godzinę ginie 10% migrujących ropuch, a przy natężeniu 60 samochodów/godzinę straty sięgają aż 75%.
Gatunki płazów chronionych w Polsce
Gatunki chronione z rzędu płazów ogoniastych (Urodela):
salamandra plamista (Salamandra salamandra);
traszka górska (Triturus alpestris);
traszka grzebieniasta (Triturus cristatus);
traszka zwyczajna (Triturus vulgaris);
traszka karpacka (Triturus montadoni).
Gatunki chronione z rzędu płazów bezogonowych (Anura):
kumak nizinny (Bombina bombina);
kumak górski (Bombina variegata);
grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus);
ropucha szara (Bufo bufo);
ropucha paskówka (Epidalea calamita);
ropucha zielona (Pseudepidalea viridis);
rzekotka drzewna (Hyla arborea);
rzekotka wschodnia (Hyla orientalis);
żaba wodna (Rana esculenta);
żaba jeziorkowa (Rana lessonae);
żaba śmieszka (Rana ridibunda);
żaba moczarowa (Rana arvalis);
żaba zwinka (Rana dalmatina);
żaba trawna (Rana temporaria).
Więcej na temat ochrony płazów w e‑materiale Czy płazom grozi wyginięcie?Czy płazom grozi wyginięcie?.
Słownik
zdolna do rozmnażania larwa płaza ogoniastego z rodzaju Ambystoma
inaczej biowskaźniki lub organizmy wskaźnikowe; organizmy żywe, które wykazują wysoką wrażliwość na poszczególne czynniki środowiskowe; pozwalają na odczytanie stanu środowiska
forma rozrodu zwierząt polegająca na rozwoju zarodka w obrębie organizmu matki, ale w błonach jajowych, kosztem substancji odżywczych żółtka jaja (w przeciwieństwie do organizmów żyworodnych, u których zarodek otrzymuje wszystkie substancje odżywcze z ustroju matki)
zdolność płciowego rozmnażania się larw niektórych zwierząt, występująca w następstwie przyspieszonego, w stosunku do reszty ciała, rozwoju narządów rozrodczych, m.in. u aksolotla
superkontynent istniejący na Ziemi w okresie między 300 a 180 mln lat temu
gruczoły przyuszne, parzyste zgrubienia na głowie niektórych płazów; skupisko gruczołów jadowych; cecha gatunkowa przy oznaczaniu; występują np. u ropuchy szarej (Bufo bufo), salamandry plamistej (Salamandra salamandra)
strefa afotyczna; warstwa wód głębinowych w morzach, oceanach i głębokich jeziorach całkowicie pozbawiona światła słonecznego i roślinności; leży poniżej strefy fotycznej; sięga w jeziorach od ok. 400 m głębokości, w morzach od ok. 1700 m (abisal), w zależności od przezroczystości wody